tag:blogger.com,1999:blog-75694912889601586122024-03-14T02:18:23.226-07:00उदाहरणसंपादक : नवनीत पाण्डेनवनीत पाण्डेhttp://www.blogger.com/profile/14332214678554614545noreply@blogger.comBlogger42125tag:blogger.com,1999:blog-7569491288960158612.post-36073362960306175242016-12-01T18:57:00.002-08:002016-12-01T18:57:40.755-08:00उखड़े खंभे - हरिशंकर परसाई <div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="post-header-line-1">
</div>
<div class="post-body entry-content">
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div style="background-image: url(http://www.i-backgrounds.com/left_border_backgrounds/AnimalBorder08.jpg); border: solid 5px #ddddff; color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; margin: 0; padding-bottom: 15px; padding-left: 135px; padding-right: 15px; padding-top: 15px; text-align: justify;">
<div class="td-post-header" style="box-sizing: border-box; font-family: Nunito; font-size: 14px; text-align: start;">
<header class="td-post-title" style="box-sizing: border-box;"><h1 class="entry-title" style="box-sizing: border-box; color: #111111; font-family: "Vesper Libre"; font-size: 41px; font-weight: 400; line-height: 50px; margin: 0px 0px 7px; word-wrap: break-word;">
उखड़े खंभे <strong style="box-sizing: border-box; color: #222222; font-size: 20px; text-align: justify;">हरिशंकर परसाई </strong></h1>
</header></div>
<div class="td-post-content" style="box-sizing: border-box; color: #222222; font-family: "Vesper Libre"; font-size: 20px; line-height: 30px; margin-top: 21px; padding-bottom: 16px; text-align: start;">
<div style="box-sizing: border-box; line-height: 30px; margin-bottom: 26px; text-align: justify;">
एक दिन राजा ने खीझकर घोषणा कर दी कि मुनाफाखोरों को बिजली के खम्भे से लटका दिया जाएगा। सुबह होते ही लोग बिजली के खम्भों के पास जमा हो गए। उन्होंने खम्भों की पूजा की, आरती उतारी और उन्हें तिलक किया।<br style="box-sizing: border-box;" />शाम तक वे इंतजार करते रहे कि अब मुनाफाखोर टांगे जाएंगे- और अब। पर कोई नहीं टाँगा गया।<br style="box-sizing: border-box;" />लोग जुलूस बनाकर राजा के पास गये और कहा,” महाराज, आपने तो कहा था कि मुनाफाखोर बिजली के खम्भे से लटकाये जाएंगे, पर खम्भे तो वैसे ही खड़े हैं और मुनाफाखोर स्वस्थ और सानन्द हैं।”<br style="box-sizing: border-box;" />राजा ने कहा,” कहा है तो उन्हें खम्भों पर टाँगा ही जाएगा। थोड़ा समय लगेगा। टाँगने के लिये फन्दे चाहिये। मैंने फन्दे बनाने का आर्डर दे दिया है। उनके मिलते ही, सब मुनाफाखोरों को बिजली के खम्भों से टाँग दूँगा।<br style="box-sizing: border-box;" />भीड़ में से एक आदमी बोल उठा,” पर फन्दे बनाने का ठेका भी तो एक मुनाफाखोर ने ही लिया है।”<br style="box-sizing: border-box;" />राजा ने कहा,”तो क्या हुआ? उसे उसके ही फन्दे से टाँगा जाएगा।”<br style="box-sizing: border-box;" />तभी दूसरा बोल उठा,” पर वह तो कह रहा था कि फाँसी पर लटकाने का ठेका भी मैं ही ले लूँगा।”<br style="box-sizing: border-box;" />राजा ने जवाब दिया,” नहीं, ऐसा नहीं होगा। फाँसी देना निजी क्षेत्र का उद्योग अभी नहीं हुआ है।”<br style="box-sizing: border-box;" />लोगों ने पूछा,” तो कितने दिन बाद वे लटकाये जाएंगे।”<br style="box-sizing: border-box;" />राजा ने कहा,”आज से ठीक सोलहवें दिन वे तुम्हें बिजली के खम्भों से लटके दीखेंगे।”<br style="box-sizing: border-box;" />लोग दिन गिनने लगे।<br style="box-sizing: border-box;" />सोलहवें दिन सुबह उठकर लोगों ने देखा कि बिजली के सारे खम्भे उखड़े पड़े हैं। वे हैरान हो गये कि रात न आँधी आयी न भूकम्प आया, फिर वे खम्भे कैसे उखड़ गये!<br style="box-sizing: border-box;" />उन्हें खम्भे के पास एक मजदूर खड़ा मिला। उसने बतलाया कि मजदूरों से रात को ये खम्भे उखड़वाये गये हैं। लोग उसे पकड़कर राजा के पास ले गये।<br style="box-sizing: border-box;" />उन्होंने शिकायत की ,”महाराज, आप मुनाफाखोरों को बिजली के खम्भों से लटकाने वाले थे ,पर रात में सब खम्भे उखाड़ दिये गये। हम इस मजदूर को पकड़ लाये हैं। यह कहता है कि रात को सब खम्भे उखड़वाये गये हैं।”<br style="box-sizing: border-box;" />राजा ने मजदूर से पूछा,”क्यों रे,किसके हुक्म से तुम लोगों ने खम्भे उखाड़े?”<br style="box-sizing: border-box;" />उसने कहा,”सरकार ,ओवरसियर साहब ने हुक्म दिया था।”<br style="box-sizing: border-box;" />तब ओवरसियर बुलाया गया।<br style="box-sizing: border-box;" />उससे राजा ने कहा,” तुमने रातों-रात खम्भे क्यों उखड़वा दिये?”<br style="box-sizing: border-box;" />“सरकार,इंजीनियर साहब ने कल शाम हुक्म दिया था कि रात में सारे खम्भे उखाड़ दिये जाए।”<br style="box-sizing: border-box;" />अब इंजीनियर बुलाया गया। उसने कहा उसे बिजली इंजीनियर ने आदेश दिया था कि रात में सारे खम्भे उखाड़ देना चाहिये।<br style="box-sizing: border-box;" />बिजली इंजीनियर से कैफियत तलब की गयी,तो उसने हाथ जोड़कर कहा,”सेक्रेटरी साहब का हुक्म मिला था।”<br style="box-sizing: border-box;" />विभागीय सेक्रेटरी से राजा ने पूछा, खम्भे उखाड़ने का हुक्म तुमने दिया था।”<br style="box-sizing: border-box;" />सेक्रेटरी ने स्वीकार किया,”जी सरकार!”<br style="box-sizing: border-box;" />राजा ने कहा,” यह जानते हुये भी कि आज मैं इन खम्भों का उपयोग मुनाफाखोरों को लटकाने के लिये करने वाला हूँ,तुमने ऐसा दुस्साहस क्यों किया।”<br style="box-sizing: border-box;" />सेक्रेटरी ने कहा,”साहब ,पूरे शहर की सुरक्षा का सवाल था। अगर रात को खम्भे न हटा लिये जाते, तो आज पूरा शहर नष्ट हो जाता!”<br style="box-sizing: border-box;" />राजा ने पूछा,”यह तुमने कैसे जाना? किसने बताया तुम्हें?<br style="box-sizing: border-box;" />सेक्रेटरी ने कहा,”मुझे विशेषज्ञ ने सलाह दी थी कि यदि शहर को बचाना चाहते हो तो सुबह होने से पहले खम्भों को उखड़वा दो।”<br style="box-sizing: border-box;" />राजा ने पूछा,”कौन है यह विशेषज्ञ? भरोसे का आदमी है?”<br style="box-sizing: border-box;" />सेक्रेटरी ने कहा,”बिल्कुल भरोसे का आदमी है सरकार। घर का आदमी है। मेरा साला है। मैं उसे हुजूर के सामने पेश करता हूँ।”<br style="box-sizing: border-box;" />विशेषज्ञ ने निवेदन किया,” सरकार ,मैं विशेषज्ञ हूँ और भूमि तथा वातावरण की हलचल का विशेष अध्ययन करता हूँ। मैंने परीक्षण के द्वारा पता लगाया है कि जमीन के नीचे एक भयंकर प्रवाह घूम रहा है। मुझे यह भी मालूम हुआ कि आज वह बिजली हमारे शहर के नीचे से निकलेगी। आपको मालूम नहीं हो रहा है ,पर मैं जानता हूँ कि इस वक्त हमारे नीचे भयंकर बिजली प्रवाहित हो रही है। यदि हमारे बिजली के खम्भे जमीन में गड़े रहते तो वह बिजली खम्भों के द्वारा ऊपर आती और उसकी टक्कर अपने पावरहाउस की बिजली से होती। तब भयंकर विस्फोट होता। शहर पर हजारों बिजलियाँ एक साथ गिरतीं। तब न एक प्राणी जीवित बचता, न एक इमारत खड़ी रहती। मैंने तुरन्त सेक्रेटरी साहब को यह बात बतायी और उन्होंने ठीक समय पर उचित कदम उठाकर शहर को बचा लिया।<br style="box-sizing: border-box;" />लोग बड़ी देर तक सकते में खड़े रहे। वे मुनाफाखोरों को बिल्कुल भूल गये। वे सब उस संकट से अविभूत थे, जिसकी कल्पना उन्हें दी गयी थी। जान बच जाने की अनुभूति से दबे हुये थे। चुपचाप लौट गये।<br style="box-sizing: border-box;" />उसी सप्ताह बैंक में इन नामों से ये रकमें जमा हुईं:-<br style="box-sizing: border-box;" />सेक्रेटरी की पत्नी के नाम- दो लाख रुपये<br style="box-sizing: border-box;" />श्रीमती बिजली इंजीनियर- एक लाख<br style="box-sizing: border-box;" />श्रीमती इंजीनियर -एक लाख<br style="box-sizing: border-box;" />श्रीमती विशेषज्ञ – पच्चीस हजार<br style="box-sizing: border-box;" />श्रीमती ओवरसियर-पांच हजार</div>
<div style="box-sizing: border-box; line-height: 30px; margin-bottom: 26px; text-align: justify;">
*******</div>
<div class="essb_links essb_counter_modern_bottom essb_displayed_bottom essb_share essb_template_metro-retina essb_21643040 essb_icon_animation13 essb_nospace print-no" data-essb-button-style="icon" data-essb-counter-pos="bottom" data-essb-instance="21643040" data-essb-position="bottom" data-essb-postid="567" data-essb-template="metro-retina" data-essb-twitter-url="http://www.hindisatire.com/%e0%a4%b9%e0%a4%b0%e0%a4%bf%e0%a4%b6%e0%a4%82%e0%a4%95%e0%a4%b0-%e0%a4%aa%e0%a4%b0%e0%a4%b8%e0%a4%be%e0%a4%88-%e0%a4%95%e0%a5%87-%e0%a4%b5%e0%a5%8d%e0%a4%af%e0%a4%82%e0%a4%97%e0%a5%8d%e0%a4%af/" data-essb-url="http://www.hindisatire.com/%e0%a4%b9%e0%a4%b0%e0%a4%bf%e0%a4%b6%e0%a4%82%e0%a4%95%e0%a4%b0-%e0%a4%aa%e0%a4%b0%e0%a4%b8%e0%a4%be%e0%a4%88-%e0%a4%95%e0%a5%87-%e0%a4%b5%e0%a5%8d%e0%a4%af%e0%a4%82%e0%a4%97%e0%a5%8d%e0%a4%af/" id="essb_displayed_bottom_21643040" style="box-sizing: border-box; clear: both; margin: 1em 0px; word-wrap: normal !important;">
<h1 class="entry-title" style="box-sizing: border-box; color: #111111; font-size: 41px; font-weight: 400; line-height: 50px; margin: 0px 0px 7px; word-wrap: break-word;">
<strong style="box-sizing: border-box; color: #222222; font-size: 20px; text-align: justify;">हरिशंकर परसाई </strong></h1>
<div>
<strong style="box-sizing: border-box; color: #222222; font-size: 20px; text-align: justify;">(साभार हिन्दी सटायर)</strong></div>
</div>
</div>
<div style="color: #741b47; text-align: left;">
<a href="http://www.i-backgrounds.com/left_border_backgrounds/AnimalBorder08.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"></a><b> </b></div>
</div>
</div>
<div style="clear: both;">
</div>
</div>
</div>
नवनीत पाण्डेhttp://www.blogger.com/profile/14332214678554614545noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7569491288960158612.post-37948988869351125022016-05-01T20:12:00.002-07:002016-05-01T20:12:33.115-07:00मणिमोहन मेहता की कविताएं<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="post-header-line-1">
</div>
<div class="post-body entry-content">
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div style="background-image: url("http://www.i-backgrounds.com/left_border_backgrounds/AnimalBorder08.jpg"); border: 5px solid rgb(221, 221, 255); margin: 0px; padding: 15px 15px 15px 135px; text-align: justify;">
<div dir="ltr" style="color: black; font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: justify;">
<br /></div>
<div dir="ltr" style="color: black; font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: justify;">
<br /></div>
<div dir="ltr" style="color: black; font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: justify;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhSX-N1SAx1tVzS8NlY1zYtdMin52Mmm8216GT-mCjqzAs71UJ_yDcnkgIYku39DnFhNZawPvcWTZ88LnuHCafzN2Dg26-hG6vNjRJlWQ3XF78Rv7P96DgcarQ9RKteKElYzciJjXpOBd6_/s1600/mani.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhSX-N1SAx1tVzS8NlY1zYtdMin52Mmm8216GT-mCjqzAs71UJ_yDcnkgIYku39DnFhNZawPvcWTZ88LnuHCafzN2Dg26-hG6vNjRJlWQ3XF78Rv7P96DgcarQ9RKteKElYzciJjXpOBd6_/s1600/mani.jpg" /></a>मित्रो! आज उदाहरण में हमारे साथ हैं हमारे समय के वरिष्ठ कवि, अनुवादक मणिमोहन मेहता की कुछ कविताएं। मणिमोहन की कविताएं हमारे समय की कविताएं हैं इन में हमारे समय की मिठास के साथ साथ जो खटास है वह भी दिखायी देती है। इन कविताओं का स्वर आदमी में मानवीयता और मनुष्यता की स्थापना के लिए प्रतिबध्द है। </div>
<div dir="ltr" style="color: black; font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: justify;">
<br /></div>
<div dir="ltr" style="color: black; font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: justify;">
मणि मोहन मेहता का जन्म 02 मई 1967 को सिरोंज (विदिशा) म. प्र. में हुआ।आपअंग्रेजी साहित्य में स्नातकोत्तर और शोध उपाधि प्राप्त हैं। देश की महत्वपूर्ण साहित्यिक पत्र - पत्रिकाओं ( पहल , वसुधा , अक्षर पर्व , समावर्तन , नया पथ , वागर्थ ,जनपथ, बया , आदि ) में कवितायेँ तथा अनुवाद प्रकाशित । वर्ष 2003 में म. प्र. साहित्य अकादमी के सहयोग से कविता संग्रह ' कस्बे का कवि एवं अन्य कवितायेँ ' प्रकाशित ।वर्ष 2012 में रोमेनियन कवि मारिन सोरेसक्यू की कविताओं की अनुवाद पुस्तक ' एक सीढ़ी आकाश के लिए ' प्रकाशित ।वर्ष 2013 में कविता संग्रह " शायद " प्रकाशित ।इसी संग्रह पर म.प्र. हिंदी साहित्य सम्मेलन द्वारा वागीश्वरी पुरस्कार ।कुछ कवितायेँ उर्दू , मराठी और पंजाबी में अनूदित । इसके अतिरिक्त " भूमंडलीकरण और हिंदी उपन्यास " , " आधुनिकता बनाम उत्तर आधुनिकता " तथा " सुर्ख़ सवेरा " आलोचना पुस्तकों का संपादन भी किया है</div>
<div dir="ltr" style="color: black; font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: justify;">
सम्प्रति : शा. स्नातकोत्तर महाविद्यालय , गंज बासौदा ( म.प्र ) में अध्यापन ।</div>
<div dir="ltr" style="color: black; font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: start;">
</div>
<div style="text-align: justify;">
संपर्क : विजयनगर , सेक्टर - बी , गंज बासौदा म.प्र. 464221</div>
<div style="text-align: justify;">
मो. 9425150346</div>
<div style="text-align: justify;">
ई-मेल : profmanimohanmehta@gmail.com</div>
<br />
<div dir="ltr" style="color: black; font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: justify;">
<br /></div>
<div dir="ltr" style="color: black; font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: justify;">
<br /></div>
<h2 style="text-align: justify;">
मणिमोहन मेहता की कविताएं</h2>
<div dir="ltr" style="color: black; font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: start;">
</div>
<h3 style="text-align: justify;">
हत्यारे</h3>
<div style="text-align: justify;">
अकसर निःशस्त्र ही आते हैं</div>
<br />
<div dir="ltr" style="text-align: start;">
</div>
<div style="text-align: justify;">
हत्यारे</div>
<div style="text-align: justify;">
हम ही ड़ाल देते हैं</div>
<div style="text-align: justify;">
अपने हथियार</div>
<div style="text-align: justify;">
और मारे जाते हैं</div>
<div style="text-align: justify;">
उनके हाथों</div>
<br />
<div dir="ltr" style="color: black; font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: justify;">
अपने ही हथियारों से ।</div>
<div dir="ltr" style="color: black; font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: justify;">
<br /></div>
<div dir="ltr" style="color: black; font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: justify;">
<br /></div>
<div dir="ltr" style="color: black; font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: start;">
</div>
<h3 style="text-align: justify;">
बारिश </h3>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
यह रेनकोट पहने हुए</div>
<div style="text-align: justify;">
आदमी का</div>
<div style="text-align: justify;">
एकालाप नहीं</div>
<div style="text-align: justify;">
प्यासी धरती की कोख में</div>
<div style="text-align: justify;">
दुबके हुए</div>
<div style="text-align: justify;">
बीज की प्रार्थना है ।</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<br />
<div dir="ltr" style="color: black; font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: start;">
</div>
<h3 style="text-align: justify;">
रंग- संवाद</h3>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
पेड़ों ने भेजी हैं</div>
<div style="text-align: justify;">
धरती को </div>
<div style="text-align: justify;">
अनगिनत पीली चिट्ठियाँ</div>
<br />
<div dir="ltr" style="color: black; font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: start;">
</div>
<div style="text-align: justify;">
देखना !</div>
<div style="text-align: justify;">
धरती भी </div>
<div style="text-align: justify;">
जल्दी ही देगी</div>
<div style="text-align: justify;">
धानी जवाब ।</div>
<br />
<div dir="ltr" style="color: black; font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: justify;">
<br /></div>
<div dir="ltr" style="color: black; font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: justify;">
<br /></div>
<div dir="ltr" style="color: black; font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: start;">
</div>
<h3 style="text-align: justify;">
एक दिन </h3>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<br />
<div dir="ltr" style="color: black; font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: start;">
</div>
<div style="text-align: justify;">
एक पेड़ था</div>
<div style="text-align: justify;">
एक नाम था उसका</div>
<div style="text-align: justify;">
एक कुल खानदान भी था उसका</div>
<div style="text-align: justify;">
एक दिन </div>
<div style="text-align: justify;">
टूटकर गिरा धरती पर </div>
<div style="text-align: justify;">
और इसकी धमक सुनी गई</div>
<div style="text-align: justify;">
भाषा की छाती पर</div>
<br />
<div dir="ltr" style="color: black; font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: start;">
</div>
<div style="text-align: justify;">
एक नदी थी</div>
<div style="text-align: justify;">
धीरे - धीरे जिसने बहना बन्द किया</div>
<div style="text-align: justify;">
और एक दिन दम तोड़ दिया उसने</div>
<div style="text-align: justify;">
अपने ही किनारों पर</div>
<div style="text-align: justify;">
इसकी आखरी हिचकी भी </div>
<div style="text-align: justify;">
सुनी गई भाषा की धड़कनों में</div>
<br />
<div dir="ltr" style="color: black; font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: start;">
</div>
<div style="text-align: justify;">
हजारों फूल थे , पहाड़ थे </div>
<div style="text-align: justify;">
परिंदे और जीव - जंतू थे</div>
<div style="text-align: justify;">
बेशुमार रंग और शेड्स थे</div>
<div style="text-align: justify;">
एक दिन गायब हो गए दृश्य से</div>
<div style="text-align: justify;">
और आखरी बार देखे गए</div>
<div style="text-align: justify;">
भाषा की अँधेरी गली में</div>
<br />
<div dir="ltr" style="color: black; font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: start;">
</div>
<div style="text-align: justify;">
बेशुमार चीजें थीं</div>
<div style="text-align: justify;">
मामूली</div>
<div style="text-align: justify;">
बेहद मामूली सी</div>
<div style="text-align: justify;">
पर जिनकी तरफ देखो </div>
<div style="text-align: justify;">
तो विस्मय से भर देती थीं </div>
<div style="text-align: justify;">
एक दिन </div>
<div style="text-align: justify;">
अपनी उपेक्षा से दुखी होकर</div>
<div style="text-align: justify;">
सबने छोड़ दिया</div>
<div style="text-align: justify;">
भाषा का घर ।</div>
<br />
<div dir="ltr" style="color: black; font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: justify;">
<br /></div>
<div dir="ltr" style="color: black; font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: justify;">
<br /></div>
<div dir="ltr" style="color: black; font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: start;">
</div>
<h3 style="text-align: justify;">
गति</h3>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
अपनी गति से </div>
<div style="text-align: justify;">
हो रहा है अंकुरण</div>
<div style="text-align: justify;">
धरती की कोख से</div>
<br />
<div dir="ltr" style="color: black; font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: start;">
</div>
<div style="text-align: justify;">
कोपलें फूट रही हैं </div>
<div style="text-align: justify;">
फूल खिल रहे हैं </div>
<div style="text-align: justify;">
तितलियाँ और परिंदे उड़ रहे हैं</div>
<div style="text-align: justify;">
पेड़ की शाख से बिछड़ कर</div>
<div style="text-align: justify;">
धरती की तरफ </div>
<div style="text-align: justify;">
बढ़ रहे हैं ज़र्द पत्ते</div>
<div style="text-align: justify;">
सब अपनी ही गति से</div>
<br />
<div dir="ltr" style="color: black; font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: start;">
</div>
<div style="text-align: justify;">
कहीं कोई हड़बड़ाहट </div>
<div style="text-align: justify;">
कहीं कोई बेचैनी नहीं</div>
<div style="text-align: justify;">
हमारी दुनियाँ की तरह</div>
<div style="text-align: justify;">
कहीं कोई होड़ नहीं</div>
<div style="text-align: justify;">
गति के साथ ।</div>
<br />
<div dir="ltr" style="color: black; font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: justify;">
<br /></div>
<div dir="ltr" style="color: black; font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: justify;">
<br /></div>
<div dir="ltr" style="color: black; font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: start;">
</div>
<h3 style="text-align: justify;">
रूपान्तरण</h3>
<div style="text-align: justify;">
हरे पत्तों के बीच से</div>
<div style="text-align: justify;">
टूटकर बहुत ख़ामोशी के साथ</div>
<div style="text-align: justify;">
धरती पर गिरा है</div>
<div style="text-align: justify;">
एक पीला पत्ता</div>
<div style="text-align: justify;">
अभी - अभी एक दरख़्त से</div>
<br />
<div dir="ltr" style="color: black; font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: start;">
</div>
<div style="text-align: justify;">
रहेगा कुछ दिन और</div>
<div style="text-align: justify;">
यह रंग धरती की गोद में</div>
<div style="text-align: justify;">
सुकून के साथ</div>
<div style="text-align: justify;">
और फिर मिल जायेगा</div>
<div style="text-align: justify;">
धरती के ही रंग में</div>
<br />
<div dir="ltr" style="color: black; font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: start;">
</div>
<div style="text-align: justify;">
कितनी ख़ामोशी के साथ</div>
<div style="text-align: justify;">
हो रहा है प्रकृति में</div>
<div style="text-align: justify;">
रंगों का यह रूपान्तरण ।</div>
<br />
<div dir="ltr" style="color: black; font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: justify;">
<br /></div>
<div dir="ltr" style="color: black; font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: justify;">
<br /></div>
<div dir="ltr" style="color: black; font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: start;">
</div>
<h3 style="text-align: justify;">
निर्वस्त्र</h3>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
अपने चेहरे</div>
<div style="text-align: justify;">
उतार कर रख दो</div>
<div style="text-align: justify;">
रात की इस काली चट्टान पर</div>
<br />
<div dir="ltr" style="color: black; font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: justify;">
कपड़े भी !</div>
<div dir="ltr" style="color: black; font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: start;">
</div>
<div style="text-align: justify;">
अब घुस जाओ</div>
<div style="text-align: justify;">
निर्वस्त्र </div>
<div style="text-align: justify;">
स्वप्न और अन्धकार से भरे</div>
<div style="text-align: justify;">
भाषा के इस बीहड़ में</div>
<br />
<div dir="ltr" style="color: black; font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: start;">
</div>
<div style="text-align: justify;">
कविता तक पहुंचने का</div>
<div style="text-align: justify;">
बस यही एक रास्ता है ।</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<br />
<h3 style="color: black; font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: right;">
-मणि मोहन मेहता</h3>
<div style="color: #741b47; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: left;">
<a href="http://www.i-backgrounds.com/left_border_backgrounds/AnimalBorder08.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"></a><b> </b></div>
</div>
</div>
<div style="clear: both;">
</div>
</div>
</div>
नवनीत पाण्डेhttp://www.blogger.com/profile/14332214678554614545noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7569491288960158612.post-69283839749158158012015-10-01T19:36:00.000-07:002015-10-01T19:38:25.114-07:00जन- जन के कवि - हरीश भादानी <div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="post-header-line-1" style="text-align: justify;">
</div>
<div class="post-body entry-content" style="text-align: justify;">
<div dir="ltr" trbidi="on">
<div class="post-body entry-content">
<div dir="ltr" trbidi="on">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgKXEVvcW3Wq7l1jwcNpw3ioc1kxDMnpyg_uEjf9KUeLMI5QXIOtEwldqtoUU1_Z2W7JNo32Wbcg2sVNMdsZQhNXWXvilSwPFbNSBOJZ-Rjv4jd1m1ZnMEwqQZeura0qK7jH19tqY_87mAg/s1600/harish0.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="200" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgKXEVvcW3Wq7l1jwcNpw3ioc1kxDMnpyg_uEjf9KUeLMI5QXIOtEwldqtoUU1_Z2W7JNo32Wbcg2sVNMdsZQhNXWXvilSwPFbNSBOJZ-Rjv4jd1m1ZnMEwqQZeura0qK7jH19tqY_87mAg/s200/harish0.jpg" width="146" /></a><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiUKpSTrUAgsJAM2jAWYZeCC1QD07JbtyFL9fEm0abue_Iydfc9INCsBZ6EWpcXuIxHDXxC2cf-ch0u6M1u_dTtzfZA4tlTcoUNr1Dlb3WpL8ZNVV2oXhZTOowhiC5GBNgomKsJoOl11lrC/s1600/harish.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="150" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiUKpSTrUAgsJAM2jAWYZeCC1QD07JbtyFL9fEm0abue_Iydfc9INCsBZ6EWpcXuIxHDXxC2cf-ch0u6M1u_dTtzfZA4tlTcoUNr1Dlb3WpL8ZNVV2oXhZTOowhiC5GBNgomKsJoOl11lrC/s200/harish.jpg" width="200" /></a><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjCyWAL2IeQ-pjNcUoOHy3J9Gzb239V00jnhLDo_yliW_ofWsxqEg4XGcVsabgHOlDBvgdPCiz4QhF48Hswl39HAu-LJsOUXFls62s_N96C6gU7n39cxHstT5R3aEIi7RK6Gwp_MvgOD06e/s1600/harish1.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjCyWAL2IeQ-pjNcUoOHy3J9Gzb239V00jnhLDo_yliW_ofWsxqEg4XGcVsabgHOlDBvgdPCiz4QhF48Hswl39HAu-LJsOUXFls62s_N96C6gU7n39cxHstT5R3aEIi7RK6Gwp_MvgOD06e/s1600/harish1.jpg" /></a></div>
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgxzE956T2cmNpCK9_TMq9r3CnnZUUyPS7UOjS952ywsJsW8uK8WIZCqV-rz5HiwMFt8pFGIHBvZ_XM1AR-VqTSFTWRo_RzKXkm9a4haVRM_weMUb38FZq2TZr3-aNtmEvdFd4xwukKwqEH/s1600/harish+bhadani4.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="75" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgxzE956T2cmNpCK9_TMq9r3CnnZUUyPS7UOjS952ywsJsW8uK8WIZCqV-rz5HiwMFt8pFGIHBvZ_XM1AR-VqTSFTWRo_RzKXkm9a4haVRM_weMUb38FZq2TZr3-aNtmEvdFd4xwukKwqEH/s200/harish+bhadani4.jpg" width="200" /></a><br />
<h3>
<span style="color: blue;"> </span></h3>
<h3>
<span style="color: blue;">हरीश भादानी </span></h3>
<h4>
<span style="color: red;">जन्म: 11 जून 1933</span></h4>
<h4>
<span style="color: red;">निधन: 2 अक्तूबर 2009</span></h4>
<h4>
<span style="color: red;">जन्म स्थान: बीकानेर, राजस्थान</span></h4>
<h4>
<span style="color: red;">कुछ
प्रमुख कृतियाँ: अधूरे गीत (1959),सपन की गली (1961), हँसिनी याद की
(1963), एक उजली नज़र की सुई (1966),सुलगते पिण्ड (1966), नष्टो मोह
(1981), सन्नाटे के शिलाखंड पर (1982), एक अकेला सूरज खेले (1983), रोटी
नाम सत है (1982), सड़कवासी राम (1985), आज की आंख का सिलसिला (1985),
पितृकल्प (1991), साथ चलें हम (1992), मैं मेरा अष्टावक्र (1999), क्यों
करें प्रार्थना (2006), आड़ी तानें-सीधी तानें (2006)</span></h4>
<h4>
<span style="color: red;">विविध:
विस्मय के अंशी है (1988) और सयुजा सखाया (1998) के नाम से दो पुस्तकों में
ईशोपनिषद व संस्कृत कविताओं तथा असवामीय सूत्र, अथर्वद, वनदेवी खंड की
कविताओं का गीत रूपान्तर प्रकाशित।</span></h4>
<h4>
<span style="color: red;"><br />11 जून 1933 बीकानेर में
(राजस्थान) में आपका जन्म हुआ। आपकी प्रथमिक शिक्षा हिन्दी-महाजनी-संस्कृत
घर में ही हुई। आपका जीवन संघर्षमय रहा । सड़क से जेल तक कि कई यात्राओं
में आपको काफी उतार-चढ़ाव नजदीक से देखने को अवसर मिला ।
रायवादियों-समाजवादियों के बीच आपने सारा जीवन गुजार दिया। आपने कोलकाता
में भी काफी समय गुजारा। आपकी पुत्री श्रीमती सरला माहेश्वरी ‘माकपा’ की
तरफ से दो बार राज्यसभा की सांसद भी रह चुकी है। आपने 1960 से 1974 तक
वातायन (मासिक) का संपादक भी रहे । कोलकाता से प्रकाशित मार्क्सवादी
पत्रिका ‘कलम’ (त्रैमासिक) से भी आपका गहरा जुड़ाव रहा है। आपकी
प्रोढ़शिक्षा, अनौपचारिक शिक्षा पर 20-25 पुस्तिकायें राजस्थानी में।
राजस्थानी भाषा को आठवीं सूची में शामिल करने के लिए आन्दोलन में सक्रिय
सहभागिता। ‘सयुजा सखाया’ प्रकाशित। आपको राजस्थान साहित्य अकादमी से ‘मीरा’
प्रियदर्शिनी अकादमी, परिवार अकादमी(महाराष्ट्र), पश्चिम बंग हिन्दी
अकादमी(कोलकाता) से ‘राहुल’, । ‘एक उजली नजर की सुई(उदयपुर), ‘एक अकेला
सूरज खेले’(उदयपुर), ‘विशिष्ठ साहित्यकार’(उदयपुर), ‘पितृकल्प’
के.के.बिड़ला फाउंडेशन से ‘बिहारी’ सम्मान से आपको सम्मानीत किया जा चुका
है । उनकी इच्छा के अनुरूप अंतिम संस्कार के स्थान पर उनके पार्थिव शरीर को
सरदार पटेल मेडिकल कॉलेज के विद्यार्थियों के अध्ययन के लिए सौंपा जाएगा।
जनवादी लेखक संघ के राष्ट्रीय उपाध्यक्ष रहे भादानी ने हिन्दी के साथ
राजस्थानी भाषा को भी संवारने का कार्य किया। राजस्थान के विगत चालीस
सालों के प्रत्येक जन आंदोलन में उन्होंने सक्रिय रूप से हिस्सा लिया
था। राजस्थानी और हिंदी में उनकी हजारों कविताएं हैं। ये कविताएं दो
दर्जन से ज्यादा काव्य संकलनों में फैली हुई हैं। मजदूर और किसानों के
जीवन से लेकर प्रकृति और वेदों की ऋचाओं पर आधारित आधुनिक कविता की
प्रगतिशील धारा के निर्माण में उनकी महत्वपूर्ण भूमिका थी। इसके अलावा
हरीशजी ने राजस्थानी लोकगीतों की धुनों पर आधारित उनके सैंकड़ों जनगीत
लिखें हैं जो मजदूर आंदोलन का कंठहार बन चुके हैं। उनका सरल और निश्चल
व्यक्तित्व बीकानेर वासियों को बहुत पसन्द आता है। भादानीजी में अहंकार
बिल्कुल नहीं है। पिता के सन्यास लेने से भादानीजी अपने बचपन से ही काफी
असन्तुष्ट लगते हैं और इस आक्रोश और असंतोष के फलस्वरूप उनका कोमल हृदय
गीतकार कवि बना। छबीली घाटी में उनका भी विशाल भवन था। वह सदैव भक्ति संगीत
और हिंदी साहित्य के विद्वानों से अटा रहता था। हरीश भादानी प्रारंभ में
रोमांटिक कवि हुआ करते थे। और उनकी कविताओं का प्रभाव समाज के सभी वर्गों
पर एकसा पड़ता था। भादानी के प्रारंभिक जीवन में राजनीति का भी दखल रहा है।
लेकिन ज्यों-ज्यों समय बीतता गया हरीश भादानीजी एक मूर्धन्य चिंतक और
प्रसिद्ध कवि के रूप में प्रकट होते गएइनके व्यक्तित्व में कोई छल छद्म या
चतुराई नहीं है। </span></h4>
<h4>
<span style="color: red;">उनकी तीसरी बरसी पर लिखे आलेख में अरुण माहेश्वरी
कहते हैं,’सचमुच इससे कठिन शायद ही कोई दूसरा काम हो सकता है कि एक बेहद
मासूम, सरल और सीधे आदमी को गहराई से समझा जाए। किसी कपटी, कठिन और टेढ़े
चरित्र की गुत्थियों को खोलना आसान होता है। उसमें बहुत कुछ ऐसा होता है जो
खोले जाने की अपेक्षा रखता है, पर्दे के पीछे छिपा होता है। लेकिन एक पूरी
तरह से पारदर्शी जीवन को और गहरे तक समझने की सायास कोशिश कितनी दुष्कर हो
सकती है, आज जब मैं हरीश जी के व्यक्तित्व के बारे में लिखने बैठा हूं तब
पता चल रहा है। अनंत तिकड़मों और स्वार्थों में डूबे इस संसार में कोई
योजनाविहीन नि:स्वार्थ जीवन ही हमारे लिये सबसे बड़ी चुनौती है, हरीश जी की
स्मृतियों से उनकी कोई तस्वीर बनाने की कोशिश में खुद को सबसे अधिक इसी
चुनौती से जूझता हुआ पाता हूं।" </span></h4>
<h4>
<span style="color: red;">
उनके लिखे आलेक के कुछ
सम्पादित अंश यहां प्रस्तुर करने का मोह नहीं छोड़ पा रहा हूं। उनके ही
शब्दों में,’जब से हमने हरीश जी को जाना, हमेशा उन्हें आर्थिक संकटों से
जूझते हुए ही जाना। अर्थ का विषय शायद उनके लिये किसी बला की तरह था। वे
उससे दुखी हो सकते थे, उसके टल जाने की प्रार्थना कर सकते थे, लेकिन उससे
मुक्ति का उनके पास कोई उपाय नहीं था। एक समय वे कवि सम्मेलनों के बड़े कवि
थें, लेकिन कवि सम्मेलन उनके लिये थे, वे कभी कवि सम्मेलनों के नहीं हुए।
राजस्थान का बच्चन और नीरज कहलाना उन्हें प्रिय हो सकता था, लेकिन
कविसम्मेलनी कहलाना कत्तई नहीं। अपनी गायकी के लिये उनके निकट अज्ञेय जी की
इतनी सी प्रशंसा ही काफी थी कि हरीश भादानी को सुन कर पता चलता है कि
कविता को कैसे गाया जा सकता है। गीत और मंच उनके जीविकोपार्जन के साधन नहीं
बने, कविगोष्ठियों और जन-आंदोलनों की वस्तु ही रहे। व्यवसायिक कवि
सम्मेलनों में न जाने का निर्णय उन्होंने उस वक्त लिया जब वे अपने जीवन के
सबसे गहरे और पीड़ादायी आर्थिक संकट के दौर से गुजर रहे थे। आर्थिक परेशानी
उन्हें मसीजीवी लेखन की ओर ले गयी, जयपुर में डेरा डाला। इसका भी रचनात्मक
फल यह निकला कि प्रौढ़ शिक्षा के कार्यक्रमों से जुड़ कर वे राजस्थान के
ग्रामीण क्षेत्रों के जन-जीवन से एकाकार होगये। गांव के लोगों के लिये
उन्होंने ‘क्षण-क्षण उकल्या हूणियां’ के जिन दोहों की रचना की उन्हें
नगाड़ों की थाप पर आज राजस्थान के सुदूर गांवों तक में गाया जाता है। इसी
काल के अकेलेपन में उन्हें पौर्वात्य साहित्य, वेदों की कविता और उपनिषदों
की जिज्ञासाओं ने भी काफी घेरा।</span></h4>
<h4>
<span style="color: red;">युवा दिलों पर राज करने वाला हरीश
जी का यह रचना संसार हमारी तो साहित्यिक रुचियों के जन्म काल और युवा वय के
नितांत आत्मीय और बेहद आनंददायी क्षणों की स्मृतियों से जुड़ा हुआ है और
सही कहूं तो हमारे साहित्य-संस्कार का आधार है। इसीलिये इन रचनाओं के
सम्मोहक वृत्तांत में मैं खोना नहीं चाहता। अगर इनकी ओर कदम बढ़ा दिये तो न
जाने कहां का कहां चला जाऊं और इस भटकाव के चलते उनके पूरे व्यक्तित्व की
जिन दूसरी खास बातों की ओर मैं संकेत करना चाहता हूं, उन्हें ही कहीं भूल न
जाऊं!</span></h4>
<h4>
<span style="color: red;">जरूरत इस नयी रोशनी, शब्द और संबोधन के साथ खुद ही आदमी की
सभ्यता और संस्कृति बनने का हौसला रखने वाले कवि की लगभग तीन दशकों तक फैली
परवर्ती रचनाशीलता को टटोलने की भी है। इसे यदि उनकी पूर्व की रचनाशीलता
का विपरीत न भी कहा जाए तो पूर्व से भिन्न तो कहना ही होगा, और इसीलिये यह
बेहद गंभीर, जरूरी और जिम्मेदारीपूर्ण जांच की मांग करता है। इसके अभाव में
कवि हरीश भादानी के कृतित्व का एक बहुत बड़ा हिस्सा अव्याख्यायित रह
जायेगा और उनके व्यक्तित्व का कभी भी समग्र आकलन नहीं हो पायेगा।" साभार
http://www.pravakta.com/a-true-poet-harish-badani</span></h4>
<h4>
<span style="color: red;">
</span><span style="color: #660000;"><br /></span></h4>
<h2>
<span style="color: #274e13;">जन- जन के कवि- हरीश भादानी<span style="color: red;"> </span></span></h2>
<h4>
<span style="color: #660000;"></span></h4>
<h3>
<span style="color: #660000;"><span style="color: #cc0000;">उनको जन पथ की मनुहारें व अन्य जन गीत</span><br /> </span></h3>
<h4>
<span style="color: #660000;"> </span></h4>
<h3>
<span style="color: red;">1.सड़कवासी राम !</span></h3>
<h4>
<span style="color: #660000;"> न तेरा था कभी</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> न तेरा है कहीं</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">रास्तों-दर-रास्तों पर</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> पाँव के छापे लगाते ओ, अहेरी !</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">खोल कर मन के किवाड़े सुन,</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> सुन कि सपने की</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">सपने की किसी</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">सम्भावना तक में नहीं</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> तेरा अयोध्या धाम.....</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">सड़कवासी राम !</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> सोच के सिर मौर</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> ये दसियों दसानन</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">और लोहे की ये लंकाएँ</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> कहाँ है क़ैद तेरी भूमिजा</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">खोजता थक देखता ही जा भले तू</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> कौन देखेगा,</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> सुनेगा कौन तुझको ?</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">थूक फिर तू क्यों बिलोये राम.....</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">सड़कवासी राम !</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> इस सदी के ये स्वयम्भू</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> एक रंग-कूंची छुआकर</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">आल्मारी में रखें दिन</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> और चिमनी से निकाले शाम.....</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">सड़कवासी राम !</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> पोर घिस-घिस क्या गिने</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> चौदह बरस तू</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">गिन सके तो</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">कल्प साँसों के गिने जा</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> गिन कि कितने</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> काट कर फैंके गए हैं</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">एषणाओं के जटायु ही जटायु</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> और कोई भी नहीं</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> संकल्प का सौमित्र</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> अपनी धड़कनों के साथ</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">देख, वामन सी</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> बड़ी यह जिन्दगी !</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">करदी गई है इस शहर के</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> जंगलों के नाम.....</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">सड़कवासी राम ! ::</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /></span></h4>
<h3>
<span style="color: #660000;"><span style="color: red;">2-रोटी नाम सत है</span></span></h3>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br />रोटी नाम सत है</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">खाए से मुगत है</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br />ऐरावत पर इंदर बैठे</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">बांट रहे टोपियां</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">झोलिया फैलाये लोग</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">भूग रहे सोटियां</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">वायदों की चूसणी से</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">छाले पड़े जीभ पर</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">रसोई में लाव-लाव भैरवी बजत है</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">रोटी नाम सत है</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">खाए से मुगत है</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br />बोले खाली पेट की</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">करोड़ क्रोड़ कूडियां</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">खाकी वरदी वाले भोपे</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">भरे हैं बंदूकियां</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">पाखंड के राज को</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">स्वाहा-स्वाहा होमदे</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">राज के बिधाता सुण तेरे ही निमत्त है</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">रोटी नाम सत है</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">खाए से मुगत है</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br />बाजरी के पिंड और</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">दाल की बैतरणी</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">थाली में परोसले</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">हथाली में परोसले</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">दाता जी के हाथ</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">मरोड़ कर परोसले</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">भूख के धरम राज यही तेरा ब्रत है</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">रोटी नाम सत है</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">खाए से मुगत है </span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /></span></h4>
<h3>
<span style="color: #660000;"><span style="color: red;">3-जो पहले अपना घर फूंके</span></span></h3>
<h4>
<span style="color: #660000;"></span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br />जो पहले अपना घर फूंके,</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">फिर धर-मजलां चलना चाहे</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> उसको जनपथ की मनुहारें !</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> जनपथ ऐसा ऊबड़-खाबड़</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> बँधे न फुटपाथों की हद में</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> छाया भी लेवे तो केवल</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> इस नागी, नीली छतरी की</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> इसकी सीध न कटे कभी भी</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> दोराहे-चौराह तिराहे</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> दूरी तो बस इतनी भर ही</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> उतर मिले आकाश धरा से</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> साखी सूरज टिमटिम रातें</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> घट-बढ़-घटते चंदरमाजी</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> पग-पग पर बांवळिये-बूझे</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> फिर भी तन से, मन से चाले</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> उन पाँवों सूखी माटी पर</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> रच जाती गीली पगडण्डी</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> देखनहारे उसे निहारें</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">जो पहले अपना घर फूंके,</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">फिर धर-मजलां चलना चाहे</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> उसको जनपथ की मनुहारें !</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /></span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> इस चौगान चलावो रतना</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> मंडती गई राम की गाथा</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> एक गवाले के कंठो से</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> इस पथ ही गूँजी थी गीता</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> जरा, मरण के दुःख देखे तो</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> साँस-साँस से करुणा बाँटी</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> हिंसा की सुरसा के आगे</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> खड़ा हो गया एक दिगम्बर</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> पाथर पूजे हरी मिले तो</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> पर्वत पूजूँ कहदे कोई</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> धर्मग्रन्थ फैंको समन्दर में</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> पहले मनु में मनु को देखो</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> जे केऊ डाक सुनेना तेरी</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> कवि गुरु बोले चलो एकला</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> यूँ चल देने वाले ही तो</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> पड़ती छाई झाड़-झूड़ते</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> एक रंग की राह उघाड़ें</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br />जो पहले अपना घर फूंके</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">फिर धर-मजलां चलना चाहे</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> उसको जनपथ की मनुहारें ! ::</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /></span></h4>
<h3>
<span style="color: #660000;"> <span style="color: red;">4-रेत में नहाया है मन</span></span></h3>
<h4>
<span style="color: #660000;"></span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br />रेत में नहाया है मन !</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> आग ऊपर से, आँच नीचे से</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> वो धुँआए कभी, झलमलाती जगे</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> वो पिघलती रहे, बुदबुदाती बहे</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> इन तटों पर कभी धार के बीच में</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">डूब-डूब तिर आया है मन</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">रेत में नहाया है मन !</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /></span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> घास सपनों सी, बेल अपनों सी</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> साँस के सूत में सात सुर गूँथ कर</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> भैरवी में कभी, साध केदारा</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> गूंगी घाटी में, सूने धारों पर</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">एक आसन बिछाया है मन</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">रेत में नहाया है मन !</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /></span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> आँधियाँ काँख में, आसमाँ आँख में</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> धूप की पगरखी, ताँबई, अंगरखी</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> होठ आखर रचे, शोर जैसे मचे</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> देख हिरनी लजी साथ चलने सजी</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">इस दूर तक निभाया है मन</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">रेत में नहाया है मन ! ::</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /></span></h4>
<h3>
<span style="color: #660000;"><span style="color: red;"> 5-मैंने नहीं कल ने बुलाया है !</span></span></h3>
<h3>
</h3>
<h3>
</h3>
<h4>
</h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> मैंने नहीं कल ने बुलाया है !</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> ख़ामोशियों की छतें,</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> आबनूसी किवाड़े घरों पर,</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> आदमी-आदमी में दीवार है,</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">तुम्हें छैनियाँ लेकर बुलाया है !</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">मैंने नहीं कल ने बुलाया है !</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /></span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> सीटियों से</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> साँस भर कर भागते</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> बाजार-मीलों दफ़्तरों को</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> रात के मुर्दे,</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> देखती ठण्डी पुतलियाँ-</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> आदमी अजनबी</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> आदमी के लिए</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">तुम्हें मन खोल कर मिलने बुलाया है !</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">मैंने नहीं कल ने बुलाया है !</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /></span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> बल्ब की रोषनी</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> शेड में बंद है,</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> सिर्फ़ परछाई उतरती है</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> बड़े फुटपाथ पर,</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> ज़िन्दगी की ज़िल्द के</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> ऐसे सफ़े तो पढ़ लिए</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">तुम्हें अगला सफ़ा पढ़ने बुलाया है !</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">मैंने नहीं कल ने बुलाया है ! :</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /></span></h4>
<h3>
<span style="color: #660000;"><span style="color: red;"> 6-क्षण-क्षण की छैनी से</span></span></h3>
<h3>
</h3>
<h3>
</h3>
<h4>
</h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">क्षण-क्षण की छैनी से</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> काटो तो जानूँ!</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /></span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> पसर गया है घेर शहर को</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> भरमों का संगमूसा</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> तीखे-तीखे शब्द सम्हाले</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> जड़ें सुराखो तो जानूँ !</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /></span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">क्षण-क्षण की छैनी से.....</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /></span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> फेंक गया है बरफ छतों से</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> कोई मूरख मौसम</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> पहले अपने ही आँगन से</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> आग उठाओ तो जानूँ!</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">क्षण-क्षण की छैनी से.....</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /></span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">चौराहे पर प्रश्न चिह्नसी</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> खड़ी भीड़ को</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> अर्थ भरी आवाज लगाकर</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> दिशा दिखाओ तो जानूँ !</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /></span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">क्षण-क्षण की छैनी से</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> काटो तो जानूँ ! ::</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /></span></h4>
<h3>
<span style="color: red;">7-कोलाहल के आंगन</span></h3>
<h4>
<span style="color: #660000;"></span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br />दिन ढलते-ढलते</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">कोलाहल के आंगन</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">सन्नाटा</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">रख गई हवा</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> दिन ढलते-ढलते</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br />दो छते कंगूरे पर</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">दूध का कटोरा था</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">धुंधवाती चिमनी में</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">उलटा गई हवा</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> दिन ढलते-ढलते</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br />घर लौटे</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">लोहे से बतियाते</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">प्रश्नों के कारीगर</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">आतुरती ड्योढ़ी पर</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">सांकल जड़ गई हवा</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> दिन ढलते-ढलते</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br />कुंदनिया दुनिया से</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">झीलती हक़ीक़त की</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">बड़ी-बड़ी आंखों को</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">अंसुवा गई हवा</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> दिन ढलते-ढलते</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br />हरफ़ सब रसोई में</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">भीड़ किए ताप रहे</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">क्षण के क्षण चूल्हे में</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">अगिया गई हवा</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> दिन ढलते-ढलते</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /></span></h4>
<h3>
<span style="color: red;">8-सुई</span></h3>
<h4>
<span style="color: #660000;"></span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br />सुबह उधेड़े शाम उधेड़े</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">बजती हुई सुई</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> सीलन और धुएं के खेतों</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> दिन भर रूई चुनें</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> सूजी हुई आंख के सपने</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> रातों सूत बुनें</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">आंगन के उठने से पहले</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">रचदे एक कमीज रसोई</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> एक तलाश पहन कर भागे</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> किरणें छुई-मुई</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> बजती हुई सुई</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br />धरती भर कर चढ़े तगारी</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">बांस-बांस आकाश</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">फरनस को अगियाया रखती</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">सांसें दे दे घास</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br />सूरज की साखी में बंटते</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">अंगुली जितने आज और कल</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> बोले कोई उम्र अगर तो</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> तीबे नई सुई</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> बजती हुई सुई</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /></span></h4>
<h3>
<span style="color: red;">9-सड़क बीच चलने वालों से</span></h3>
<h4>
<span style="color: #660000;"></span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br />सड़क बीच चलने वालों से</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> क्या पूछूँ.....क्या पूछूँ ?</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> किस तरह उठा करती है</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> सुबह चिमनियों से</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> ड्योढ़ी-ड्योढ़ी</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> किस तरह दस्तकें देते हैं</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> सायरन.....सीटियां.....क्या पूछूँ ?</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">सड़क बीच चलनेवालों से</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> क्या पूछूँ.....क्या पूछूँ ?</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> कब कोलतार को</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> आँच लगी ?</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> किस-किसने जी</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> किस-किस तरह सियाही ?</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> पाँवों की तस्वीर बनी</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> कितनी दूरी के</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> बड़े कैनवास पर.....क्या पूछूँ ?</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">सड़क बीच चलने वालों से</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> क्या पूछूँ.....क्या पूछूँ ?</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> कैसे गुजरे हैं दिन</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> टीनशेड की दुनिया के ?</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> किस तरह भागती भीड़</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> हाँफती फाटक से ?</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> किस तरह जला चूल्हा ?</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> क्या खाया-पिया ?</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> किस तरह उतारी रात</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> घास-फूस की छत पर.....क्या पूछूँ ?</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> सड़क बीच चलने वालों से</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> क्या पूछूँ.....क्या पूछूँ ?</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br />पूछूँ उनसे</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">चलते-चलते जो</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">ठहर गए दोराहों पर</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> पूछूँ उनसे</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> किस लिए चले वे</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> बीच छोड़, फुटपाथों पर</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">उस-उस दूरी के</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">आस-पास ही</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">अगुवाने को</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">खड़े हुए थे गलियारे</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> उनकी वामनिया मनुहारों पर</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> किस तरह</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> कतारें टूट गई.....क्या पूछूँ</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br />सड़क बीच चलने वालों से</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> क्या पूछूँ.....क्या पूछूँ ? ::</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /></span></h4>
<h3>
<span style="color: #660000;"><span style="color: red;">10-इसे मत छेड़ पसर जाएगी</span></span></h3>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /></span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">इसे मत छेड़ पसर जाएगी</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">रेत है रेत बिफर जाएगी</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br />कुछ नहीं प्यास का समंदर है,</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">जिन्दगी पाँव-पाँव जाएगी</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br />धूप उफने है इस कलेजे पर</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">हाथ मत डाल ये जलाएगी</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br />इसने निगले हैं कई लस्कर</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">ये कई और निगल जाएगी</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br />न छलावे दिखा तू पानी के</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">जमीं-आकाश तोड़ लाएगी,</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br />उठी गाँवों से ये ख़म खाकर</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">एक आँधी सी शहर जाएगी</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br />आँख की किरकिरी नहीं है ये</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">झाँकलो झील नजर आएगी</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br />सुबह बीजी है लड़के मौसम से</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">सींच कर साँस दिन उगाएगी</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br />काँच अब क्या हरीश मांजे है</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">रोशनी रेत में नहाएगी</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br />इसे मत छेड़ पसर जाएगी</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">रेत है रेत बिफर जाएगी ::</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /></span></h4>
<h3>
<span style="color: #660000;"><span style="color: red;"> 11-हद, बेहद दोनों लांघे जो !</span></span></h3>
<h3>
</h3>
<h3>
</h3>
<h4>
</h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> हद, बेहद दोनों लांघे जो !</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> एकल मैं बज-बजता रहता</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> थापे कोई फटी पखावज</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> इसका इतना आगल-पीछल</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> रीझे माया, सीझे काया</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br />देखा चाहे सूरदास जो</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">इस हद में भी दिख-दिख जाएं-</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">मीड़, मुरकियों की पतवाले</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">निरे मलंगे अद्भुत विस्मय !</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> ऐसों से बताये वो ही</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> गांठे सांकल बांवळियों की</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> इस हदमाते कोरे मैं को</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> कीकर के खूँटे बाँधे जो !</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">हद, बेहद दोनों लांघे जो !</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> आगे बेहद का सन्नाटा,</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> खुद से बोल सुनो खुद को ही</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> यहाँ न सूरज पलकें झपके</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> रात न पल भर आँखें मूँदे</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">धाड़े तन सी हवा फिरे है</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">जहाँ भरी जाए हैं साँसें,</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">ऐसे में ही गया एक दिन</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">यम की ड्योढ़ी पर नचिकेता</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> एक बळत के पेटे लेली</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> सात तलों की एकल चाबी</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> यह चाबी लेले फिर कोई</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> ऐसा ही कुद हठ साधे जो !</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">हद-बेहद दोनों लांघे जो !</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> बेहद की कोसा के उठते</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> दीखन लागे वह उजियारा</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> जिसका आदि न जाने कोई</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> इति आगोतर से भी आगे</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br />यह रचना का पहला आँगन</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">उसका दूजा नाम संसरण</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">प्राण यही, विज्ञान यही है</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> रचे इसी में अनगिन सूरज</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> इस अनहद में नाद गूँजते</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> नभ-जल-थल चारी सृष्टि के</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> हो जाए है वही ममेतर</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> हद-बेहद दोनों रागे जो !</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br />हद, बेहद दोनों लाँघे जो ! ::</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /></span></h4>
<h3>
<span style="color: #660000;"><span style="color: red;">12-हदें नहीं होती जनपथ की</span></span></h3>
<h4>
<span style="color: #660000;"></span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br />हदें नहीं होती जनपथ की</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">वह तो बस लाँघे ही जाए.....</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> एकल सीध चले चौगानों</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> चाहे जहाँ ठिकाना रचले</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> अपनी मरजी के औघड़ को</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> रोका चाहे कोई दम्भी</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> चिरता जाए दो फाँकों में</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> ज्यों जहाज़, दरिया का पानी</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br />इससे कट कर बने गली ही</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">कहदे कोई भले राजपथ</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br />इससे दस पग भर ही आगे</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">दिख जाए है ऊभी पाई ।</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br />आर-पारती दिखे कभी तो</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">वह भी तो कोरा पिछवाड़ा</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> इन दो छोरों बीच बनी है</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> दीवारों की भूल भूलैया</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> इनसे जुड़-जुड़कर जड़ जाएँ</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> भीम पिरालें, हाथी पोलें</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> ये गढ़-कोटे ही कहलाए</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> अब ‘तिमूरती’ या ‘दस नम्बर’</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br />इनमें सूरज घुसे पूछ कर,</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">पहरेदार हवा के ऊपर,</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br />खास मुनादी फिरे घूमती</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">कोसों दूर रहे कोलाहल</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br />ऐसे अजब घरों में जी-जी</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">आखिर मरें बिलों में जाकर</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> जो इतना-सा रहा राजपथ</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> उसकी रही यही भर गाथा</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> आँखों वाले सूरदास जी</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> कुछ तो सीखें इस बीती से</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> पोल नहीं तो खिड़क खोल कर</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> अरू-भरू होलें जो पल भर</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> दिख जाए वह अमर चलारू</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> चाले अपना जनपथ साधे !</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> हदें नहीं होती जनपथ की</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> वह तो बस लाँघे ही लाँघे !</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br />जनपथ जाने तुम वो ही हो</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">सोच वही, आदत भी वो ही</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br />यह तो अपने अथ जैसा ही</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">तुम ही चोला बदला करते</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br />लोकराज का जाप-जापते</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">करो राजपथ पर बटमारी</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> इसका नाभिकुंड गहरा है</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> सुनो न समझो, गूँजे ही है</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> लोकराज कत्तई नहीं वह</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> देह धँसे कुर्सी में जाकर</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> राज नहीं है काग़ज़ ऊपर</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> एक हाथ से चिड़ी बिठाना</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">राज नहीं आपात काल भी</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">किसी हरी का नहीं की रतन</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">विज्ञानी जन सुन लेता है</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">यन्त्रों तक की कानाफूसी</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">‘रा’ रचता है कौन कहाँ पर</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">क्यों छपता है ‘राम’ ईंट पर</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> सजवाते रहते आँगन में</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> पाँचे बरस चुनावी मेला</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> झप-दिपते, झप-दिपते में यह</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> खुद को देखे, तुझको देखे</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /> भरी जेब से देखे जाते</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> झोलीवाला पोंछा, पुरजा</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">कल तक जो केवल चीजें थी</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">आदमकद हो गई आज वे</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">चार दशक की पड़ी सामने</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">संसद में सपनों की कतरन</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">अब तो ये केवल दरजी हो</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">अपनी कैंची, सूई, धागा</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> लो अब तुम ही देखे जाओ</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"> कैसे काट, उधेड़ें, साधे ?</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">हदें नहीं होती जनपथ की</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">वह तो बस लाँघे ही लाँधे ! ::</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"><br /></span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">-हरीश भादानी</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;">(चित्र साभार गूगल) </span></h4>
<div style="background-image: url("http://www.i-backgrounds.com/left_border_backgrounds/AnimalBorder08.jpg"); border: 5px solid rgb(221, 221, 255); font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; margin: 0px; padding: 15px 15px 15px 135px; text-align: justify;">
<div>
<h4>
<span style="color: #660000;"><b> </b></span></h4>
</div>
</div>
</div>
</div>
</div>
<div style="clear: both;">
</div>
</div>
</div>
नवनीत पाण्डेhttp://www.blogger.com/profile/14332214678554614545noreply@blogger.com5tag:blogger.com,1999:blog-7569491288960158612.post-54026337276708996822015-06-03T09:38:00.000-07:002015-06-03T09:53:26.201-07:00मेरी माँ के हाथ व अन्य कविताएं - नादिरा बब्बर<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div style="text-align: justify;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi3paaA_O4H007Ld8AayCZYd_wJXiyQlD811fm25T31xM94M6aMynquUR8Pn80L9hsOJ_fIbwP3-YJTwISK6GqIFbsn21d2qOTznPJv2R_dpyRiDl9tPWOBwBoZEg8WICHwmJGb-HmaAB-A/s1600/nadira.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="200" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi3paaA_O4H007Ld8AayCZYd_wJXiyQlD811fm25T31xM94M6aMynquUR8Pn80L9hsOJ_fIbwP3-YJTwISK6GqIFbsn21d2qOTznPJv2R_dpyRiDl9tPWOBwBoZEg8WICHwmJGb-HmaAB-A/s200/nadira.jpg" width="181" /></a></div>
<div style="text-align: justify;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj6PeSCT5EBfPkThTNSjfBkSL5ilpniB-M_k69OM8CLh1g9P0HA4qf5IsacK1zUI_ldnUvi0UaJ8VNxLVNgQTz7YQqNGg45yYrr4wQx5mG0315z3ibom5ALgpd5BqtbuK2PJTYz4dWgRHpe/s1600/nadira1.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="200" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj6PeSCT5EBfPkThTNSjfBkSL5ilpniB-M_k69OM8CLh1g9P0HA4qf5IsacK1zUI_ldnUvi0UaJ8VNxLVNgQTz7YQqNGg45yYrr4wQx5mG0315z3ibom5ALgpd5BqtbuK2PJTYz4dWgRHpe/s200/nadira1.jpg" width="193" /></a><span style="color: #0c343d;"><span style="font-size: large;">मित्रो! आज उदाहरण में हैं 'संगीत नाटक अकादमी पुरस्कार' से सम्मानित व</span><span style="font-size: large;"> 'राष्ट्रीय नाट्य विद्यालय' से 'गोल्ड मेडल' स्नातक प्रसिद्ध अभिनेत्री,रंग कर्मी और नाट्य निर्देशक नादिरा बब्बर अब तक 70-80 नाटकों का मंचन कर चुकी हैं। 'यहूदी की लड़की' नामक नाटक से शुरु उनके रंग सफर में संध्या छाया, लुक बैक इन एंगर, बल्लबपुर की रूपकथा, बात लात की हालात की,भ्रम के भूत, बेगम जान आदि प्रसिध्द प्रस्तुतियां हैं इसके अतिरिक्त उन्होंने 'दयाशंकर की डायरी', 'शक्कुबाई', 'सुमन और साना', 'जी जैसी आपकी मर्जी' सहित ना जाने कितने ही नाटक स्वयं लिखे। उनकी स्वयं की एक नाट्यशाला है, जिसका नाम है 'एकजुट'। नादिरा जी कविताएं भी लिखती हैं, स्त्री के अछूते मन की ये कविताएं सीधे सीधे मन को छूती हैं।</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<br />
<span style="font-size: large;"><span style="color: #274e13;"><b>मेरी माँ के हाथ</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
</div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-size: large;"><span style="color: #660000;"><br />मेरी माँ के हाथ, मेरी माँ के हाथ<br />चौड़े, मज़बूत, भरे भरे हाथ<br />कुछ खुदरे, मर्दाने, मज़दूरों जैसे हाथ I <br />मेरी माँ के हाथ....<br /><br />जवान, हसीन, कमसिन, मेहंदी से रचे <br />सुहाग का जोड़ा सँभालते, चूड़ियों से भरे <br />अरमानों से मचलते, मुहब्बत की ख़ुशियों को समेटते हाथ I<br />मेरी माँ के हाथ I<br /><br />अब्बा का शाना-ब-शाना सियासत में साथ देते <br />लाल झंडा उठाते, जुलूसों में नारे लगाते<br />अफसाने, कहानियाँ, नज़में लिखते <br />अदब के बेशकीमती ख़ज़ाने लुटाते<br />कॉलेज में पढ़ाते, रात-रात भर जागकर कापियाँ जाँचते हाथ I<br />मेरी माँ के हाथ...<br /><br />फिर अब्बा की उम्रक़ैद की ख़बर सुनते <br />हम तीनो बेटियों को तन्हा पालते,<br />हमारी तालीम और सेहत के लिए रात-दिन मेहनत करते <br />तेज़ बुखार में हमारे माथे पर पट्टियाँ रखते <br />रातों को उठ उठ के हमे दवा पिलाते हाथ I<br />मेरी माँ के हाथ....<br /><br />तेज़ धूप में बाहर निकलते वक़्त हमे पना पिलाते<br />सर्दियों में हमारे बदन के आस-पास रज़ाई दबाते <br />पुरानी उतरनों की मरम्मत कर उन्हें नया बनाते <br />कभी फ़ुर्सत में हमें ग़ालिब और फैज़ समझाते <br />फन और अदब से हमारा तआरुफ़ कराते<br />मामूली दाल और चावल को बेहतरीन पकाते हुए हाथ I <br />मेरी माँ के हाथ...<br /><br />बदतमीज़ियों पर जो तेज़ चांटा बन जाते <br />वही आँसू पोछते, सीने से लगाते<br />कभी लाड करते, कभी दूर से फटकारते <br />ज़िन्दगी का हमे धीरे-धीरे मतलब समझाते <br />हम लोगों की परवरिश के लिए अपने ज़ेवर बेचते हाथ I<br />मेरी माँ के हाथ...<br /><br />मेरी कामयाबियों पर भरपूर तालियाँ बजाते <br />मेरी ग़लतियों पर बेहद शर्मिंदा हो जाते<br />फिर अब्बा की मौत का ग़म सहते <br />उन्हें रुख्सतकर तन्हा रह जाते <br />टूटते हुए, मुरझाते हुए, सिसकते हुए,<br />अकेलेपन का बोझ न सह पानेवाले हाथ I<br />मेरी माँ के हाथ...<br /><br />फिर एक दिन ख़बर आई कि वो हाथ मर गए<br />वो हाथ जो जीतेजी एक पल न रुके,<br />अचानक आज कैसे थम गए<br />यूँ चुपचाप साकित कैसे हो गए <br />हक़ की लड़ाई की सिपाही के बेवा के हाथ I<br />मेरी माँ के हाथ...<br /><br />मैं हैरान उन हाथों को देखे जाती थी <br />वो हाथ जिन्हें कभी आराम न मिला <br />महँगा कपड़ा, बेहतरीन खाना, अपना घर तक न मिला <br />फिर भी जो हमेशा ज़ोर-ज़ोर से हँसते थे<br />उम्मीद और इन्साफ़ का सबको सबक सिखाते थे <br />डूबते दिल से मैंने उन हाथों को सलाम किया<br />उन्हें चूमा, उनकी मुहब्बत का आख़री जाम पिया <br />ठन्डे से, मजबूर क़फ़न में लिपटे हाथ <br />चुपचाप, उदास हमे अलविदा कहते हाथ I<br />मेरी माँ के हाथ... <br />*******<br /><br /><span style="color: #274e13;"><b>कोई फ़ायदा नहीं</b></span><br /><br />अब मान भी ले ऐ दिल <br />कि इस जंग का कोई फ़ायदा नहीं I<br /><br />ये यक़ीन की नेकियाँ जीतती है,<br />और सच की फ़तह होती है,<br />ये किताबी बातें हैं,<br />ये तारीख़ी बातें हैं,<br />इन बातों में अब वाक़ई कुछ रखा नहीं,<br />अब मान भी ले ऐ दिल,<br />कि इस जंग का कोई फ़ायदा नहीं I<br /><br />पता नहीं कौन से दौर में लिखी गयी थी इन्जील<br />और कौन से युग में रची गयी थी रामायण,<br />वो लोग, वो रौशनियाँ, वो इरादे, वो मसीहे,<br />सब आज की तारिकियों में कहीं खो से गये,<br />मुझे तो वैसा कोई मिला ही नहीं,<br />अब मान भी ले ऐ दिल<br />कि इस जंग का कोई फ़ायदा नहीं I<br /><br />अब तो उसकी है पूजा जिसकी है ताकत,<br />गुरुर का सर ऊँचा, राज करे दौलत,<br />फटे पुराने सारे मुहावरे,बातें अच्छी-अच्छी,<br />सड़ी गली नसीहतें बुज़ुर्गों की,<br />उतार के फेंक दी हैं सबने,<br />पुराने कपड़ों की तरह, <br />अब उन सीधी सच्ची राहों पर,<br />कोई चलने वाला नहीं, <br />अब मान भी ले ऐ दिल, <br />कि इस जंग का कोई फ़ायदा नहीं |<br /><br />दिल तो नहीं मानता मगर मजबूर है.<br />क्या अपने बच्चों को भी अब हम यही समझायें,<br />किसी पर यक़ीन न करें, सदा मक्कारी से पेश आयें,<br />अपने हर दोस्त को शक की नज़र से देखें,<br />फन उठाकर फुंफकारना हम उन्हें सिखाएं,<br />ताकि वो हमारी तरह कहीं,<br />नेकियों की जंग न लड़ते रह जायें,<br />कहीं वो भी हमारी तरह, ढलती उम्र में तन्हा टूट न जायें,<br />उन्हें तो कम-स-कम हम यही समझायें, <br />अब इस दुनिया में सच,<br />और मुहब्बत का कोई क़ायदा नहीं.<br />अब मान भी ले ऐ दिल,<br />कि इस जंग का कोई फ़ायदा नहीं | <br />*******<br /><br /><span style="color: #274e13;"><b>और तुम होते मैं ...</b></span><br /><br />गर मैं तुम होती, <br />और तुम होते मैं, <br />तो तारीखें मुहब्बत की सब बदल जातीं... <br />तब तुम तड़पते और मैं सो जाती,<br />तब तुम रात भर रोते और मैं मुस्कुराती, <br />तब तुम ख़त लिखते और मैं भूल से कहीं गिरा देती |<br /><br />तब तुम तन्हा खिड़की पर उदास से खड़े रहते, <br />मैं गर्म महफिलों में दोस्तों में भरमाती,<br />ग़लती मेरी होने पर भी, तुम माफ़ी मांगते,<br />मैं इस माफ़ी पर कुछ और अकड़ जाती, <br />गर मैं तुम होती, <br />और तुम होते मैं, <br />तो तारीखें मुहब्बत की सब बदल जातीं... <br /><br />तुम ग़म के , अपनी शर्म के हर राज़ मुझे बताते <br />और मैं बेदर्द बेपरवाही से उन्हें हवा में उड़ाती,<br />जब तुम तन्हाई से मजबूर, मेरे पाँव पर गिर जाते,<br />तो मैं गर्दन अकड़ा कर, तुम्हें अच्छा बुरा सिखाती, <br />तुम्हारी ज़रा सी बात का बहाना बना के, <br />तुम से हर रोज़ थोडा थोडा दूर चली जाती, <br />कभी अपने ख़ुद्दारी की शर्म रखने को, <br />तुम अगर मुझसे न बतियाते, <br />तो मैं अच्छा छुटकारा समझ,<br />तुम्हारे लिये एकदम ही चुप हो जाती <br />गर मैं तुम होती, <br />और तुम होते मैं, <br />तो तारीखें मुहब्बत की सब बदल जातीं |<br /><br />जब तुम ज़िन्दगी की मजबूरी समझ,<br />मेरी हर बात मानते कई समझौते करते,<br />तब मैं इन समझौतों को अपना हक़ समझ, <br />ज़िन्दगी में कुछ और रंग-रलियाँ मनाती,<br /><br />ज़िन्दगी के हर मोड़ पर तुम्हें मेरी कमी लगती,<br />मुझे तुम्हारी तस्वीर अपने दायरे में छोटी लगने लगती, <br />तुम कुछ कहते और मैं न सुन पाती, <br />तुम हर बार आते और मैं न बुलाती, <br />तुम हाथ आगे करते, मैं पीछे हटाती, <br />तुम हँसना चाहते मैं तुम्हें बार-बार रुलाती |<br />गर मैं तुम होती, <br />और तुम होते मैं, <br />तो तारीखें मुहब्बत की सब बदल जातीं...<br /><br /><br />पर कैसे होता ये , ये तो नामुमकिन था, <br />ये क़िस्मत का लिखा भी क्या कभी मिटा था, <br />तुम तो तुम्ही हो, और मैं मैं ही, <br />तारीखें मुहब्बत की भी बिलकुल वैसी ही, <br />सदियों से चली आ रही रिवायतें हैं ये,<br />कौन बदलेगा, <br />घुटे हुए दिलों की शिकायतें हैं ये,<br />कौन सुनेगा | <br />******* </span><br /><span style="color: #274e13;"><b>नादिरा बब्बर</b></span></span></div>
<div class="post-header-line-1" style="text-align: justify;">
</div>
</div>
नवनीत पाण्डेhttp://www.blogger.com/profile/14332214678554614545noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-7569491288960158612.post-56598046770156387482015-03-18T07:49:00.000-07:002015-03-18T19:13:28.859-07:00हरियाली की तरह बिखरा रहूँ सृष्टि के समवाय में - राकेश रोहित<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="post-body entry-content" style="text-align: justify;">
<div dir="ltr" trbidi="on">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhwRN5JsrD4lXjN6BK5zoTZVVMouE21o91L7H22UKUo2ZHz4wX99EeYEuS8w6tPXCN7M7WhvhnrJqwwMor6i-tDJTCAp3A4o356gQg1JazSzL11itY3niIj-XxgHmbQ3-Y8LGmZ9FOmaKIq/s1600/rakesh+rohit.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhwRN5JsrD4lXjN6BK5zoTZVVMouE21o91L7H22UKUo2ZHz4wX99EeYEuS8w6tPXCN7M7WhvhnrJqwwMor6i-tDJTCAp3A4o356gQg1JazSzL11itY3niIj-XxgHmbQ3-Y8LGmZ9FOmaKIq/s1600/rakesh+rohit.jpg" height="200" width="200" /></a><br />
<span style="color: #274e13;"><i><b>मित्रो!
उदाहरण में आज हमारे बीच हैं राकेश रोहित। फेस बुक पर सक्रिय कवियों में
राकेश रोहित हमारे समय के ऎसे कवि हैं जो अपनी काव्यात्मक अभिव्यक्ति में
अपने समय को अपने तरीके से मांजने का प्रयास कर रहे हैं। राकेश की कविताएं
स्वयं अपना शिल्प गढ़ती है और बिना किसी शब्दाडंबर के हम से सीधी मुखातिब
होती है। ये कविताएं कहीं से भी इकरंगी नहीं है। जिस तरह ये कविताएं अपने
समय- परिवेश की विषमताएं और विडम्बनाएं हमारे सामने रखती हैं, भरोसा दिलाती
है कि राकेश की कविता दूर तक जाने की कुव्वत रखती है। </b></i></span><br />
<br />
<h3>
<span style="color: #38761d;"><b>राकेश रोहित </b></span></h3>
<br />
<b><span style="color: #4c1130;">19
जून 1971 जमालपुर में जन्मे व कटिहार (बिहार) से शिक्षित- दीक्षित राकेश भौतिकी में स्नातकोत्तर हैं।
कहानी, कविता एवं आलोचना में रूचि रखते हैं। पहली कहानी "शहर में कैबरे"
'हंस' पत्रिका में प्रकाशन व "हिंदी कहानी की रचनात्मक चिंताएं" आलोचनात्मक
लेख शिनाख्त पुस्तिका एक के रूप में प्रकाशित और चर्चित होने के अलावा
हंस, समकालीन भारतीय साहित्य, आजकल, नवनीत, गूँज, जतन, समकालीन परिभाषा,
दिनमान टाइम्स, संडे आब्जर्वर, सारिका, संदर्श, संवदिया, मुहिम, कला </span></b><b><span style="color: #4c1130;"><b><span style="color: #4c1130;">आदि महत्वपूर्ण </span></b>
पत्र-पत्रिकाओं में कविता, कहानी, लघुकथा, आलोचनात्मक आलेख, पुस्तक
समीक्षा, साहित्यिक/सांस्कृतिक रपटें प्रकाशित।</span></b><br />
<br />
<br />
<span style="color: #4c1130;">संप्रति : सरकारी सेवा.</span></div>
<div dir="ltr" trbidi="on">
<span style="color: #4c1130;"><span class="_5yl5" data-reactid=".39.$mid=11426337975103=257b45ce55867266125.2:0.0.0.0.0"><span data-reactid=".39.$mid=11426337975103=257b45ce55867266125.2:0.0.0.0.0.0"><span data-reactid=".39.$mid=11426337975103=257b45ce55867266125.2:0.0.0.0.0.0.$text0:0:$0:0">ईमेल - Rkshrohit@gmail.com</span><br data-reactid=".39.$mid=11426337975103=257b45ce55867266125.2:0.0.0.0.0.0.$text0:0:$1:0" /><span data-reactid=".39.$mid=11426337975103=257b45ce55867266125.2:0.0.0.0.0.0.$text0:0:$2:0">ब्लाॅग - </span><a data-reactid=".39.$mid=11426337975103=257b45ce55867266125.2:0.0.0.0.0.0.$range0:0" href="https://aadhunikhindisahitya.blogspot.in/" rel="nofollow" target="_blank">https://aadhunikhindisahitya.blogspot.in</a><br data-reactid=".39.$mid=11426337975103=257b45ce55867266125.2:0.0.0.0.0.0.$text1:0:$1:0" /><a data-reactid=".39.$mid=11426337975103=257b45ce55867266125.2:0.0.0.0.0.0.$range1:0" href="https://meredoshabd.blogspot.in/" rel="nofollow" target="_blank">https://meredoshabd.blogspot.in</a></span></span></span></div>
<div dir="ltr" trbidi="on">
<br /></div>
<div trbidi="on">
<h2>
<span style="color: #38761d;"><span class="_5yl5" data-reactid=".1w.$mid=11426694148061=222305748b669474d00.2:0.0.0.0.0"><span data-reactid=".1w.$mid=11426694148061=222305748b669474d00.2:0.0.0.0.0.0">हरियाली की तरह बिखरा रहूँ सृष्टि के समवाय में- राकेश रोहित</span></span></span></h2>
</div>
<div dir="ltr" trbidi="on">
</div>
<div dir="ltr" trbidi="on">
</div>
<div dir="ltr" trbidi="on">
</div>
<div dir="ltr" trbidi="on">
<h3>
<span style="color: purple;"><b>कविता में उसकी आवाज </b></span></h3>
<h3>
<span style="color: #660000;"></span></h3>
<span style="color: #660000;"><b>वह ऐसी जगह खड़ा था<br />जहाँ से साफ दिखता था आसमान <br />पर मुश्किल थी <br />खड़े होने की जगह नहीं थी उसके पास।<br /><br />वह नदी नहीं था <br />कि बह चला तो बहता रहता<br />वह नहीं था पहाड़ <br />कि हो गया खड़ा तो अड़ा रहता।<br /><br />कविता में अनायास आए कुछ शब्दों की तरह <br />वह आ गया था धरती पर<br />बच्चे की मुस्कान की तरह <br />उसने जीना सीख लिया था।<br /><br />बड़ी-बड़ी बातें मैं नहीं जानता, उसने कहा<br />पर इतना कहूँगा<br />आकाश इतना बड़ा है तो धरती इतनी छोटी क्यों है?<br />क्या आपने हथेलियों के नीचे दबा रखी है थोड़ी धरती<br />क्या आपके मन के अँधेरे कोने में <br />थोड़ा धरती का अँधेरा भी छुपा बैठा है?<br /><br />सुनो तो, मैंने कहा<br />.......................!!<br /><br />नहीं सुनूंगा<br />आप रोज समझाते हैं एक नयी बात<br />और रोज मेरी जिंदगी से एक दिन कम हो जाता है<br />आप ही कहिये कब तक सहूँगा<br />दो- चार शब्द हैं मेरे पास <br />वही कहूँगा<br />पर चुप नहीं रहूँगा!<br /><br />मैंने तभी उसकी आवाज को <br />कविता में हजारों फूलों की तरह खिलते देखा<br />जो हँसने से पहले किसी की इजाजत नहीं लेते। <br /><br />*****</b></span><br />
<h3>
<span style="color: purple;"><b>उन्माद भरे समय में कविता की हमसे है उम्मीद</b></span></h3>
<h3>
<span style="color: #660000;"></span></h3>
<span style="color: #660000;"><b>बहुत कमजोर स्वर में पुकारती है कविता<br />उन्माद भरा समय नहीं सुनता उसकी आवाज<br />हिंसा के विरुद्ध हर बार हारता है मनुष्य<br />हर बार क्रूरता के ठहाकों से काला पड़ जाता है आकाश।<br /><br />सभ्यता के हजार दावों के बावजूद<br />एक शैतान बचा रहता है हमारे अंदर, हमारे बीच<br />हमारी तरह हँसता-गाता<br />और समय के कठिन होने पर हमारी तरह चिंता में विलाप करता।<br /><br />जब मनुष्य दिखता है <br />नहीं दिखती है उसके भीतर की क्रूरता<br />और हम उसी के कंधे पर रोते हैं, कह-<br />हाय यह कितना कठिन समय है!<br /><br />कविता फर्क नहीं कर पाती इनमें<br />इतने समभाव से मिलती है वह सबसे<br />इतनी उम्मीद बचाये रखती है कविता<br />मनुष्य के मनुष्य होने की!<br /><br />आँखों में पानी बचाने की बात हम करते रहे<br />और आँसुओं में भींगती रही आधी आबादी की देह<br />धरती कभी इतना तेज नहीं घूम पाती कि<br />अँधेरे में ना डूबा रहे इसका आधा हिस्सा! <br /><br />रोज शैतानी इच्छाएं नोच रही हैं धरती की देह<br />रोज हमारे बीच का आदमी कुटिल हँसी हँसता है<br />कविता कितना बचा सकती है यह प्रलयोन्मुख सृष्टि<br />जब तक हम रोज लड़ते न रहें अपने अंदर के दानव से!<br /><br />समाज में अकेले पड़ते मनुष्य को ही <br />खड़ा होना होगा<br />अपने अकेलेपन के विरुद्ध<br />एक युद्ध रोज लड़ने को होना होगा तत्पर <br />अपने ही बीच छिपे राक्षसों से <br />इस सचमुच के कठिन समय में <br />कविता की यही हमसे आखिरी उम्मीद है।<br /><br />*****</b></span><span style="color: #660000;"><b> </b></span></div>
<div dir="ltr" trbidi="on">
<h3>
<span style="color: purple;"><b>ज्ञान की तरह अपूर्ण नहीं </b></span></h3>
<h3>
<span style="color: #660000;"></span></h3>
<span style="color: #660000;"><b>हर रोज नया कुछ सीखता हूँ मैं <br />हर दिन बढ़ता है कुछ ज्ञान <br />ओ ईश्वर! मैं क्या करूं इतने ज्ञान का <br />हर दिन कुछ और कठिन होता जाता है जीवन। <br /><br />पत्तों की तरह सोख सकूँ <br />धूप, हवा और चाँदनी <br />फूल की तरह खिलूँ <br />रंगों की ऊर्जा से भरा। <br /><br />पकूं एक दिन फल की तरह <br />गंध के संसार में <br />फैल जाऊं बीज की तरह <br />अनंत के विस्तार में। <br /><br />हरियाली की तरह बिखरा रहूँ <br />सृष्टि के समवाय में <br />ना कि ज्ञान की तरह <br />अपूर्ण, असहाय मैं!<br /><br />*****</b> </span><span style="color: purple;"><b> </b></span></div>
<div trbidi="on">
<h3>
<span style="color: purple;"><b>पंचतंत्र, मेमने और बाघ </b></span></h3>
</div>
<div dir="ltr" trbidi="on">
<span style="color: #660000;"><b>पानी की तलाश में मेमने <br />पंचतंत्र की कहानियों से बाहर निकल आते हैं <br />और हर बार पानी के हर स्रोत पर <br />कोई बाघ उनका इंतजार कर रहा होता है। <br /><br />मेमनों के पास तर्क होते हैं, <br />और बाघ के पास बहाने।<br />मेमने हर बार नये होते हैं <br />और बाघ नया हो या पुराना <br />फर्क नहीं पड़ता। <br /><br />जिसने यह कहानी लिखी <br />वह पहले ही जान गया था – <br />"मेमने अपनी प्यास के लिए मरते हैं <br />और ताकतवर की भूख तर्क नहीं मानती!" </b><br />*****</span><br />
<h3>
<span style="color: purple;"><b>कविता के अभयारण्य में </b></span></h3>
<span style="color: #660000;"><b>जब कुछ नहीं रहेगा <br />क्या रहेगा? <br />मैं पूछता हूँ बार-बार <br />भरकर मन में चिंता अपार <br />कोई नहीं सुनता... <br />मैं पूछता हूँ बार-बार। <br /><br />लोग हँसते हैं <br />शायद सुनकर, <br />शायद मेरी बेचैनी पर <br />उनकी हँसी में मेरा डर है- <br />जब कुछ नहीं रहेगा <br />क्या रहेगा? <br /><br />नहीं रहेगा सुख <br />दुःख भी नहीं <br />नहीं रहेगी आत्मा, <br />जब नहीं रहेगा कुछ <br />नहीं रहेगा भय। <br /><br />कोई नहीं कहता रोककर मुझे <br />मेरा भय अकारण है <br />कि नष्ट होकर भी रह जायेगा कुछ <br />मैं बार-बार लौटता हूँ <br />कविता के अभयारण्य में <br />जैसे मेरी जड़ें वहाँ हैं। <br /><br />मित्रों, मैं कविता नहीं करता <br />मैं खुद से लड़ता हूँ <br />- जब नहीं रहेगा कुछ <br />क्या रहेगा?</b><br />*****</span></div>
<div dir="ltr" trbidi="on">
<h4>
<span style="color: #660000;">-राकेश रोहित</span></h4>
<h4>
<span style="color: #660000;"></span></h4>
<br />
<div style="background-image: url("http://www.i-backgrounds.com/left_border_backgrounds/AnimalBorder08.jpg"); border: 5px solid rgb(221, 221, 255); color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; margin: 0px; padding: 15px 15px 15px 135px;">
<div style="color: #741b47;">
<b> </b></div>
</div>
</div>
</div>
</div>
नवनीत पाण्डेhttp://www.blogger.com/profile/14332214678554614545noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7569491288960158612.post-24041035980113088362014-09-06T00:03:00.001-07:002014-09-06T08:24:04.865-07:00“रवीन्द्र की कला गति और जीवन से भरपूर एक प्रवाह”- विनय उपाध्याय<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div style="text-align: justify;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiBXzAin_NwtkCC6X6ECBJAr35JtrSQSZUUyVJrx2PHv8Pc3aY_2xo379OHxJyBqA93APoNiAtli7Mif_gjZrCfGr2XjRy8HcbPzeqlI07PUYvvCzWGXFc3hEuoCX6ruga4C-1NzfhxKdRa/s1600/Kunwar-Ravindra.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiBXzAin_NwtkCC6X6ECBJAr35JtrSQSZUUyVJrx2PHv8Pc3aY_2xo379OHxJyBqA93APoNiAtli7Mif_gjZrCfGr2XjRy8HcbPzeqlI07PUYvvCzWGXFc3hEuoCX6ruga4C-1NzfhxKdRa/s1600/Kunwar-Ravindra.jpg" height="200" width="152" /></a><span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d;"><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="background-color: white; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt; text-align: justify;">मित्रो!
उदाहरण का यह अंक बहुत अलग और विशॆष है क्योंकि इस अंक में पहली बार एक नया </span></span><span style="background-color: white; color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">प्रयोग
किया जा रहा है। हम हमारे समय के महत्त्वपूर्ण और सबके प्रिय चित्रकार- कवि कुंवर रवीन्द्र
की चित्र प्रदर्शनी आप से साझा कर रहे हैं। हमारे अपने वही कुंवर रवीन्द्र जिनके चित्र हम सब से संवाद करते जान पड़ते हैं, और जो हम में से बहुत से रचनाकार मित्रों के स्वप्रेरित
हो बहुत ही आत्मीयता से अपना चित्र प्रसाद दे चुके हैं। यह चित्र प्रर्दशनी इस मायने भी अलग है कि इस में रवीन्द्र जी के बनाए विभिन्न कवियों की कविताओं के चित्र पोस्टरों के साथ हमारे समकालीन कुछ रचनाकार मित्रों के स्केचेज भी हैं।</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="background-color: white; color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></div>
<div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;"><span style="color: #0c343d;"> 15 जून 1957 को मध्यप्रदेश के रीवा में जन्मे
कुंवर रवीन्द्र बचपन में छतीसगढ़ के ग्रामीण इलाकों में रगे फिर लम्बे समय भोपाल में रहे वहीं के माहौल ने उन में कला के प्रति
रुझान पैदा किया और इसी रुझान ने 1975-76 में उनके हाथ रंग-कूंची थमा दिए और वे चित्रों
के माध्यम से अपने व्यक्त करने लगे। 1979 रायपुर (छत्तीसगढ) में उनकी पहली चित्र-प्रदर्शनी
लगी लेकिन उसके बाद खामोशी का एक लंबा अंतराल वे चुपचाप अपने कलाकर्म में लगे रहे।
हिन्दी भवन भोपाल ( 1993) में आयोजित ‘दंगा और दंगे के बाद’ शीर्षक चित्र-प्रदर्शनी
उनकी कला दूसरा महत्त्वपूर्ण पड़ाव रहा। कुंवर रवीन्द्र के कला-कर्म पर विस्तार से लिखे
अपने कला समीक्षक- सम्पादक --कला समय भोपाल विनय उपाध्याय कहते हैं ,’कला के इन मायनों
में अगर कुंवर रवीन्द्र (के. रवीन्द्र) के कृतित्व की पड़ताल करें तो भी एक मोटी बात
तो प्रथम दृष्टया समझ आती है कि अपने स्वरुप में प्रतीकात्मक रहते हुए रवीन्द्र ने
कविता हो या रेखांकन ,केंद्र में मनुष्य की भावनिष्ठ अन्भूतियो की बहुरंगी दुनिया को
ही रचा है। मुझ जैसे बहुत से पाठक रहे होंगे जिनका भ्रम कवि और रेखांकनकार - चित्रकार
को अलग -अलग स्तर पर पहचानने को लेकर रहा हो पर यह सच है कि अभिव्यक्ति के दोनों ही
माध्यमो में रवीन्द्र की रचनात्मक साधना का बहुत परिष्कृत ,परिपक्व और आत्मीय रूप प्राप्त
होता है। रवीन्द्र रेखांकन गढ़ते हुए भी किसी कविता को रचते होंगे और कविता को शब्द-शब्द
पिरोते हुए भी वे एक रेखांकन से गुजरते होंगे ,यानी दो समानांतर यात्राओ के अनुभव को
हम रवीन्द्र की कला कह सकते है। यह तथ्य रवीन्द्र के रेखांकनों और कविताओ को आमने-
सामने रख कर भली तरह परखा जा सकता है। मनुष्य की दी हुई दुनिया के यथार्थ और विसंगतियों-
विद्रूपों से उपजती रिएक्शन को रवीन्द्र शायद बासी होना नहीं देना चाहते। संवेदना की
उस तीव्रता को वे कविता या रेखाओ में तुरत -फुरत कैद कर लेने में कोई चूक नहीं करते
होंगे। अनुशासन चाहे रेखाओ का हो या कविता का उसमें अंतर्निहित भाव-छंद संवेदनायो को
समृध्य ,अनुभव क्षेत्र को गहरा, तथा सोच के क्षितिज को विस्तृत बनता है। अपनी कला
-रचना नें वे स्वयं जितने रसिक होते होंगे, पाठक -दर्शक भी कमोबेश उसी रसानुभूति से
रूबरू होते होंगे। रवीन्द्र के पास इस रचाव के लिए कोई शास्त्र होगा ,या कोई निश्चित
मानक अथवा उपकरण होंगें ऐसा मानना गलती होगी। शायद रवीन्द्र कला की अंतरनिर्भरता से
गुजरते अपने इजहार को सामर्थ्य भर ये दो रूप देते होंगे। कभी शब्दों के बिना ,रेखाओ
की गतियों में ये संवेग संस्कार पाते है तो कभी शब्दों की ओर से कविता की शक्ल में
आकर इन्हे राहत मिलती है। सच तो यह है की दोनों ही स्थितियों में हमारा मन एक संप्रेषण
से भर उठता है जो हमें भरपूर आश्वस्त करता है, संतुष्ट करता है। कह सकते है की रेखांकन
और कविता दोनों में रवीन्द्र की भावुकता का वजन समान और हमारे लिए समरस होने की त्रुष्टि
से भरपूर है।<o:p></o:p></span></span><br />
<span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;"><span style="color: #0c343d;"><br /></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;"><span style="color: #0c343d;">रवीन्द्र
की कला को गति और जीवन से भरपूर एक प्रवाह कहें तो अत्युक्ति नहीं। वे रेखाओ
में जहाँ एक ओर प्रकृति और मनुष्य को जोड़ने की प्रक्रिया में आये अंग -प्रत्यंग,विक्षेप
,भंगिमा ,मोड़ तथा वक्र किसी न किसी गूढ़ प्रतीकों की भाव की अभिव्यन्जना करते है तो
दूसरी ओर कविता में शब्दों के इस्तेमाल करने का कौशल पाठक की मनुष्य की दुनिया के गहवर
में डूबने- उतराने का सहारा बनता है। रवीन्द्र अपनी कला में मानवीय जीवन के सच की पड़ताल
करने को बेचैन नजर आते है। बिम्बों के जरिये समझाने की हर - संभव कोशिश करते है। “<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;"><span style="color: #0c343d;"> रवींद्र कविताएं भी लिखते हैं लेकिन मूलत:
वे बड़े चित्रकार हैं मुझे कविता से अधिक मुखर
उनके चित्र लगते हैं , इसका अर्थ ये कदापि न लिया- समझा जाए कि उनकी कविताएं कहीं से
कमज़ोर हैं । उनका चित्रकार मनुष्य और प्रकृति का गज़ब चितेरा है, इनकी कूंची इन्हें
पूरा डूबकर और बहुत ही स्वाभाविक रूप से अभिव्यक्त करती है जो पूरे मनोयोग और धैर्य
के साथ मनुष्यता की तलाश करती है। <o:p></o:p></span></span><br />
<span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;"><span style="color: #0c343d;"><br /></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;"><span style="color: #0c343d;">व्यक्ति
का नाम नहीं काम बोलना चाहिए कुंवर रवीन्द्र का काम बोलता है । रायपुर (छत्तीसगढ़)
– 1976 (एकल), ब्यौहारी (मध्यप्रदेश) – 1983 (एकल), शहडोल (मध्यप्रदेश)
– 1983 (समूह),विधानसभा सभागार, भोपाल (मध्यप्रदेश) -1985 (एकल), मध्यप्रदेश कला
परिषद्, कला वीथिका, भोपाल (मध्यप्रदेश) – 1986 (एकल), “दंगा और दंगे के बाद”,
हिंदी भवन, भोपाल (मध्यप्रदेश) – 1993 (एकल), विवेकानंद सभागार, बेतूल
(मध्यप्रदेश) – 1995 (एकल),“रंग जो छूट गया था”, संस्कृति भवन कला वीथिका, रायपुर
(छत्तीसगढ़) – 2012 (एकल)<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;"><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">प्रकाशन :</span></b></span><br />
<span style="color: #0c343d;"><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">आजकल,
आकल्प, आकंठ, आकलन, अक्सर, अक्षत, अक्षरा, अर्चना, असुविधा, भाषासेतु, धर्मयुग, दिनमान,
गवाह, गुंजन, हंस, जनपथ, काव्या, कहानीकार, कल के लिए, कला समय, कला प्रयोजन, कारखाना,
कथाबिम्ब, कथादेश, कथानक, खनन भारती, कीर्ति, मधुमती, मध्यांतर, मगहर, नवभारत टाइम्स,
नवनीत, नई कहानियां, ऒर, पहल, परिकथा, परिंदे, पथ, प्रगतिशील, प्रेरणा, पुरुष, सारिका,
सारिका टाइम्स, सदभावना दर्पण, सखी, साक्षात्कार, समावर्तन, समय, संबोधन, समकालीन जनगाथा,
समकालीन जनमत, समयांतर, संकेत, सर्वनाम, साहित्य अमृत, शिराजा, शुरुआत, सृजन से, संडे
मेल, उत्तर प्रदेश, उत्तरा, वागर्थ, वर्तमान साहित्य, वसुंधरा, वसुधा के साथ देश की
व्यावसायिक-अव्यवसायिक पत्र-पत्रिकाओं, पुस्तकों के मुखपृष्ठों पर अब तक 17,000 (सत्रह
हजार) रेखांकन व चित्र प्रकाशन के अलावा मध्यांतर, कथा बिम्ब, आजकल, कृति ओर, आकंठ,उत्तर
प्रदेश, पहले-पहल, मधुमती, काव्या आदि पत्रिकाओं, दैनिक जागरण, देशबंधु, दैनिक भास्कर,नवभारत
दैनिकों में कवितायेँ प्रकाशित व् आकाशवाणी से प्रसारित व समकालीन कविताओं के
पोस्टरों की कई प्रदर्शनियां आयोजित।<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;"><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;"><br /></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;"><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सम्मान·</span></b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">
सृजन सम्मान, मध्यप्रदेश-1995, कला रत्न, बिहार-1997<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;"><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">संप्रति:</span></b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">
छत्तीसगढ़ विधानसभा सचिवालय में कार्यरत<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;"><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ई-मेल</span></b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">-<a href="mailto:k.ravindrasingh@yahoo.com" target="_blank">k.ravindrasingh@yahoo.com</a>, <o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;"><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मोबाईल</span></b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">-09425522569<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<br /></div>
<h2 style="background: white; text-align: justify;">
<span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;"><span style="color: #274e13;">“रवीन्द्र
की कला गति और जीवन से भरपूर एक प्रवाह” </span></span><span style="color: #274e13; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">- विनय उपाध्याय</span></h2>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<h2>
<span style="color: #3d85c6; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";"><b>चित्र
प्रदर्शनी: के. रवीन्द्र (कुंवर रवीन्द्र) </b></span></h2>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><br /></span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjY8nsIQKIwik2RZavnG-PF9cEVkKYWvyzlD7Y3d_rEpdXoEFRf-1xj06tDpz2FCg2Jk7fYcFQYPVGoHiGuhewuPnaVgeFTSmuvEoaBEk2xVyDYven40zU8OWNmT_TnYp9vgBH_hnnQHFEE/s1600/k+ravindra1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjY8nsIQKIwik2RZavnG-PF9cEVkKYWvyzlD7Y3d_rEpdXoEFRf-1xj06tDpz2FCg2Jk7fYcFQYPVGoHiGuhewuPnaVgeFTSmuvEoaBEk2xVyDYven40zU8OWNmT_TnYp9vgBH_hnnQHFEE/s1600/k+ravindra1.jpg" height="320" width="213" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhBIUF8Mdk8QAzMlLXf0D2GbnILB6WIkKNnCz_4jKihfrBPMrdZOHHpiOGVbRxWYHJRRikIx7bY0O1LupaGBinpCE8tsXEkJStjmYf6CgV0B34PsWLwdVt7H_iNN_rvHVGXcewSmPyBLZT2/s1600/kravindra7.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhBIUF8Mdk8QAzMlLXf0D2GbnILB6WIkKNnCz_4jKihfrBPMrdZOHHpiOGVbRxWYHJRRikIx7bY0O1LupaGBinpCE8tsXEkJStjmYf6CgV0B34PsWLwdVt7H_iNN_rvHVGXcewSmPyBLZT2/s1600/kravindra7.jpg" height="269" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbAbpiAhPpkcc5vDduDG02QiVowBquv9L5NZYyMA2cNdtsW4JlYhlT8GMeR47L6W61bY0ZSLDbWpjHeI7bn7eshR0VLpulKQgue_Mj42sGHLR2JeJLy0RPJi2gdysg_n4khmVWAJy-df-z/s1600/kravindra8.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbAbpiAhPpkcc5vDduDG02QiVowBquv9L5NZYyMA2cNdtsW4JlYhlT8GMeR47L6W61bY0ZSLDbWpjHeI7bn7eshR0VLpulKQgue_Mj42sGHLR2JeJLy0RPJi2gdysg_n4khmVWAJy-df-z/s1600/kravindra8.jpg" height="247" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhNke-EKZQva4Y-N1R9ddLLXIqLAs0ong6xbeUMKf_NgNVJvsWEQZzQ16QfVA2Rdco2svq5QLq4gjfHhNwJgWZbfOeI4vvf9muL_YKz5nggVu6XMbPJxacq32bcJENKwWRb3R3H9fRSEEG0/s1600/kravindra9.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhNke-EKZQva4Y-N1R9ddLLXIqLAs0ong6xbeUMKf_NgNVJvsWEQZzQ16QfVA2Rdco2svq5QLq4gjfHhNwJgWZbfOeI4vvf9muL_YKz5nggVu6XMbPJxacq32bcJENKwWRb3R3H9fRSEEG0/s1600/kravindra9.jpg" height="320" width="247" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg5Yj28cHZPnc8B8Ioog8U9uuD1hYC3LUsFgTQw8I4CoYYpl2U5pGjpMx9DkPdSOdMsk07bWPN9ShkwcjgvkecwDfDScC2Yw9lJen-ZH1-bElAmJBL8-gIbbO9Stc2KcEzfu5nXcWXOQu9o/s1600/kravindra10.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg5Yj28cHZPnc8B8Ioog8U9uuD1hYC3LUsFgTQw8I4CoYYpl2U5pGjpMx9DkPdSOdMsk07bWPN9ShkwcjgvkecwDfDScC2Yw9lJen-ZH1-bElAmJBL8-gIbbO9Stc2KcEzfu5nXcWXOQu9o/s1600/kravindra10.jpg" height="320" width="246" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg-ro2DFxjHq3-7JUS2YtJuEX_3oro2rahsibaItjFUXVbL2oPP6ylU6UYoABS4NqguAGnGuMcy-wg6hnCfyxlVZAHfJz2DT2g65g6TGdEFQy3rKPM5zWnDnYkZqUdbnyMdI7afFd6HN0p9/s1600/kravindra11.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg-ro2DFxjHq3-7JUS2YtJuEX_3oro2rahsibaItjFUXVbL2oPP6ylU6UYoABS4NqguAGnGuMcy-wg6hnCfyxlVZAHfJz2DT2g65g6TGdEFQy3rKPM5zWnDnYkZqUdbnyMdI7afFd6HN0p9/s1600/kravindra11.jpg" height="320" width="222" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhsQ8Ep7s0NlelLzxzekc04N4YXSUaeaskYuxErA4-dlYtTczus0JQK5qurpuba6EUFtlr9RBSqH3dytNImmOQbSw1-RbIAT5o-kMsPHEo1Luf3CWUlLL60bktlz01ZOq1MRykgK6tGxkZN/s1600/kravindra12.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhsQ8Ep7s0NlelLzxzekc04N4YXSUaeaskYuxErA4-dlYtTczus0JQK5qurpuba6EUFtlr9RBSqH3dytNImmOQbSw1-RbIAT5o-kMsPHEo1Luf3CWUlLL60bktlz01ZOq1MRykgK6tGxkZN/s1600/kravindra12.jpg" height="320" width="247" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgbXOAmb93Rt7QBP3NXRGXCgHAEJ5jPbwW33NTkID4eocv4xV9RR4ozUll5QUk7KCMUcZYD-6PC9Unoy331DhB83GqH9m3w5K5BAHJHLtQjY7Zvm8illUQJidEwUdK0LTFe-r3Raz5yUBX2/s1600/kravindra13.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgbXOAmb93Rt7QBP3NXRGXCgHAEJ5jPbwW33NTkID4eocv4xV9RR4ozUll5QUk7KCMUcZYD-6PC9Unoy331DhB83GqH9m3w5K5BAHJHLtQjY7Zvm8illUQJidEwUdK0LTFe-r3Raz5yUBX2/s1600/kravindra13.jpg" height="320" width="229" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgNbFP1krPEi_Ab4LuG2A4p2jB262Xnc93wPtqpv4qZ9mJ_04nrex8YOj4Ug_quVAFK-DU67uFUPbKhiATPd357KRG6vLBoQdPQVFmYEvkllPTc6AY0ibzS8ujPHwAmpBFOBIdYApu7iFWI/s1600/kravindra14.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgNbFP1krPEi_Ab4LuG2A4p2jB262Xnc93wPtqpv4qZ9mJ_04nrex8YOj4Ug_quVAFK-DU67uFUPbKhiATPd357KRG6vLBoQdPQVFmYEvkllPTc6AY0ibzS8ujPHwAmpBFOBIdYApu7iFWI/s1600/kravindra14.jpg" height="225" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhKh1vyqT6k5jZ2QfX0G8mHlkHjsgdStuOJcJITYlk_e7GaOx_M3PNZgy58RznkpU_WQC3nrwJm9bj1wBtVcAfQ0CCxkoUxq9zwVJZL6-LjiqpanGCqR7tloJw577nwrjcBkr6fJOvhPfM5/s1600/kravindra15.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhKh1vyqT6k5jZ2QfX0G8mHlkHjsgdStuOJcJITYlk_e7GaOx_M3PNZgy58RznkpU_WQC3nrwJm9bj1wBtVcAfQ0CCxkoUxq9zwVJZL6-LjiqpanGCqR7tloJw577nwrjcBkr6fJOvhPfM5/s1600/kravindra15.jpg" height="320" width="220" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjkSkYdV2UeveBSQWR4K0ucsJkhBrbc35butTvSZ1t3Gb95lMRSkj7HkxefED6GQiS3ajj0Rdu7bOS76gBdutX5owJATzOpn9vzjuzO5qAX_xRYKaQ7y_kMaj5-uX9tS7HKJ4NhSS9TABBW/s1600/kravindra16.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjkSkYdV2UeveBSQWR4K0ucsJkhBrbc35butTvSZ1t3Gb95lMRSkj7HkxefED6GQiS3ajj0Rdu7bOS76gBdutX5owJATzOpn9vzjuzO5qAX_xRYKaQ7y_kMaj5-uX9tS7HKJ4NhSS9TABBW/s1600/kravindra16.jpg" height="320" width="228" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiGoKN5FiHOWGnTATEK-dBz4RXTGv2juc_cBmHonamAXp8wK1wMY-mi6iEEGX41GGQlEiLHtTx0Cwa1DOGlG-XT2B8QMz63aek5v2SRS-vnqJZNCRgGisfvdGkADC1sMet7ix-sF84Mm5P6/s1600/kravindra17.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiGoKN5FiHOWGnTATEK-dBz4RXTGv2juc_cBmHonamAXp8wK1wMY-mi6iEEGX41GGQlEiLHtTx0Cwa1DOGlG-XT2B8QMz63aek5v2SRS-vnqJZNCRgGisfvdGkADC1sMet7ix-sF84Mm5P6/s1600/kravindra17.jpg" height="320" width="190" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgipS8ooL0PG_sa01r038g98E1fscw7VhTgHiGWliIDTHT0vxqRVQ-z1zPMn0f4BPOthMLndLvQA6Vz5asvv0_JyciP-douTNEOqgZBhdKynk0EMXVhBoEtXSuffx_lOy53LOLzwDP1rcsT/s1600/kravindra18.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgipS8ooL0PG_sa01r038g98E1fscw7VhTgHiGWliIDTHT0vxqRVQ-z1zPMn0f4BPOthMLndLvQA6Vz5asvv0_JyciP-douTNEOqgZBhdKynk0EMXVhBoEtXSuffx_lOy53LOLzwDP1rcsT/s1600/kravindra18.jpg" height="320" width="213" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiDo3fK_7TR6IKYzgiVSqOugUA4e28t0AOcMVLX6ZA3u0ybtdoEx0dRBkmhABn7FJDQLgEPDHk4eC55D4SptBknGhvC8mRP4aGfRv7EYX2dkaSYzGSM6sHBrpJs_ahviIhF43OrIfrRnG8c/s1600/kravindra19.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiDo3fK_7TR6IKYzgiVSqOugUA4e28t0AOcMVLX6ZA3u0ybtdoEx0dRBkmhABn7FJDQLgEPDHk4eC55D4SptBknGhvC8mRP4aGfRv7EYX2dkaSYzGSM6sHBrpJs_ahviIhF43OrIfrRnG8c/s1600/kravindra19.jpg" height="320" width="247" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg36qPSVd2sy-Ek0Zv_rESTZZEqtg88xu7rwS4YD2ueNhG4u6Ld8nk9S25_3ARE_3qxrk693mVVwp67usg8s69kKmBqxx0xAb321D0IdhiCAoTKRTJbDNz49xb8H3LDyPVc101HymmmQU7q/s1600/kravindra20.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg36qPSVd2sy-Ek0Zv_rESTZZEqtg88xu7rwS4YD2ueNhG4u6Ld8nk9S25_3ARE_3qxrk693mVVwp67usg8s69kKmBqxx0xAb321D0IdhiCAoTKRTJbDNz49xb8H3LDyPVc101HymmmQU7q/s1600/kravindra20.jpg" height="320" width="213" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiTfWt-mn3gfImUsNNYpfMqM8fNFroZEGu2UVrWRCjOAT2Sdxy0_KHYPVu0lgAPc380UcjDuATg7ZbGBqjKLRRWINr4BcQf5BbUhtEiZXPYi8TfybFWuRL_DpIc1XhEpdARL-O9y1FLOEQg/s1600/kravindra21.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiTfWt-mn3gfImUsNNYpfMqM8fNFroZEGu2UVrWRCjOAT2Sdxy0_KHYPVu0lgAPc380UcjDuATg7ZbGBqjKLRRWINr4BcQf5BbUhtEiZXPYi8TfybFWuRL_DpIc1XhEpdARL-O9y1FLOEQg/s1600/kravindra21.jpg" height="226" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgJO20ISq0NZ-ajwLxWZ-EvaFY3c20wlZM5Jafq0trQ_2mXW5VCS5PTFaVgMFMbQMxVfqe9KR6C8KhKHf7MeA1pu84ABP4n6SUXAv8oLjD4x7hS2xWVUMn9Ggk3Ui0jYwEE94w6P8VpWVxm/s1600/kravindra22.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgJO20ISq0NZ-ajwLxWZ-EvaFY3c20wlZM5Jafq0trQ_2mXW5VCS5PTFaVgMFMbQMxVfqe9KR6C8KhKHf7MeA1pu84ABP4n6SUXAv8oLjD4x7hS2xWVUMn9Ggk3Ui0jYwEE94w6P8VpWVxm/s1600/kravindra22.jpg" height="247" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiIUQLW_q5l1bnM1FaVx9Vm5_oz6rLWHVGVGt9z9cJ1YE2y8GrxnLaaDCVvFslda41632mOFpg-vYFtl6aMGvzv-BTxoO8UIDFaylYV6cnJ2_c_zj-oR3tYE4br-ydN96HlkCv4dt1i3vPO/s1600/kravindra23.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiIUQLW_q5l1bnM1FaVx9Vm5_oz6rLWHVGVGt9z9cJ1YE2y8GrxnLaaDCVvFslda41632mOFpg-vYFtl6aMGvzv-BTxoO8UIDFaylYV6cnJ2_c_zj-oR3tYE4br-ydN96HlkCv4dt1i3vPO/s1600/kravindra23.jpg" height="238" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhGNsqhFfgAQAv-LkmOftRTDSP8KJWA4-6aiJF-APHbS1JY8EdL_Bf3YOoqc1kmGgxxd9Gf_PLQ7yKh-poZEmVXHoqE_aQzyQYJlSTOWl1Tv1rkdPjfEihayrWkwHMl1oLHz1PygEv3sE3y/s1600/kravindra24.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhGNsqhFfgAQAv-LkmOftRTDSP8KJWA4-6aiJF-APHbS1JY8EdL_Bf3YOoqc1kmGgxxd9Gf_PLQ7yKh-poZEmVXHoqE_aQzyQYJlSTOWl1Tv1rkdPjfEihayrWkwHMl1oLHz1PygEv3sE3y/s1600/kravindra24.jpg" height="265" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhv9HzGVxgP-Paijb4yk7bBc83zHYCW80XNJUi0tE2maedIqRn5FpESaGs_K2JSZNMreFM5xusyqNh1GBBVBMksO5XkvmVeEWywBoOyDet6J7NDhbN3Op9Kt56Qj7he86xhJ-lb7nHsDWtm/s1600/kravindra25.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhv9HzGVxgP-Paijb4yk7bBc83zHYCW80XNJUi0tE2maedIqRn5FpESaGs_K2JSZNMreFM5xusyqNh1GBBVBMksO5XkvmVeEWywBoOyDet6J7NDhbN3Op9Kt56Qj7he86xhJ-lb7nHsDWtm/s1600/kravindra25.jpg" height="320" width="257" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjvoDT8lNnWZeCgw__40AVFBznJDpch6lLaFJQQztRC6ClfGP5wasvhgR7yf3G0hzcl4gbXfLx3qsNvDWQSC7CQOzl18v2xMMAv1lgQZi2cDw7JQQMfmeGNVP2Y5KVk4G4zZk4b9-t8iQeC/s1600/kravindra26.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjvoDT8lNnWZeCgw__40AVFBznJDpch6lLaFJQQztRC6ClfGP5wasvhgR7yf3G0hzcl4gbXfLx3qsNvDWQSC7CQOzl18v2xMMAv1lgQZi2cDw7JQQMfmeGNVP2Y5KVk4G4zZk4b9-t8iQeC/s1600/kravindra26.jpg" height="320" width="239" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj8cVaTz9mk2hSAJ7ShQ4FuOjdj8Sfg9UbeCmlG69RPdDjtIw9GOEh8KOgILMdPGAHzlJWog5ntxUyzNCVLw4h-VSe9gE0pSDFi64eEn8IX0r2swjybYEcBrMrMGPA8Nt5tOdyypREwPqVM/s1600/kravindra2.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj8cVaTz9mk2hSAJ7ShQ4FuOjdj8Sfg9UbeCmlG69RPdDjtIw9GOEh8KOgILMdPGAHzlJWog5ntxUyzNCVLw4h-VSe9gE0pSDFi64eEn8IX0r2swjybYEcBrMrMGPA8Nt5tOdyypREwPqVM/s1600/kravindra2.jpg" height="320" width="213" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhjGYj7FfbJfZtiDRVr5UDaPLuB7sM7MVE3KrY8bI49vIWAu3L8w12q7j76JQzWP6f-WPI7qx16sxxsM0kxd-wqmVB5h6V8JOU1Qzt7QLLg0OQNvLmU5UA4Z4j4zOWaTPY9m6QZr-1sS6X7/s1600/kravindra3.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhjGYj7FfbJfZtiDRVr5UDaPLuB7sM7MVE3KrY8bI49vIWAu3L8w12q7j76JQzWP6f-WPI7qx16sxxsM0kxd-wqmVB5h6V8JOU1Qzt7QLLg0OQNvLmU5UA4Z4j4zOWaTPY9m6QZr-1sS6X7/s1600/kravindra3.jpg" height="320" width="248" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiOYSnxPkiVBXYZxVYa-rnuaYYrpo-I19qEHjdSqO_6aplA_2XIVWPqBobUBqlqkFfC90hWDHMIYvjfKB44a8l5E06akwKZwpHLM8OWuheMEGECP6ojSF7KLFrCKgJUavBECgytau8yktP2/s1600/4.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiOYSnxPkiVBXYZxVYa-rnuaYYrpo-I19qEHjdSqO_6aplA_2XIVWPqBobUBqlqkFfC90hWDHMIYvjfKB44a8l5E06akwKZwpHLM8OWuheMEGECP6ojSF7KLFrCKgJUavBECgytau8yktP2/s1600/4.JPG" height="320" width="228" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi9q7MOzvoTsc2DHKbH89iAlkDNLm5xcYA2Fq07FCKcZVXXFCIl3UsTaeCRX8f1M6wFNUeAxe-sbv_zOuN89chb-9TUtNj4VzGzeOMttoyNnpf-bFLGaLNct2zm_uG-Gi7r7iUR1jxpIunX/s1600/5.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi9q7MOzvoTsc2DHKbH89iAlkDNLm5xcYA2Fq07FCKcZVXXFCIl3UsTaeCRX8f1M6wFNUeAxe-sbv_zOuN89chb-9TUtNj4VzGzeOMttoyNnpf-bFLGaLNct2zm_uG-Gi7r7iUR1jxpIunX/s1600/5.jpg" height="320" width="260" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgFfc6PirHQehBb8Zi6eCQHn_vgWgjjIQf6Q1h874_YHWQ1OfSySRV6uQPkc1jv0jXKzwZIl7otkcOCVGX9Fxthj4Ve8earQYkgihc8BQ533F7cWfQKQCW9FkMqFBQr49gJjKgpdMgpCcp_/s1600/26khairagarh001_fs.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgFfc6PirHQehBb8Zi6eCQHn_vgWgjjIQf6Q1h874_YHWQ1OfSySRV6uQPkc1jv0jXKzwZIl7otkcOCVGX9Fxthj4Ve8earQYkgihc8BQ533F7cWfQKQCW9FkMqFBQr49gJjKgpdMgpCcp_/s1600/26khairagarh001_fs.jpg" height="233" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhNrLz10BlzVFvnmlUJMWFjnO3eMMFdst9Q2KmGvp6Q0yUZ03KNNLdFrgnXvjGWc_MTPMx66dlFGQUO7D9Acv7ACt0Z7rxlq6GgQIkZo6k_rNz-t0lGqhZQzY_XgHtV_ys2ScpZijamtZ5R/s1600/41_03_03_28_amarkant3_H@@IGHT_500_W@@IDTH_442.tif.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhNrLz10BlzVFvnmlUJMWFjnO3eMMFdst9Q2KmGvp6Q0yUZ03KNNLdFrgnXvjGWc_MTPMx66dlFGQUO7D9Acv7ACt0Z7rxlq6GgQIkZo6k_rNz-t0lGqhZQzY_XgHtV_ys2ScpZijamtZ5R/s1600/41_03_03_28_amarkant3_H@@IGHT_500_W@@IDTH_442.tif.jpg" height="320" width="241" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEibiX4l0CFAX90EnKIUzyJtKfttgDRxsHu7SceXgQz3yi5N4oAbrkYSIKQl1sfIu9MjDFgfjMYd4qV8HZz0P9olh1fuBPBvyjNpfD-YJzTcy4tgxaMenuDkTE1zEKQOtLN0rMI_NpMkm3Wm/s1600/80.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEibiX4l0CFAX90EnKIUzyJtKfttgDRxsHu7SceXgQz3yi5N4oAbrkYSIKQl1sfIu9MjDFgfjMYd4qV8HZz0P9olh1fuBPBvyjNpfD-YJzTcy4tgxaMenuDkTE1zEKQOtLN0rMI_NpMkm3Wm/s1600/80.jpg" height="320" width="230" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjvLHPvRTQ1el5dk0l8XROLAw18Wao8WVYLreGR5m-Kqmn4SLEoUn40xx7YAaDP-78lKVClY8Nk4xtZEmEq-trE_cNiAQLgjhYh8_lUqle1XIGhtSRTbZnjCarAY0cCbt-yhV3uWh8mvCeN/s1600/81.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjvLHPvRTQ1el5dk0l8XROLAw18Wao8WVYLreGR5m-Kqmn4SLEoUn40xx7YAaDP-78lKVClY8Nk4xtZEmEq-trE_cNiAQLgjhYh8_lUqle1XIGhtSRTbZnjCarAY0cCbt-yhV3uWh8mvCeN/s1600/81.jpg" height="320" width="192" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgma0XLdBKt4IsdvckeBntXrjdxZGsGIvi0F_FHG5hDwMtpO7l9lidgf6JRvQbAdiN-ox95tW3YAyQnrTY3GeAJ-rC_49eZLRwsJ1Dd8VfaRaBk3dwVkwE3HmSUk6QmpeyzdDEG18L0Doz_/s1600/82.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgma0XLdBKt4IsdvckeBntXrjdxZGsGIvi0F_FHG5hDwMtpO7l9lidgf6JRvQbAdiN-ox95tW3YAyQnrTY3GeAJ-rC_49eZLRwsJ1Dd8VfaRaBk3dwVkwE3HmSUk6QmpeyzdDEG18L0Doz_/s1600/82.jpg" height="320" width="209" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiMhcaMa1gckd48TpUFueLhXh656LWUxSq_DVgb1zl3MQZ5cHqHOUmE_WVZ26G-mYl_vr2dZKTPtJmgVJ4OgnBrPsB5hzTCwPDe5TanTcNAd1Rx0QJ1CIkpvJPDKxvF1cwWYbjHRDSt5RKH/s1600/6341_486761368029784_36918165_n.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiMhcaMa1gckd48TpUFueLhXh656LWUxSq_DVgb1zl3MQZ5cHqHOUmE_WVZ26G-mYl_vr2dZKTPtJmgVJ4OgnBrPsB5hzTCwPDe5TanTcNAd1Rx0QJ1CIkpvJPDKxvF1cwWYbjHRDSt5RKH/s1600/6341_486761368029784_36918165_n.jpg" height="320" width="226" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgte7bT5beprDz5jEPtm8isU8syRLd6yXPSjCcmUhEr6ifvvLIgGtlAlzbmxiowQ94-LBynlIc1ctAZjKVjgUDAOHQsSjoBAzoJXlwbcNrK9Wl4XgVmC7w8kjycmPLZL9VmGUmA0juZQuoJ/s1600/62781_160592060623324_3841207_n.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgte7bT5beprDz5jEPtm8isU8syRLd6yXPSjCcmUhEr6ifvvLIgGtlAlzbmxiowQ94-LBynlIc1ctAZjKVjgUDAOHQsSjoBAzoJXlwbcNrK9Wl4XgVmC7w8kjycmPLZL9VmGUmA0juZQuoJ/s1600/62781_160592060623324_3841207_n.jpg" height="320" width="299" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiH_xJJgVJD9c9R4Ed7xG2kTz6qeoOLMJqYOVa2g5M_woqRXxpoeiQsj4YnDLYC_n0-Iu0zo8m4xGKFTv4MUksVLYQHrVY6RyLHd5X8M41TfVyTAy-4E6d2cWgJnvRiVcPfHlXBdYAv8-0y/s1600/62781_160592063956657_720367_n.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiH_xJJgVJD9c9R4Ed7xG2kTz6qeoOLMJqYOVa2g5M_woqRXxpoeiQsj4YnDLYC_n0-Iu0zo8m4xGKFTv4MUksVLYQHrVY6RyLHd5X8M41TfVyTAy-4E6d2cWgJnvRiVcPfHlXBdYAv8-0y/s1600/62781_160592063956657_720367_n.jpg" height="320" width="225" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgd-6OsTz6yZJ9vCEfXOO0m6VxuSiTM2Hx9ds3uHquNuv-OZAs8CpAj4ti3u77J_9GGnXqQmfeuIAtj2u1v-eWw_F5r7lOP1gAC3gGVG2sTK6-fFj8gyIipZk-GGt0MIW0IFo7tKZzvAJW1/s1600/534031_700095806686847_857027688_n.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgd-6OsTz6yZJ9vCEfXOO0m6VxuSiTM2Hx9ds3uHquNuv-OZAs8CpAj4ti3u77J_9GGnXqQmfeuIAtj2u1v-eWw_F5r7lOP1gAC3gGVG2sTK6-fFj8gyIipZk-GGt0MIW0IFo7tKZzvAJW1/s1600/534031_700095806686847_857027688_n.jpg" height="320" width="222" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg7NZ1uh-Q49Yh4Uq69Sdlxbr8EPzwIAGLWr_RG57zOqe4i83r1k-JtaJ8SnSHu0UCZVBd8bKD1NmIRjnymerRkzZv5xe5eC6fwphsQRlgk-jCChkgLw5eysOYYnG66OEvQWsQbhCq9mb03/s1600/1380481_732066946809163_1592983678_n.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg7NZ1uh-Q49Yh4Uq69Sdlxbr8EPzwIAGLWr_RG57zOqe4i83r1k-JtaJ8SnSHu0UCZVBd8bKD1NmIRjnymerRkzZv5xe5eC6fwphsQRlgk-jCChkgLw5eysOYYnG66OEvQWsQbhCq9mb03/s1600/1380481_732066946809163_1592983678_n.jpg" height="307" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgn4seUmxH9hI5X9cUkQynWUG_TpKqQNjxLNSgbUaxCw0FEWfkVMaW_ixtJZdhLaw-oXZuFquSGg4q-_ZCcS4854OG5O2yQwBgNmTdcM948z-GihDrNBh1sAATNih6P4yDFWbJgSPU3UkKh/s1600/A+D1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgn4seUmxH9hI5X9cUkQynWUG_TpKqQNjxLNSgbUaxCw0FEWfkVMaW_ixtJZdhLaw-oXZuFquSGg4q-_ZCcS4854OG5O2yQwBgNmTdcM948z-GihDrNBh1sAATNih6P4yDFWbJgSPU3UkKh/s1600/A+D1.jpg" height="320" width="209" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiQXhgO1al_lZZVHUvTU_qZ4eiJAqEQ6-89QQFthU9MVXXD-X0RnmF8jSvhk2PtTNznHD2fQU5P4JcGWBXJjU1kmCjJC2eyYcUvJJbbs7wyd8HGCQULS9ngKTQzk6_vAGCCd2P4Ls9LBqZO/s1600/A+D+A.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiQXhgO1al_lZZVHUvTU_qZ4eiJAqEQ6-89QQFthU9MVXXD-X0RnmF8jSvhk2PtTNznHD2fQU5P4JcGWBXJjU1kmCjJC2eyYcUvJJbbs7wyd8HGCQULS9ngKTQzk6_vAGCCd2P4Ls9LBqZO/s1600/A+D+A.jpg" height="320" width="263" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhFJwtSGJ4gTbIRbmV39zzni4WzJq9_S5ZmpbfmlDymo7wQUgxxV58nD7RLThSA0O4KwVJSzvXY-lLkbouBgNmDUb3Csd2r2zZCqujuEVCLW_wq8SSs9d71I913UhOUfGR4H0KaOgKIf8-R/s1600/A+D.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhFJwtSGJ4gTbIRbmV39zzni4WzJq9_S5ZmpbfmlDymo7wQUgxxV58nD7RLThSA0O4KwVJSzvXY-lLkbouBgNmDUb3Csd2r2zZCqujuEVCLW_wq8SSs9d71I913UhOUfGR4H0KaOgKIf8-R/s1600/A+D.jpg" height="320" width="272" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjtpWR_OgJCnX08WmWUZn8gFRwWyTcGyIo8xX8atsc3hSzN6s-QI3Uf5OqA1sQ19W8neLIL733PwOoO1AF-2m8L180SlzT-rvzH2vCelWxQEdU_SejcaaWv-0xvqKSCI65x30H8_TpTLb4p/s1600/A+R+7.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjtpWR_OgJCnX08WmWUZn8gFRwWyTcGyIo8xX8atsc3hSzN6s-QI3Uf5OqA1sQ19W8neLIL733PwOoO1AF-2m8L180SlzT-rvzH2vCelWxQEdU_SejcaaWv-0xvqKSCI65x30H8_TpTLb4p/s1600/A+R+7.jpg" height="320" width="200" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgxcW-cLBl_1mWzUinShP2LA36qXK_tuI8HIQCztsavL0IV1kHFOkTR5YwjeZQR0QPHH3cRjNxNOhQJTk_dHmjMtPUB2z_EzNTigUqJzruxx4DK7jMsD5twigfVBumjK5zhLHOw1296uHql/s1600/B+L+P2.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgxcW-cLBl_1mWzUinShP2LA36qXK_tuI8HIQCztsavL0IV1kHFOkTR5YwjeZQR0QPHH3cRjNxNOhQJTk_dHmjMtPUB2z_EzNTigUqJzruxx4DK7jMsD5twigfVBumjK5zhLHOw1296uHql/s1600/B+L+P2.jpg" height="320" width="234" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg9r3DPgR5_ktzls06igyHuOy8ZeQfBMlasv9qK1J_B8Uqzm-d7ECYzU21Zmohbey1-4TjYzB-GU-36wRLQR-EXSwVmw9Vv1vaTYnARiowB9uAWOX2g8hYY_gUL22hSpjf7QZfo3sG_Pn8W/s1600/B+S+P+2.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg9r3DPgR5_ktzls06igyHuOy8ZeQfBMlasv9qK1J_B8Uqzm-d7ECYzU21Zmohbey1-4TjYzB-GU-36wRLQR-EXSwVmw9Vv1vaTYnARiowB9uAWOX2g8hYY_gUL22hSpjf7QZfo3sG_Pn8W/s1600/B+S+P+2.jpg" height="320" width="243" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgpCWVqnKm-Yd8t0vRLdtxMQ-MhpV7LRKzZSCU-ZkGi687yCsd6-h1unsSyyye7TZYEevPoatV3mKHkID7stt4vKG32go2P8A8qPzWzmo-Jdm3fbriJxL4Pdj6_ge0-ZV_AyorqawDnsGxd/s1600/B+S+P+3.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgpCWVqnKm-Yd8t0vRLdtxMQ-MhpV7LRKzZSCU-ZkGi687yCsd6-h1unsSyyye7TZYEevPoatV3mKHkID7stt4vKG32go2P8A8qPzWzmo-Jdm3fbriJxL4Pdj6_ge0-ZV_AyorqawDnsGxd/s1600/B+S+P+3.jpg" height="320" width="226" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj8sMpepjWjB9oQlNZBFh31FUaPuVPaXEDgyi_R3HYpWB1qCFjXnMIfhdT8Gnllpgsk5pYEF9NXWxKHh91vHuhvHtORT-x5GC1izVuWhqwKyfR_6bSx3W3MSsBoe5xFsLFm60Egss-yOzMu/s1600/B+S+P+4.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj8sMpepjWjB9oQlNZBFh31FUaPuVPaXEDgyi_R3HYpWB1qCFjXnMIfhdT8Gnllpgsk5pYEF9NXWxKHh91vHuhvHtORT-x5GC1izVuWhqwKyfR_6bSx3W3MSsBoe5xFsLFm60Egss-yOzMu/s1600/B+S+P+4.jpg" height="320" width="226" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEil3fQ-9txzNWFU04wm657enJVaa5t510oMAhXwfQTGw7fOgfNam8sf-jdawQ4CfyP_RQVSQW0jgiaEMPJKqzP-axglW2Vg3gqWcJhROcsY9fOnSFEBX7ZRfw0sIbd6Zll51yUA0oIQP49J/s1600/B+S+P+12.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEil3fQ-9txzNWFU04wm657enJVaa5t510oMAhXwfQTGw7fOgfNam8sf-jdawQ4CfyP_RQVSQW0jgiaEMPJKqzP-axglW2Vg3gqWcJhROcsY9fOnSFEBX7ZRfw0sIbd6Zll51yUA0oIQP49J/s1600/B+S+P+12.jpg" height="226" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiGtC4yMammnG_VcWYfpLx8yR_PdRVnMOVeFfS8puDXLu7zAJ9kcSoZPrDrFE0ykfXjoBZz6zu-LevsQA2r0ur2p_JafD0HZ4U8N55nCSfsMi_vD2Y5x22WYHAh0OBWng1mnqv1f4Wo0NeG/s1600/B+S+P+23.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiGtC4yMammnG_VcWYfpLx8yR_PdRVnMOVeFfS8puDXLu7zAJ9kcSoZPrDrFE0ykfXjoBZz6zu-LevsQA2r0ur2p_JafD0HZ4U8N55nCSfsMi_vD2Y5x22WYHAh0OBWng1mnqv1f4Wo0NeG/s1600/B+S+P+23.jpg" height="226" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgH6k8F0FY-lHztqB2Rbg90OHvkNb1m0SYMNE208kdluIvZ_aMagN8QIdvO2kmBHhbDK7aIKl_yFzg2a4KYpsAkm-2LVx8A180mUiC85EOb5YSmnPpAbb5AbN4iTqmWUDYC2e5YQLCm05IJ/s1600/B+S+P+24.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgH6k8F0FY-lHztqB2Rbg90OHvkNb1m0SYMNE208kdluIvZ_aMagN8QIdvO2kmBHhbDK7aIKl_yFzg2a4KYpsAkm-2LVx8A180mUiC85EOb5YSmnPpAbb5AbN4iTqmWUDYC2e5YQLCm05IJ/s1600/B+S+P+24.jpg" height="320" width="226" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgRikNnxpy52a-PK3CaLpFj4Iu0fxmshAJxel6Q08aw4J0PDYh70mjEe_qyl0i9CtORmyd7WTj_KIGDIURo9vEocdyi5ykUjuAUWLvoFWkulOVVg-IUuWcvnxsY6TsMA9JnpcCiqSwfgUgz/s1600/hemant+shesh+21.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgRikNnxpy52a-PK3CaLpFj4Iu0fxmshAJxel6Q08aw4J0PDYh70mjEe_qyl0i9CtORmyd7WTj_KIGDIURo9vEocdyi5ykUjuAUWLvoFWkulOVVg-IUuWcvnxsY6TsMA9JnpcCiqSwfgUgz/s1600/hemant+shesh+21.jpg" height="320" width="234" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiqsLpLvxZ4ebe2GOxcPGYlyjHTdbu0pSw2PPu_h6Q-2QNhqbDLINjWVkvK8BpZX-U2Js7diyHTzZTHLJmeGcXD8NYXwuaUltnjRrsn2TlstPiMrfHDBYtOAcgycyltMT16B0vRF1Im13d1/s1600/N+B.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiqsLpLvxZ4ebe2GOxcPGYlyjHTdbu0pSw2PPu_h6Q-2QNhqbDLINjWVkvK8BpZX-U2Js7diyHTzZTHLJmeGcXD8NYXwuaUltnjRrsn2TlstPiMrfHDBYtOAcgycyltMT16B0vRF1Im13d1/s1600/N+B.jpg" height="320" width="240" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi4xrm96FuWkMk3s47dEohKDn6Mx-F_4cHzmvroI_b-lEd5H1XpuU23ji3Z9RoD10-8ynCttU-raYpa4wSboItY7Mv6Djg1tEEpTo_T6PV7vudsIEEkGqjyZNBz7VpgBtu-HCevi3Ol2LZ6/s1600/N+P.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi4xrm96FuWkMk3s47dEohKDn6Mx-F_4cHzmvroI_b-lEd5H1XpuU23ji3Z9RoD10-8ynCttU-raYpa4wSboItY7Mv6Djg1tEEpTo_T6PV7vudsIEEkGqjyZNBz7VpgBtu-HCevi3Ol2LZ6/s1600/N+P.jpg" height="320" width="217" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgtO4Vj_HgiHUFqWkb9imGa9RDBc8XQQSSEQSjZV-GSBb6MNj0YeQ_xcFW6ETIcDq68CJVFT6CIrvUSKAgTFOrxbAgfCFFhaqQ6K-SWYgK7fo1ytoGlmB2weKGLv8vD1ioK0f6xu5lP_nya/s1600/new1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgtO4Vj_HgiHUFqWkb9imGa9RDBc8XQQSSEQSjZV-GSBb6MNj0YeQ_xcFW6ETIcDq68CJVFT6CIrvUSKAgTFOrxbAgfCFFhaqQ6K-SWYgK7fo1ytoGlmB2weKGLv8vD1ioK0f6xu5lP_nya/s1600/new1.jpg" height="320" width="231" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhtd8WHDt0qfA2j-Oi7xyDfFXxT5_b0VaLoB7picJeRx5lzpmNO-Wg8wRLFtmqVC9j6DNbcUeUyMWk1hypN37a_P5sifpIsBXG7DZcliqvdBP9LI63DszIQQiy5hH1qp6Y7eTKdAP77M7uv/s1600/new2.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhtd8WHDt0qfA2j-Oi7xyDfFXxT5_b0VaLoB7picJeRx5lzpmNO-Wg8wRLFtmqVC9j6DNbcUeUyMWk1hypN37a_P5sifpIsBXG7DZcliqvdBP9LI63DszIQQiy5hH1qp6Y7eTKdAP77M7uv/s1600/new2.jpg" height="320" width="184" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh8aU_nFMUFxorI7TdOqzWGxrDQdMXkojgmq_-FrMzvV9nLDp_EH4XGRbtbU_JwSlPi4T1ZzmgRE5U8rjFU8883XsEUS0X93ufKYl0pbpMCD608vEwp1iCOwcubgSbD6Z-7hyphenhyphenWkVJj0gTo9/s1600/new+10.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh8aU_nFMUFxorI7TdOqzWGxrDQdMXkojgmq_-FrMzvV9nLDp_EH4XGRbtbU_JwSlPi4T1ZzmgRE5U8rjFU8883XsEUS0X93ufKYl0pbpMCD608vEwp1iCOwcubgSbD6Z-7hyphenhyphenWkVJj0gTo9/s1600/new+10.jpg" height="320" width="211" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgrAww5LsAN3sFLxk8swzuhPlZ27ieA-D2pOLv_jEP1Skpd2xCeoiXXonsmWDcoCJkDyaz2FSSbJL7iQJQS5NYE2b1ZDDj4pGJRTh-Ql_zj_ie42CtkYNIbupoT6_AFWmp_-fpn_iIqP3UN/s1600/new+11+(2).jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgrAww5LsAN3sFLxk8swzuhPlZ27ieA-D2pOLv_jEP1Skpd2xCeoiXXonsmWDcoCJkDyaz2FSSbJL7iQJQS5NYE2b1ZDDj4pGJRTh-Ql_zj_ie42CtkYNIbupoT6_AFWmp_-fpn_iIqP3UN/s1600/new+11+(2).jpg" height="320" width="205" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjkBPxZnk5j_8BNAM6HOsf-0KN-01OzNQVjfbBBbP0akdSV2FeWi_zCc6K0VfOwQGA60Xwk3D55VJcRrE3sEo13cWV_oqxasducp7H6F81gUfVQfa8IksObxd7B9XAWaMpgymW4iDMnaAwc/s1600/new+11.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjkBPxZnk5j_8BNAM6HOsf-0KN-01OzNQVjfbBBbP0akdSV2FeWi_zCc6K0VfOwQGA60Xwk3D55VJcRrE3sEo13cWV_oqxasducp7H6F81gUfVQfa8IksObxd7B9XAWaMpgymW4iDMnaAwc/s1600/new+11.jpg" height="320" width="217" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjdZA9PL56BhRHGc4q2yqGjAvxmCYZRPzemXBb18jePdblfG1L7yaC7rrBdJ1zt5JdFBqJOedH8qKWJ2O2T86sIsJxdRazkLrGwfWJ9ovN7FFWzvlo7gaZrzWMQFr7qELFfFRf5tCDoYigE/s1600/new+13.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjdZA9PL56BhRHGc4q2yqGjAvxmCYZRPzemXBb18jePdblfG1L7yaC7rrBdJ1zt5JdFBqJOedH8qKWJ2O2T86sIsJxdRazkLrGwfWJ9ovN7FFWzvlo7gaZrzWMQFr7qELFfFRf5tCDoYigE/s1600/new+13.jpg" height="320" width="231" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhp1ogH5H5vRpJwDSb_T_71VhkRCH7smk1yov5glQtuFIxt-_wijUX2Oz_CvvOr47BQ27JFXxu7Ix30d0c8Uw86ARSfF3_tsrdV4UJvOwpUPUbPF5rANke4bXWsnKaKaN6RqV1R70-iSuOR/s1600/new+14.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhp1ogH5H5vRpJwDSb_T_71VhkRCH7smk1yov5glQtuFIxt-_wijUX2Oz_CvvOr47BQ27JFXxu7Ix30d0c8Uw86ARSfF3_tsrdV4UJvOwpUPUbPF5rANke4bXWsnKaKaN6RqV1R70-iSuOR/s1600/new+14.jpg" height="320" width="205" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjU8N5zmDyBfo5od2l6ZujLnYqu0Ps4u_DkCOg4DBM3BTejXHWR4COoUrwnr6BuWeECzlQGB0PpqXD4o2x1RMY0QtLCn7euUVBqWM2etGzDaMhtsj_brYja_icMc1qp9bMzmkA2FCyOQMxl/s1600/new+15.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjU8N5zmDyBfo5od2l6ZujLnYqu0Ps4u_DkCOg4DBM3BTejXHWR4COoUrwnr6BuWeECzlQGB0PpqXD4o2x1RMY0QtLCn7euUVBqWM2etGzDaMhtsj_brYja_icMc1qp9bMzmkA2FCyOQMxl/s1600/new+15.jpg" height="320" width="253" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgCiY0gpIgnEvJupVRFnarycKNGbus-hRH1IMpXdoaEWIWwOD7MkktLqw3JmseULdc7v4CRhMUS6O9a0Tjmn7mSVlAO6EViQ72UMv59X0MhpG528zdoliMUjMe9OUhasPglulyVODe2tCuP/s1600/new+17.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgCiY0gpIgnEvJupVRFnarycKNGbus-hRH1IMpXdoaEWIWwOD7MkktLqw3JmseULdc7v4CRhMUS6O9a0Tjmn7mSVlAO6EViQ72UMv59X0MhpG528zdoliMUjMe9OUhasPglulyVODe2tCuP/s1600/new+17.jpg" height="320" width="223" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhX6h8UfmpYTMb1dTTKY9B7IG72hVwLR3BPgd7FZ4MS2XbTS89q8xWZPIoYAE-V1YTTKEBwDN1sxcKlutFKXG86qZMbCdseuF4W-6AW-NP8_xcrpo7G6M_8TNLlbFDDVBSTFOwcFnuCeA4j/s1600/pukhraj+5.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhX6h8UfmpYTMb1dTTKY9B7IG72hVwLR3BPgd7FZ4MS2XbTS89q8xWZPIoYAE-V1YTTKEBwDN1sxcKlutFKXG86qZMbCdseuF4W-6AW-NP8_xcrpo7G6M_8TNLlbFDDVBSTFOwcFnuCeA4j/s1600/pukhraj+5.jpg" height="320" width="212" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh79WlvNz-Chkic2i6RWdX0BdCOcOgRMgHBJ3dtWWYwnnxbGRlh7Ei7aDmSzJAEpmdr_7DNhO5uO-nqsODYV8W8D6TASiF4vsspfGUHxGS0p5eExyJwIgZggYyBqM3iHU1kATcP-_gP-JUv/s1600/shavej.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh79WlvNz-Chkic2i6RWdX0BdCOcOgRMgHBJ3dtWWYwnnxbGRlh7Ei7aDmSzJAEpmdr_7DNhO5uO-nqsODYV8W8D6TASiF4vsspfGUHxGS0p5eExyJwIgZggYyBqM3iHU1kATcP-_gP-JUv/s1600/shavej.jpg" height="320" width="281" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiyGqtBNGvjmV8YdODy45CUENgK9dhp0OReO5KIfKLSSCBOB9sLcF1L9UZbLSZ-9IbAHdGPBOflxp6yBgDi4ZZhMm0N8ixp96EBgMgCMDD0OirGfGcCAr_RtEIhSmkRTBvJ5CJBJmHcb3_t/s1600/shekhar+joshi.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiyGqtBNGvjmV8YdODy45CUENgK9dhp0OReO5KIfKLSSCBOB9sLcF1L9UZbLSZ-9IbAHdGPBOflxp6yBgDi4ZZhMm0N8ixp96EBgMgCMDD0OirGfGcCAr_RtEIhSmkRTBvJ5CJBJmHcb3_t/s1600/shekhar+joshi.jpg" height="320" width="260" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhrTQLt46QciLfd1jgK0o8SGHqDNR1FsGrH7dR_OztQG1EVTNYSR6cUBrYSYdF1cgkf6OHgu47tGHAdXwSDhNIOj88c1bdclsjUkL_T5vGEh8lzYvaYFI_dXhHEBr0CqYSoM-2XHl0C0Hcx/s1600/new+571.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhrTQLt46QciLfd1jgK0o8SGHqDNR1FsGrH7dR_OztQG1EVTNYSR6cUBrYSYdF1cgkf6OHgu47tGHAdXwSDhNIOj88c1bdclsjUkL_T5vGEh8lzYvaYFI_dXhHEBr0CqYSoM-2XHl0C0Hcx/s1600/new+571.jpg" height="320" width="259" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjKtEHWMBKl36rVzdDdtQSAff2jIuS-1xZTqxk_TwaU5Q3vszYjS76du8sQcQUY8ZHDbkb-J7CJjt_XDcdHbzGWQL5G-lVbxUZ7GDKfA-janG7PkMwz6W1txUh2BCRvT9GH13uejB_rVw8p/s1600/new.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjKtEHWMBKl36rVzdDdtQSAff2jIuS-1xZTqxk_TwaU5Q3vszYjS76du8sQcQUY8ZHDbkb-J7CJjt_XDcdHbzGWQL5G-lVbxUZ7GDKfA-janG7PkMwz6W1txUh2BCRvT9GH13uejB_rVw8p/s1600/new.jpg" height="320" width="250" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiWYo1syF2Ka-5aDm86doPgJWvMWE9pz1JNlx63uCU47QQeQkI3DX5GVIyUVC4ntUie9UtenBF-kSf97rxfM_8uZv-i8SHlGrb1vIydn-J8Fodsyys-BNezVmFourOMCYkjpwnSxLd9YHtC/s1600/kravindra4.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiWYo1syF2Ka-5aDm86doPgJWvMWE9pz1JNlx63uCU47QQeQkI3DX5GVIyUVC4ntUie9UtenBF-kSf97rxfM_8uZv-i8SHlGrb1vIydn-J8Fodsyys-BNezVmFourOMCYkjpwnSxLd9YHtC/s1600/kravindra4.jpg" height="320" width="213" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj9bKN6ISNrxl_QME7xTDfkdHfi0-NLQ0kSFErxe3rzLimt9jYzZNW4oGnYeX0a-Awx74wbj1VD6bwdrecKCWXod0jyc6VnuLSs83CTN2Gny9BNvPakEUVO_EWcAWbBXJXLFDVyWsJp96mF/s1600/kravindra6.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj9bKN6ISNrxl_QME7xTDfkdHfi0-NLQ0kSFErxe3rzLimt9jYzZNW4oGnYeX0a-Awx74wbj1VD6bwdrecKCWXod0jyc6VnuLSs83CTN2Gny9BNvPakEUVO_EWcAWbBXJXLFDVyWsJp96mF/s1600/kravindra6.jpg" height="320" width="255" /></a></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><br /></span></b></div>
</div>
</div>
नवनीत पाण्डेhttp://www.blogger.com/profile/14332214678554614545noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-7569491288960158612.post-84432534347295716002014-08-23T08:06:00.001-07:002014-08-23T08:06:54.801-07:00अच्छी लड़कियां व अन्य कविताएं – संजय शेफर्ड<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div style="text-align: justify;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjnJdd6KXGRgTJkvc5AGFnOY8gyF60_-mM8oxYGywGvGSvc5bVrR2o09RsrZBsY3vEzJtyXXIRy78mr5D50LHKZpuoKnpx3r4aEJaIqfE6LnDyXscFz4Kg8kHrLzSXdNC4cBSwDtIw9IK_E/s1600/sanjay.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjnJdd6KXGRgTJkvc5AGFnOY8gyF60_-mM8oxYGywGvGSvc5bVrR2o09RsrZBsY3vEzJtyXXIRy78mr5D50LHKZpuoKnpx3r4aEJaIqfE6LnDyXscFz4Kg8kHrLzSXdNC4cBSwDtIw9IK_E/s1600/sanjay.jpg" height="200" width="182" /></a></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">मित्रो! उदाहरण के इस अंक में हैं कविता के युवा हस्ताक्षर संजय शेफर्ड। संजय शेफर्ड की कविताएं अपनी ज़मीन और परिवेश से जुड़ी कविताएं है और उनका कवि बहुत ही सहज तरीके से अपने समय की विसंगतियों को पूरी संवेदना और गहन अनुभूति के साथ पढ़ता और रेखांकित करता है। मौत का सिध्दांत, मैं कल्पना करता हूं’ अच्छी लड़कियां कविताओं में जहां अपने समय की वीभत्स विद्रूपताओं, विसंगतियों से मुठभेड़ हैं वहीं ’जिसका बहना किसी को दिखायी नहीं देता, मां का कवयित्री होना’ कविताओं में अपने परिवेश से जुड़ाव रखते हुए अपनी ज़मीन- जड़ों को सहेजे रखने की ज़द्दोजहद। संजय की कविताएं भरोसा देती हैं कि उनके कवि के पास कहने को बहुत कुछ है , और वह ढब भी और सबसे बड़ी बात, उनकी कविताओं में उतावलापन नहीं दिखता, वे बहुत संयत और सहज रास्ते अपने उत्स को छूती है।<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">आत्मकथ्य</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">लेखन</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">और</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">पाठन</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">का</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">सफर</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">जीवन</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">में</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">काफी</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">देर</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">से</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">जुड़ा</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">, </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">लेकिन</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">घुम्मकड़ी</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">की</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">प्रवृति</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">मुझमें</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">जन्म</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">के</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">साथ</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">ही</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">मौजूद</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">थी।</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">उस</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">समय</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">जब</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">लोगों</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">का</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">वक़्त</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">लोगों</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">की</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">अंगुली</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">पकड़कर</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">उम्र</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">के</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">साथ</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">- </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">साथ</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">चलता</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">है।</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">मेरा</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">वक़्त</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">मेरी</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">उम्र</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">के</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">साथ</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">किसी</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">भी</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">रूप</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">में</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">चलने</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">से</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">इंकार</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">कर</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">दिया</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">था।प</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">ढ़ाई</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">-</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">लिखाई </span><span style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif;">अ</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">वधारणा </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">को</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">भाग्य</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">की</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">नियति</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">मानकर</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">कई</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">वर्षों</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">तक</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">मैं</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">अपने</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">पुश्तैनी</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">पेशे</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">भेड़ </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">पालन </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">की </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">वज़ह </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">इधर</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">-</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">उधर </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">भटकता</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">रहा</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">, </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">और</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">यहीं</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">मेरा</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">साक्षात्कार</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">जंगल</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">, </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">पहाड़</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">, </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">नदी</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">, </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">नाले</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">और</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">प्रकृति</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">से</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">हुआ</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">, </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">जाने</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">-</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">अनजाने</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">में</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">ही</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">सही</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">मेरा</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">मन</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">भावनाओं</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">, </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">संवेदनाओ</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">और</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">अहसासों</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">सागर</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">के </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">रूप</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">में</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">मुझमें</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">लहराने</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">लगा।</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">वे</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">रातें</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">मुझे</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">आज</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">भी</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">याद</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">हैं</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">, </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">जिन्हें</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">खुली </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">पलकों</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">के</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">आगोश</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">में</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">लेकर</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">मैंने</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">कभी</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">किसी </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">नदी</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">- </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">नाले</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">के</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">किनारे</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">या</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">फिर</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">वियाबान </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">जंगलों</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">की</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">बांहों</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">में</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">बिताई</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">थी। </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">उन</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">दिनों</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">शेफर्ड</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">हट</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">जैसी</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">कोई</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">चीज</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">अस्तित्व</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">में</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">नहीं</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">आई</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">थी।</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">उस</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">समय</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">भेड़</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">पालन</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">करने</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">अथवा</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">चराने</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">वालों</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">का</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">कोई</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">निश्चित</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">ठौर</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">ठिकाना</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">नहीं</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">होता</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">था।</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">जहां</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">सांझ</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">ढली</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">वहीं</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">भेड़ों</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">के</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">लिए</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">ठहराव</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">ढूंढा</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">और</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">पाल</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">डालकर</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">खुले</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">आसमान</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">के</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">नीचे</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">सो</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">गए।</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">उस</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">दौरान</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">सर्दी</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">, </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">गर्मी</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">, </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">बरसात</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">को</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">मैंने</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">बहुत</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">करीब</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">से</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">देखा</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">, </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">छूया</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">और</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">खुदमें</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">महसूस</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">किया।</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">उस</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">समय</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">मेरे</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">पास</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">एक</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">विस्तृत</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">धरती</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">, </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">खुला</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">आसमान</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">और</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">दूर</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">- </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">दूर</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">तक</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">लहराता</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">अथाह</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">सागर</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">था।</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">कुछेक</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">ही</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">दिनों</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">में</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">यह</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">यायावरी</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">भरी</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">जिन्दगी</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">मुझे</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">रास</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">आने</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">लगी</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">थी।</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">यहां</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">हमारी</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">आवश्यकताएं</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">बहुत</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">ही</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">सीमित</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">थी।</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">हम</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">पूरी</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">तरह</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">से</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">प्राकृतिक</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">चीजों</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">पर</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">आश्रित</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">थे</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">, </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">पेड़</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">से</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">तोड़कर</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">फल</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">खा</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">लिया</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">, </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">प्यास</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">लगने</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">पर</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">किसी</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">नदी</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">का</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">पानी</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">पी</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">लिया</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">, </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">भूख</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">सताने</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">लगी</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">तो</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">उपले</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">इकट्ठा</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">करके</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">आग</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">जलाई</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">और</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">लिट्टी</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">आदि</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">बनाया</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">और</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">पेट</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">भर</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">लिया।</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">सही</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">मायने</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">में</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">दुख</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">, </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">दर्द</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">और</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">विषाद</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">क्या</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">होता</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">है</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">बहुत</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">दिनों</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">तक</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">जाना</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">ही</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">नहीं</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">लेकिन</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">एक</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">दिन</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">मेमने</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">की</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">में</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">में</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">आवाज़</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">से</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">रात</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">का</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">सन्नाटा</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">टूटा</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">तो</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">ऐसा</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">लगा</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">कि</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">सिर</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">पर</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">पहाड़</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">गिर</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">गया।</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">उस</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">समय</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">भी</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">जंगली</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">जानवर</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">रात</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">के</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">सन्नाटे</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">में</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">निचाट</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">जगहों</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">पर</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">आकर</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">शिकार</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">तलाशते</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">रहते</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">थे।</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">सुबह</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">पास</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">के</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">खेत</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">में</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">उस</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">मेमने</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">की</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">हड्डियों</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">, </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">बाल</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">और</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">खाल</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">को</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">लहू</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">में</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">लिपटा</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">देखकर</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">मन</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">सिहर</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">उठा</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">और</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">यहीं</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">से</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">जीवन</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">में</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">दुख</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">, </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">दर्द</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">, </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">विषाद</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">और</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">संवेदना</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">का</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">फूटा</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">और</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">वक़्त</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">के</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">साथ</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">अपना</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">आकर</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">लेता</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">रहा।</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">इस</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">तरह</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">जन्म</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">के</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">साथ</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">के</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">सात</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">शुरूयाती</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">सालों</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">ने</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">मेरे</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">हृदय</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">- </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">आत्मा</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">कई</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">अनकही</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">कविताओं</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">, </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">कहानियों</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">, </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">उपन्यासों</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">को</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">जन्म</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">दिया</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">जिसका</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">लिखा</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">जाना</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">इस</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> 27 </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">साल</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">की</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">उम्र</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">में</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">पहुँचाने</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">के</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">बावजूद</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">भी</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">बाकि</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">है।</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> <o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">सही</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">मायने</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">में</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">जब</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">मैं</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">कविता</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">लिखता</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">हूं</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">तो</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">कविता</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">नहीं</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">महज</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">अपने</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">मन</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">के</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">भाव</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">लिखता</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">हूं</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">, </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">कभी</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">- </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">कभी</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">यही</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">भाव</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">विचार</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">बन</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">जाते</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">हैं</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">, </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">स्थायित्व</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">की</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">प्रक्रिया</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">पार</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">कर</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">अपना</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">प्रतिविम्ब</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">बनाते</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">हैं</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">, </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">और</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">कविता</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">बन</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">जाते</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">हैं।</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">मेरी</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">कविता</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">, </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">कुछ</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">कल्पना</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">, </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">कुछ</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">यतार्थ</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">, </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">कुछ</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">वक़्त</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">को</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">समेटने</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">की</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">कोशिश</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">, </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">कुछ</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">प्रतिध्वनि</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">, </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">कुछ</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">परछाई</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">, </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">कुछ</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">प्रतिविम्ब</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">के</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">आलावा</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">कुछ</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">भी</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">तो</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">नहीं</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">है।</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> <o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">संक्षिप्त</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">परिचय</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> <o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">संजय</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">शेफर्ड</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> : </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">मूल</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">नाम</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">संजय</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">कुमार</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">पाल।</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">जन्म</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> - </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">उत्तरप्रदेश</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">के</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">गोरखपुर</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">जनपद </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">में। शिक्षा</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> - </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">जवाहर</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">नवोदय</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">विद्यालय</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">गोरखपुर</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">/ </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">भारतीय</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">मीडिया </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">संस्थान</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif;"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">दिल्ली </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">/ </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">जेवियर</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">इंस्टिट्यूट</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">ऑफ</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">कम्युनिकेशन</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">मुंबई</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">। </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">कार्यक्षेत्र</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> - </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">एशिया</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">के</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">विभिन्न</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">देशों</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">में</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">शोधकार्य</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">, </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">व्यवसायिकतौर</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">पर</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">मीडिया</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">एंड</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">टेलीविजन</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">लेखन</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">, </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">साहित्य</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">, </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">सिनेमा</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">, </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">रंगमंच</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">एवं</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">सामाजिक</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">कार्य</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">में</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">विशेष</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">रुचि।विभिन्न </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">पत्र</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">पत्रिकाओं</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">, </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">टेलीविजन</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">एवं आकाशवाणी से रचनाओं का प्रसारण। </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">नुक्कड़</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">नाटकों</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">का</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">निर्देशन।</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> 25 </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">से</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">अधिक</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">नाटकों</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">का</span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b style="font-family: verdana;"><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">लेखन। </span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">सम्प्रति</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> – </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">बीबीसी</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">एशियन</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">नेटवर्क</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">में</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">शोधकर्ता</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">एवं</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">किताबनामा</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">प्रकाशन</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";">, </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">हिन्दीनामा</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">प्रकाशन</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">के</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">प्रबंध</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">निदेशक</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">के</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">तौर</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">पर</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif";">संचालन।</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif";"> <o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<br /></div>
<h2 style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">अच्छी लड़कियां व अन्य कविताएं</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> – </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">संजय शेफर्ड<o:p></o:p></span></b></h2>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<br /></div>
<h3 style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<div>
<b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">मौत</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">का</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">सिद्धांत</span></b></div>
<b><div>
</div>
</b></h3>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">मौसम</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">कुछ</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">बदला</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;">-</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">बदला</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">सा</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">था</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">हसीं</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">रात</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">पर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">उदासियों</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">का</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">पहरा</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">था</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">हवाओं</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">में</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">लहू</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">की</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">गंध</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">थी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">वह</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">लाल</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">रंग</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">विभत्स</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">हो</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">चु</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">का</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">था</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">जो</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">कल</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">तक</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">सुनहरा</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">था</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">हर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">तरफ</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">चीखें</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">थी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;">, </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">रुदन</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">था</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">हाहाकार</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">मचा</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">था</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">मानवता</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">की</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">लड़ाई</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">के</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">नाम</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">पर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">हर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">इंसान</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">के</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">माथे</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">पर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">बस</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">केवल</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">नरसंहार</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">लिखा</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">था</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">बम</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">और</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">तोपें</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">नहीं</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">थी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">वहां</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">हसिया</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;">, </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">गड़ासा</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;">, </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">कुल्हाड़ी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">पर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">मरने</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">वालों</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">का</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">नाम</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">लिखा</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">था</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">हम</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">मर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">रहे</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">थे</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">अपने</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">अपने</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">ही</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">घरों</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">में</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">रोटी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;">-</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">कपड़ा</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">और</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">मकान</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">की</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">खातिर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">कुछ</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">लोग</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">जिन्दा</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">भी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">थे</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">इसी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">अनवरत</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">युद्ध</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">के</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">बीच</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">और</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">छीन</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;">-</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">झपट</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">रहे</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">थे</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">एक</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">दूसरे</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">से</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">एक</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">दूसरे</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">के</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">हिस्से</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">की</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">रोटी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">कुछ</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">लोग</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">जिन्दा</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">थे</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">डार्विन</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">के</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">जीवन</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">संघर्ष</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">के</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">सिद्धांत</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">पर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">कुछ</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">लोग</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">जिन्दा</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">थे</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">डार्विन</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">के</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">जीवन</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">संघर्ष</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">के</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">सिद्धांत</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">के</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">विपरीत</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">हम</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">मर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">रहे</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">थे</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">अपने</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">अपने</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">ही</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">घरों</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">में</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">रोटी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;">-</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">कपड़ा</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">और</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">मकान</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">की</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">खातिर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">हम</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">मर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">रहे</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">थे</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">अपनी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">अपनी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">मौत</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">से</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">पहले</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">मौत</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">के</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">तमाम</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">सिद्धांतों</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">से</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">अनभिज्ञ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
</div>
<h3 style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<b><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मैं</span></b><b><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कल्पना</span></b><b><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">करता</span></b><b><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हूं</span></b><span class="apple-converted-space"><b><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b></span></h3>
<div style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;"><br /><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; text-align: justify;">
<br />
<div style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मैं</span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कल्पना</span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">करता</span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हूं</span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></div>
<span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt; line-height: 20px;"></span><br />
<div>
<span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt; line-height: 20px;"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जंगल</span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">के</span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उस</span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पार</span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">एक</span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">और</span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जंगल</span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">की</span><span class="apple-converted-space" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px;"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span></div>
<span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt; line-height: 20px;"></span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt; line-height: 20px;"></span><br />
<div>
<span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt; line-height: 20px;"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जहां</span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">खेल</span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">रही</span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">होगी</span><span class="apple-converted-space" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px;"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span></div>
<span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt; line-height: 20px;"></span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt; line-height: 20px;">मेरी</span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt; line-height: 20px;">अंधेरों</span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt; line-height: 20px;">चांदनी</span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt; line-height: 20px;">दिन</span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt; line-height: 20px;">रंग</span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt; line-height: 20px;">एक</span><span style="color: #37404e; font-family: "Helvetica","sans-serif";"><span style="font-size: 19px; line-height: 20px;"><br /></span></span><span class="textexposedshow" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मैं</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कल्पना</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">करता</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हूं</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कल्पना</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">के</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उस</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पार</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">एक</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">और</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कल्पना</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">की</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जहां</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पल</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">रहें</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">होंगे</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">लोगों</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">के</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कभी</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">नहीं</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पुरे</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">होने</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">वाले</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सपने</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उनकी</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जागती</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">आंखों</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">की</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पुतलियों</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पर</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">रखा</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">होगा</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">नींद</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">का</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">एक</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">टुकड़ा</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उन्हीं</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कभी</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">नहीं</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पूरे</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">होने</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">वाले</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">अधूरे</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ख्वाबों</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">के</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">इन्तजार</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">में</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कट</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">रहे</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">होंगे</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">दिन</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मैं</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कल्पना</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">करता</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हूं</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">दुनिया</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">के</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उस</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पार</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">एक</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">और</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">दुनिया</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">की</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जहां</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पलती</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हो</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">लोगों</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">के</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">अंदर</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बहुत</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सारी</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">दुनिया</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बिना</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">किसी</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सीमा</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">रेखा</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बिना</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">किसी</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">विस्फोटक</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">शोर</span></span></span><span class="textexposedshow" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बिना</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">किसी</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">गतिरोध</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">के</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बहती</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हों</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हवाएं</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">प्यार</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;">, </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">अपनत्य</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">और</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">इंसानियत</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">की</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">दिलों</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">से</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">दिलों</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">के</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बीच</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मैं</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कल्पना</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">करता</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हूं</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सृष्टि</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">के</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उस</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पार</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">एक</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">और</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सृष्टि</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">की</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जिसमें</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">धरती</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">आकाश</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">और</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">समुन्दर</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हो</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जिसमें</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">नदी</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;">, </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पहाड़</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">और</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">झरने</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हों</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जिसमें</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पेड़</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;">-</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पौधे</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;">, </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जीव</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;">- </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जंतु</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हों</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जिसमें</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बीज</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">से</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">वृक्ष</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बनता</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हो</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जिसमें</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मृत्यु</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">के</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बाद</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बचा</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">रहता</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हो</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जीवन</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">गूंजती</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हों</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">दुधमुंहे</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बच्चे</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">की</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">किलकारियां</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मैं</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कल्पना</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">करता</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हूं</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">इन</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तमाम</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कल्पनाओं</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">के</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बावजूद</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">एक</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">टुकड़े</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सच</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">की</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जिसमें</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">से</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">निकलकर</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मेरी</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पांच</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">साल</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">की</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बेटी</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बाहर</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">आए</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उसकी</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कभी</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">नहीं</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ख़त्म</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">होने</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">वाली</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">दौड़</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ख़त्म</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हो</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मैं</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कल्पना</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">करता</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हूं</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">महज</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कोरी</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कल्पना</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">क्योंकि</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उस</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मासूम</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">के</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">साथ</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">एक</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बाप</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">की</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उम्मीदें</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">भी</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मर</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">चुकी</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हैं</span></span></span><span class="textexposedshow" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">और</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">इससे</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बड़ा</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कोई</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">और</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सच</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;">, </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">वह</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">नहीं</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">देखना</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">चाहता</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">।</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;">*******<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<br /></div>
<h3 style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<b><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जिसका</span></b><b><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बहना</span></b><b><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">किसी</span></b><b><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">को</span></b><b><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">दिखाई</span></b><b><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">नहीं</span></b><b><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">देता<o:p></o:p></span></b></h3>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<br />
<div>
<span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उबड़</span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;">- </span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">खाबड़</span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">देह</span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">में</span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></div>
<span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;"></span><br />
<div>
<span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">रिसता</span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हुआ</span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पहाड़</span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">भर</span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">देता</span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">है</span><span class="apple-converted-space" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px;"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span></div>
<span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;"></span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;"></span><br />
<div>
<span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">इतने</span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">आंसू</span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कि</span><span class="apple-converted-space" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px;"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span></div>
<span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;"></span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">एक</span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पवुलियों</span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जिसका</span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उस</span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जिसने</span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">और</span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उसी</span><span class="textexposedshow"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उस</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">समुंदर</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">से</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मिलने</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जिसका</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जल</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">खारा</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">होता</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">है</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">छातियों</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">के</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">दूध</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">की</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तरह</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">लौहयुक्त</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">लेकिन</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">यह</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मिलना</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;">,</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कोई</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मिलना</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">नहीं</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बस</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">स्पर्श</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">है</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">देह</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;">- </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">देश</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;">- </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सृष्टि</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">का</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">अब</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">वह</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मिलकर</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">लौट</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">रही</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">है</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उन्हीं</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">रास्तों</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">से</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उसी</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">नदी</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">के</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सहारे</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उसी</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पहाड़</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">की</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ओर</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जिससे</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उसकी</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">आंखें</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">डबडबाई</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">थीं</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">अथाह</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">प्रसव</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पीड़ा</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">को</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">निस्तेज</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">और</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उसके</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">लौटने</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">के</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">साथ</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">आकाश</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">झुक</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">गया</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">है</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">धरती</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">एक</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उघड़ी</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">देह</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">में</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सिमट</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">रही</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">है</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">समुंदर</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उसकी</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">छातियों</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">में</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">समाता</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जा</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">रहा</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">है</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span><span class="textexposedshow"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">शायद</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> '</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पांव</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">भारी</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">होना</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;">' </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">इसी</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">को</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कहते</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हैं</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> !</span></span></span><span class="textexposedshow"><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जिसमें</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सिर</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पैर</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">और</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">छाती</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">का</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">दर्द</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">एक</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हो</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जाता</span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span class="textexposedshow"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">है</span></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span class="apple-converted-space"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #37404e; font-family: Helvetica, sans-serif; font-size: 14pt;"> *******</span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<br /></div>
<h3 style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">अच्छी</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">लड़कियां</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></b></h3>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">एक</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">लड़की</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">जो</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">खुद</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">को</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">उलट</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;">-</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">पुलट</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">कभी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">काजल</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">लगा</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">कभी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">होंठलाली</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">के</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">रंग</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">को</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">थोड़ा</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">गाढ़ा</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">कर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">कभी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">बालों</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">में</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">खोता</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">बनाती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">कभी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">बालों</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">को</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">खुला</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">रखकर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">वक्षों</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">के</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">उभार</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">को</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">छुपाती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">हुई</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">हर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">रोज</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">बदलती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">रहती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">है</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">धूप</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">के</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">आईने</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">में</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">अपनी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">तस्वीर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">वह</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">खुदको</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">कितना</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">बदल</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">पाती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">है</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> ?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">सारी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">रात</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">सजती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">है</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;">, </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">संवरती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">है</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">घर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">की</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">दहलीज</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">से</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">एक</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">कदम</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">बाहर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">निकालती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">है</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">चटाक</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">की</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">आवाज़</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">के</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">साथ</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">आईने</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">टूटकर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">सारी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">राह</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">बिखर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">जाते</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">हैं</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">बंद</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">खिड़कियां</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">खुलती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">अपनी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">बालों</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">में</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">खुजली</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">करती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">दूर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">तक</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">उसका</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">पीछा</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">करती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">हैं</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">वह</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">लहुलुहान</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">पैरों</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">के</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">साथ</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">लौट</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">आती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">है</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">उसके</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">घर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">में</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">आते</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">ही</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">टूटे</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">हुए</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">आईने</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">जमीन</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">से</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">उठकर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">फिर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">से</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">जुड़ने</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">लगते</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">हैं</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">वह</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">फिर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">से</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">अपने</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">आपको</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">सजाती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;">-</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">संवारती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">खुदको</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">सहारा</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">देती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;">,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">भावनाओं</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">को</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">सहलाती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">खुदको</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">को</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">जोड़ने</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">की</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">कोशिश</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">करती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">अपने</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">जख्मी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">पैरों</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">के</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">बल</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">पर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">आईने</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">के</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">सामने</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">खड़ी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">हो</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">जाती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">है</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">धीरे</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;">-</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">धीरे</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">कविताओं</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">और</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">कहानियों</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">में</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">खोने</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">की</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">कोशिश</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">करती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">कभी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">सिन्ड्रेला</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;">, </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">कभी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">स्नो</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">ह्वाइट</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">बनती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">वास्तविक</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">दुनिया</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">से</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">दूर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">होने</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">के</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">क्रम</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">में</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">दिवार</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">पर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">टंगी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;">, </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">एक</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">खूबसूरत</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">पेंटिंग</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">बन</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">जाती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">है</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">अच्छी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">लड़कियां</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">पेंटिंग</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">होती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">हैं</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> :<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">एक</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">लड़की</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">के</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> '</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">सुसाईड</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">नोट</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;">' </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">में</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">लिखा</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">था।</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">*******</span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<br /></div>
<h3 style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">मां</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">का</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">कवयित्री</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">होना</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></b></h3>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">मां</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">पढ़ना</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;">-</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">लिखना</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">नहीं</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">जानती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">तनिक</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">भी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">भाषा</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">ज्ञान</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">नहीं</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">है</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">उसे</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">फिर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">भी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">हर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">रोज</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">घर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> -</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">गृहस्थी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">में</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">बात</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> - </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">बात</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">पर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">मुहावरों</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">का</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">प्रयोग</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">करती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">नई</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> - </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">नई</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">पांडुलिपियां</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">गढती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">लोकक्तियां</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">कहती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">रहती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">है</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">हम</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">पढ़े</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">लिखे</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">लोग</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">खुदको</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">कितना</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">भी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">बड़ा</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">विशेषज्ञ</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">समझते</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">रहे</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">पर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">इससे</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">इतर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">उसके</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">लिए</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">सूर्य</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> -</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">चंद्र</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;">, </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">दिन</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;">-</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">रात</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;">, </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">नदी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;">-</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">पहाड़</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;">, </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">जल</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> - </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">अग्नि</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">के</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">अपने</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">अलग</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">अर्थ</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">और</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">अलग</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">मायने</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">है</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">सूर्य</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">को</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">देखकर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">समय</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">बता</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">देती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">है</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">समय</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">को</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">व्यवस्थित</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">करना</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">अच्छी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">तरह</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">जानती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">है</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">दिन</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">को</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">घंटे</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">की</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">सूइयों</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">से</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">आंकने</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">की</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">बजाय</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">पहर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">कहती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">है</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">रसोई</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">सिर्फ</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">खाना</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">बनाने</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">का</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">कमरा</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">नहीं</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">देवालय</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">है</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">जिसे</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">सुबह</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;">, </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">दोपहर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;">, </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">सांझ</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">तीनों</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">पहर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">पूजती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">है</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">चुल्हे</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">पर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">अदहन</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">रखकर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">ना</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">जाने</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">कितने</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">पुस्तकालयों</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">की</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">समीक्षा</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">करती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">अपनी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">अलिखित</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">कविताओं</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">को</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">अपने</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">ही</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">भाषा</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">में</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">अक्सर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">लिखती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> - </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">पढ़ती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">रहती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">है</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">मां</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">सिर्फ</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">प्रेम</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">नहीं</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">कल्पना</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">की</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">भी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">बातें</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">करती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">है</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">कहती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">है</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">कि</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">कल्पना</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">के</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">बाद</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">जो</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">बचा</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">रह</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">जाता</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">है</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">वह</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">भी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">कल्पना</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">ही</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">है</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> !<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">और</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">वास्तविकता</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">के</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">बाद</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">का</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">बचा</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">शेष</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">भी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">वास्तविकता</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">ही</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">होती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">है</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">इसीलिए</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">वह</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">बिना</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">लिखे</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">ही</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">वास्तविकता</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">को</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">लिखती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">वह</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">बिना</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">पढ़े</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">ही</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">वास्तविकता</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">को</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">पढ़ती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">है</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">उलाहने</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">में</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">प्रेम</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> ; </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">प्रेम</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">में</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">उलाहने</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">हास्य</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">में</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">व्यंग</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;">, </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">व्यंग</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">में</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">हास्य</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">जीवन</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">में</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">भक्ति</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> ; </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">भक्ति</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">में</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">जीवन</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">तीज</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> - </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">त्योहारों</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">में</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">आस्था</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> ; </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">आस्था</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">में</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">पर्व</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">अलंकरण</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> ; </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">और</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">उसके</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">प्रयोग धर्म</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">उसने</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">खुद</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">बनाएं</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> ; </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">खुद</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">विकसित</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">किए</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">हैं</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">कल्पना</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">से</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">इतर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">अपने</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">जीवन</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">के</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">तमाम</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">अनुभूतियों</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> - </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">अनुभवों</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">से</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">इसीलिए</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">कवि</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">सिर्फ</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">कवि</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">होते</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">हैं</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> !<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">मां</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">सिर्फ</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">और</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">सिर्फ</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">प्रयोगधर्मी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">होते</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">हुए</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">भी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">एक</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">सफल</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">कवयित्री</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">है</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> ; </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">वह</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">रचती</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">हैं</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">हमें</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> ; <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">सिर्फ</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">शब्द</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">से</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">नहीं</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> ; </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">अपने</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">हाड़</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;">- </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">मांस</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">और</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">लहू</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">कणों</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">से</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">बिलकुल</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">वैसे</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">ही</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">जैसे</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">हम</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">स्याही</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">से</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">कविता</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">लिखते</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">हैं।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 14pt;">*******</span></div>
</div>
नवनीत पाण्डेhttp://www.blogger.com/profile/14332214678554614545noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7569491288960158612.post-91144870369831984562014-08-16T00:30:00.000-07:002014-08-16T03:24:51.373-07:00अब स्त्री नहीं हारेगी प्रेम में... और अन्य कविताएं - इरा टाक<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEghGjm0KN4uTtsE4xoiALaeAkhjwsg89itEy71jWcO8m4K5C4zMiplMNWrxj-0s4PyHJWLQj3HOV-ztOE8CEv9bVeOYcUZc8tLCrhJF2fQfrrvH8Hh5iwhZk0tlpEdigl5r79u-u1jw_C0x/s1600/era.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEghGjm0KN4uTtsE4xoiALaeAkhjwsg89itEy71jWcO8m4K5C4zMiplMNWrxj-0s4PyHJWLQj3HOV-ztOE8CEv9bVeOYcUZc8tLCrhJF2fQfrrvH8Hh5iwhZk0tlpEdigl5r79u-u1jw_C0x/s1600/era.jpg" height="200" width="166" /></a><span class="ft"><b><span style="background: white; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;"><span style="color: purple;">मित्रो! आज उदाहरण में हमारे बीच हैं बहु आयामी
प्रतिभा की धनी युवा कवयित्री इरा टाक। इतनी कम उम्र में जितनी परिपक्व इरा अपनी लेखनी में दिखायी देती हैं उतनी ही सिध्दस्त अपनी रंग-कूंची में। सन 2011 से प्रकाश में आयी उनकी प्रतिभा के
कमाल अनवरत नित नयी ऊंचाइयां छूते जा रहे हैं और अपने अभिनव चित्रों के बदौलत कला के क्षेत्र में आज वह जाना-पहचाना हस्ताक्षर और एक ऎसा
अंतर्राष्ट्रीय आइकॉन बन गयी हैं कि उन से पूर्व इसी क्षेत्र में काम करनेवाले
महारथी अवाक रह गए हैं। देश की शायद ही कोई प्रतिष्ठित कला दीर्घा और कला संस्थान होगा जहां उनके </span></span></b></span><b><span style="background: white; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;"><span style="color: purple;">चित्रों की प्रदर्शनी न लगी हों या उन्हें आमंत्रित नहीं किया गया हो। इस क्षेत्र में कला- जगत को इस युवा कूंची से बहुत उम्मीदें और भरोसा अकारण और अनायास नहीं है।</span></span></b><br />
<span class="ft"><b><span style="background: white; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;"><span style="color: purple;"><br /></span></span></b></span>
<span class="ft"><b><span style="background: white; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;"><span style="color: purple;"> इरा की कविताओं का केंद्रीय भाव प्रेम हैं लेकिन यह
प्रेम एकांगी नहीं है, उनकी आंख जिस तरह
प्रेम को देखती है, व्यक्त करती है और सहेजती है, दर्शनीय है और उन्हें प्रेम कविताएं लिखनेवाले अन्य कवियों से अलग करती हैं..प्रेम कविताओं में वह ’मेरे प्रिय!’ सम्बोधन के माध्यम से प्रिय से संवाद करती है और यह उनका प्रिय मुहावरा है जिसके माध्यम से उनकी कविताएं प्रेम के कई अनछुए पहलुओं को उद्घाटित करती हैं। इन कविताओं
में भी उनका कवि, प्रेम में घोर अव्यावहारिक कविता करता प्रेम में डूबता- तैरता प्रेम-दरिया पार करने की जद्दोजहद करता कभी खुद से दूर जाने के बारे में सोचता है कभी सवाल उठाता है तो कभी क्रोध भी करता है लेकिन उसके क्रोध में भी प्रेम में ही है। </span></span></b></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span class="ft"><b><span style="background: white; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;"><span style="color: purple;"><br /></span></span></b></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span style="color: #38761d;"><b><span style="background: white; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">इरा</span></b><b><span style="background: white; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="background: white; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">टाक</span></b><b><span style="background: white; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> <o:p></o:p></span></b></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<b><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">बीएससी, एमए
और आगरा विश्वविद्यालय से मास कम्यूनिकेशन में पीजी डिप्लोमा प्राप्त बहु आयामी प्रतिभा की धनी युवा इरा स्वतंत्र लेखक
और बहुत ही कम समय में अंतर्राष्ट्रीय ख्याति अर्जित करनेवाली </span></b><b><span style="background: white; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">युवा</span></b><b><span style="background: white; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span></b><b><span style="background: white; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">चित्रकार
</span></b><b><span style="background: white; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">इरा टाक एक स्व प्रशिक्षित चित्रकार हैं वे दो
हजार ग्यारह से कला जगत में सक्रिय हैं इनकी पेंटिंग्स देश से बाहर अमेरिका, इंगलैंड,
आयरलैंड, स्पेन, फ्रांस, बेल्जियम, सउदी अरब, पाकिस्तान आदि तक अपनी धाक जमा चुकी हैं।
कई पत्र- पत्रिकाओं, किताबों के कवर और म्यूजिक एलबमों के कवर के अलावा २०११ में इन्हें
एक अमेरिकन वेबसाइट यूटोपियन ने आर्टिस्ट ऑफ दी ईयर का अवार्ड और २०१२ में जयपुर के
NGO प्रेम मंदिर संसथान ने वुमन एक्सीलेंस अवार्ड और २०१३ में जयपुर के NGO श्री जी
सेवा संसथान ने बालिका रतन अवार्ड से सम्मानित किया इरा ने अपना करियर एक टीवी पत्रकार
के रूप में शुरू किया पर मन में कुछ अलग करने की इच्छा थी </span></b><b><span style="background: white; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">अपने</span></b><b><span style="background: white; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span></b><b><span style="background: white; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">चित्रों</span></b><b><span style="background: white; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span></b><b><span style="background: white; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">में</span></b><b><span style="background: white; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span></b><b><span style="background: white; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">वे</span></b><b><span style="background: white; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span></b><b><span style="background: white; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">खुद</span></b><b><span style="background: white; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span></b><b><span style="background: white; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">को</span></b><b><span style="background: white; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span></b><b><span style="background: white; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">प्रकृति</span></b><b><span style="background: white; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span></b><b><span style="background: white; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">के</span></b><b><span style="background: white; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span></b><b><span style="background: white; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">बहुत</span></b><b><span style="background: white; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span></b><b><span style="background: white; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">करीब</span></b><b><span style="background: white; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span></b><b><span style="background: white; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">पाती</span></b><b><span style="background: white; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span></b><b><span style="background: white; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">है।इनके</span></b><b><span style="background: white; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span></b><b><span style="background: white; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">कलेक्शन</span></b><b><span style="background: white; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span></b><b><span style="background: white; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">में</span></b><b><span style="background: white; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span></b><b><span style="background: white; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">अमूर्त</span></b><b><span style="background: white; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span></b><b><span style="background: white; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">चित्रों</span></b><b><span style="background: white; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span></b><b><span style="background: white; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">की</span></b><b><span style="background: white; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span></b><b><span style="background: white; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">भी</span></b><b><span style="background: white; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span></b><b><span style="background: white; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">खासी</span></b><b><span style="background: white; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span></b><b><span style="background: white; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">संख्या</span></b><b><span style="background: white; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;"> </span></b><b><span style="background: white; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">शामिल</span></b><b><span style="background: white; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10.5pt;"> </span></b><b><span style="background: white; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10.5pt;">हैं।</span></b><b><span style="background: white; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;"> फोटोग्राफी
करने की भी बेहद शौक़ीन हैं ...</span></b><b><span style="background: white; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10.5pt;"> </span></b><b><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">उनकी कविताओ एक किताब अनछुआ ख्वाब २०१२ में आई जो काफी चर्चित
हुई कविताओ की दूसरी किताब "मेरे प्रिये के नाम १०० सन्देश " बोधि प्रकाशन
से आ चुकी है।<span style="color: #38761d;"><o:p></o:p></span></span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span style="color: #38761d;"><b><span style="background: white; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;"><br /></span></b></span></div>
<div style="background: white;">
<b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;"><span style="color: #38761d;">आत्मकथ्य<o:p></o:p></span></span></b></div>
<div style="background: white;">
<b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;"><span style="color: #38761d;"><br /></span></span></b></div>
<div style="background: white; text-align: justify;">
<span style="color: #274e13;"><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">लिखने</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">और</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">चित्रकारी</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">का</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">शौक</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मुझे</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बचपन</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">से</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">था</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ये</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">नहीं</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कहा</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जा</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सकता।</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">साइंस</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बायोलॉजी</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">से</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पढाई</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">की</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तो</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">फाइल</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">के</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">लिए</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">काफी</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> diagrams </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बनाने</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पड़ते</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">थे।</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बीएससी</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">के</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">दौरान</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कवितायेँ</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">लिखने</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">का</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">क्रम</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">चालू</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हुआ</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">था।</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कभी</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कभी</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">डायरी</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">भी</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">लिखती</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">थी। फिर</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जीवन</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">की</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">भागदौड़</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">में</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सब</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">छूट</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">गया। बीच</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">में</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कुछ</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">समय</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">टीवी</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पत्रकार</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">के</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">रूप</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">में</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">भी</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">काम</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">किया।</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पर</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मन</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">भटक</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">रहा</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">था।</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जैसे</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उसकी</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तलाश</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कुछ</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">और</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">थी। तीन- चार</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">साल</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पहले</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मैंने</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">अपना</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बनाया</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">एक</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">चित्र</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">फेसबुक</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पर</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">डाला।</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">वह हाथों</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हाथ</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">अच्छे</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">दाम</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पर</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">न्यूयॉर्क</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">में</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सेल</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हो</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">गया।</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बस</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">यही</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">से</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">शुरू</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हुआ</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पेंटिंग</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">का</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">अनवरत</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सिलसिला।</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मैं</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">एक</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">स्व</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">प्रशिक्षित</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">चित्रकार</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हूं</span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">। साथ</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ही</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">साथ</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कवितायेँ</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">फिर</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उतरने</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">लगी।</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तब से</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">शब्दों</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">और</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">रंगों</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">को</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">थाम</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">रखा</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">है।</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">आजकल</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कहानी की</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">विधा</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">में</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">भी</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हाथ</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">आजमा</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">रही</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हूँ। एक</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उपन्यास</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पर</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">भी</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">काम</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ज़ारी</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">है</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">। कई</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">किताबो</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पर</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मेरी</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पेंटिंग्स</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कवर</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">के</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">रूप</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">में</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हैं।</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मेरा</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">आर्ट</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">वर्क</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">इस</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">साल</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">राष्ट्रीय</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कला</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">प्रदर्शनी</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">के</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">लिए</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">चयनित</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हुआ।</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जो</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बहुत</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बड़े</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सम्मान</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">की</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बात</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">है। बहुत</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">अच्छा</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">लगता</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">है</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">रंग और</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">शब्दों</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">से</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जीवन</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">को</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">अपने</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ढंग</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">से</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सजाना।</span></b></span><span class="apple-converted-space"><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><span style="color: #274e13;"> </span><span style="color: #222222;"><o:p></o:p></span></span></b></span></div>
<div style="background: white; text-align: justify;">
<br /></div>
<h2 style="text-align: left;">
<span style="font-size: large;"><span style="color: #0c343d;"><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif;">अब</span></b><span class="apple-converted-space"><b><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span></b></span><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif;">स्त्री</span></b><span class="apple-converted-space"><b><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span></b></span><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif;">नहीं</span></b><span class="apple-converted-space"><b><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span></b></span><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif;">हारेगी</span></b><span class="apple-converted-space"><b><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span></b></span><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif;">प्रेम</span></b><span class="apple-converted-space"><b><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span></b></span><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif;">में</span></b></span><b><span style="font-family: Arial, sans-serif;"><span style="color: #0c343d;">... और अन्य कविताएं - इरा टाक</span></span></b></span></h2>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #4c1130;"><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;"><br /></span></b></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #4c1130;"><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;"><br /></span></b></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #4c1130;"><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">एक</span></b><span class="apple-converted-space"><b><span style="font-size: 14pt;"> </span></b></span><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">घोर</span></b><span class="apple-converted-space"><b><span style="font-size: 14pt;"> </span></b></span><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">अव्यवहारिक</span></b><span class="apple-converted-space"><b><span style="font-size: 14pt;"> </span></b></span><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कविता</span></b></span><b style="color: #20124d;"><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #20124d;"><span style="font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">एक</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पलड़े</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">में</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">रख</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">दिए</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सारे</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सपने</span><span style="font-size: 14pt;">,</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ज़िम्मेदारी</span><span style="font-size: 14pt;">,.</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">महत्वाकांक्षाएं</span><span style="font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">दोस्तों</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">का</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">प्यार</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-size: 14pt;">! <span class="apple-converted-space"> </span><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">और</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">एक</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पलड़े</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">में</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">केवल</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">वो</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">था</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">फिर</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">भी</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">झुका</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">रहा</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">वो</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पलड़ा</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उसके</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">वजन</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">से</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-size: 14pt;">!<br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हर</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उपलब्धि</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पर</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">भारी</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हो</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जाता</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">है</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उसका</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">होना</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">या</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">न</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">होना</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-size: 14pt;">!<br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">क्या</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">यही</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">है</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">प्रेम</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">में</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">होना</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">या</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मैं</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बन</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ही</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">नहीं</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पाया</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">व्यवहारिक</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-size: 14pt;">!<br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">साथ</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">होना</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उसका</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">एक</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ज़रूरत</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">है</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जैसे</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हवा</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पानी</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">और</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">भोजन</span><span style="font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जीने</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">के</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">लिए</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-size: 14pt;">!<br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जैसे</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उत्प्रेक</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हो</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">वो</span><span style="font-size: 14pt;"> <span class="apple-converted-space"> </span><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जो</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">किसी</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">क्रिया</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">को</span><span style="font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">धीमा</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">या</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तेज़</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कर</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">देता</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">है</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बिना</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">शामिल</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हुए</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उसमे</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">क्या</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">यही</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">है</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">प्रेम</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">में</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">होना</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">या</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मैं</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बन</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ही</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">नहीं</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पाया</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">व्यवहारिक</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-size: 14pt;">!<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<h3 style="margin-bottom: .0001pt; margin: 0in;">
<span style="color: #4c1130;"><span style="color: #4c1130;"><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कितना</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">अच्छा</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">लगता</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">है</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कभी</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">यूँ</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">खुद</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">से</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">दूर</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जाना</span></span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></span></h3>
<h3 style="margin-bottom: .0001pt; margin: 0in;">
<span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><span style="color: #4c1130;"> </span></span></h3>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #20124d;"><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कुछ</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">न</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">करते</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हुए</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बैठे</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">रहना</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">घंटो</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तक</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सिर्फ</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">शोर</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सुनते</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हुए</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">लहरों</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">का</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">भूल</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जाना</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">अच्छी</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बुरी</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हर</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">याद</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">को</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बहा</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">देना</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">नमकीन</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पानी</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">में</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हर</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">परेशानी</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कितना</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">अच्छा</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">लगता</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">है</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कभी</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">यूँ</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">खुद</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">से</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">दूर</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जाना</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
<br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">रेत</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">का</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">घर</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बना</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">के</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सीपियों</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">से</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सजाना</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">नाम</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">लिख</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कर</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">अपना</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">गीली</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">रेत</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पर</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">खुद</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ही</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मिटाना</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कितना</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">अच्छा</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">लगता</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">है</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कभी</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">यूँ</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">खुद</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">से</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">दूर</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जाना</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
<br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हिचकोले</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">खाती</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हुई</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मछुआरों</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">की</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">नाव</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">लोगो</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">का</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">समंदर</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">में</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">फूल</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">नारियल</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">चढ़ाना</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">रेत</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पर</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बैठे</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">खोये</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हुए</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">से</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">प्रेमी</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जोड़े</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">खुद</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">को</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">भूल</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">दुनिया</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पे</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">नज़र</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कितना</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">अच्छा</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">लगता</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">है</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कभी</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">यूँ</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">खुद</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">से</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">दूर</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जाना</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
<br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कोई</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">नहीं</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">है</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">साथ</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तो</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">क्या</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कायनात</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तो</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">है</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">नए</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तराने</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बुन</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">के</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">नए</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सुर</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">में</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">गुनगुनाना</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कितना</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">अच्छा</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">लगता</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">है</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कभी</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">यूँ</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">खुद</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">से</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">दूर</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जाना</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> ...</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">इरा</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">टाक</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> ...<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #4c1130;"><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">एक</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सवाल</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">... </span></b></span><b style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span></b><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बड़ा</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">विचित्र</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">है</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ये</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">प्रेम</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कितना</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">साथ</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">घूमते</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">थे</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हम</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">घंटो</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">फ़ोन</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पर</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बातें</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">करते</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">थे</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ढेरों</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कीमती</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तोहफ़े</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">देते</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">थे</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">एक</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">दूसरे</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">को</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सैकड़ो</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तस्वीरें</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">साथ</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">खींची</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">थी</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ताकि</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">साथ</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">के</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हर</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">लम्हे</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">को</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कैद</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कर</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सकें</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">!</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कमरे</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">की</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">दीवारों</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पर</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">, </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">लैपटॉप</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">की</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">स्क्रीन</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पर</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हर</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तरफ</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तुम</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ही</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तुम</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">नज़र</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">आते</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">थे</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मेरी</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हर</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">खरीददारी</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तुम्हारे</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">लिए</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">होती</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">थी</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">नाम</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">भी</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सिर्फ</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तुम्हारा</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ही</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> ,</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">होठो</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पर</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">रहता</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">था</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हर</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">फ़िक्र</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हर</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ख़ुशी</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बांटते</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">थे</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उम्र</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">भर</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">के</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">वादे</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">भी</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">किये</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">थे</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कितने</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ही</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मंदिरों</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">में</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उम्र</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">भर</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">साथ</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">की</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">दुआएं</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">की</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">थी</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जैसे</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सैकड़ो</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जोड़े</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">किया</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">करते</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हैं</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">फिर</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">क्यों</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">और</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">क्या</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हुआ</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">अचानक</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मेरा</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">प्रेम</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">विलुप्त</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">क्यों</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हो</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">गया</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जबकि</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मैं</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सच्ची</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">थी</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">अपनी</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">भावनाओ</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मे</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">किसी</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">भी</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पल</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मैंने</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">स्वार्थवश</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">प्रेम</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">नहीं</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">किया</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">था</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">अब</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">यकीन</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">आया</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कि</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">प्रेम</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">इनमे</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">से</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">किसी</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">भी</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">चीज़</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">का</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मोहताज</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">नहीं</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">होता</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">है</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तो</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">होता</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">है</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">और</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">नहीं</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">होता</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तो</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">नहीं</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">होता</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> ...</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">इरा</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">टाक</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; mso-line-height-alt: 13.65pt;">
<span style="color: #4c1130;"><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">अब</span></b><span class="apple-converted-space"><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b></span><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">स्त्री</span></b><span class="apple-converted-space"><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b></span><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">नहीं</span></b><span class="apple-converted-space"><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b></span><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हारेगी</span></b><span class="apple-converted-space"><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b></span><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">प्रेम</span></b><span class="apple-converted-space"><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b></span><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">में</span></b></span><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><span style="color: #4c1130;">...</span> </span></b><br />
<span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><b><br /></b>
</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मेरी</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हर</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कोशिश</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जो</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ज़िंदा</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">रखना</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">चाहती</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">थी</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हमारे</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">"</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">प्रेम</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">"<span class="apple-converted-space"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">को</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">अब</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">थम</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">गयी</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">आज़ाद</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कर</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">दिया</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तुम्हे</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हर</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बंधन</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">से</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जिनमे</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तुम</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कभी</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बंधे</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ही</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">नहीं</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जियो</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">अपने</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">स्वपन</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">और</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ख्वाइशें</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कोई</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">शिकायत</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">नहीं</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">..</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हैं</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">अब</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तुमसे</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तुमसे</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जुड़ना</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मेरा</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">निर्णय</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">था</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">और</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">गलत</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">निर्णय</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">भी</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हो</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जाया</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">करते</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हैं</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पर</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ज़िन्दगी</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">में</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ख़ुशी</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बड़ी</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">है</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">और</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">लाज़मी</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">भी</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तुम्हारी</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">क्रूरता</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ने</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">थोडा</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">और</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मज़बूत</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">किया</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">है</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">वक़्त</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">खो</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कर</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तुम्हारी</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">फितरत</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">समझ</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ली</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सबसे</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कीमती</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">थे</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तुम</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मेरे</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">लिए</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पर</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तुम्हारे</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">लिए</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">,</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मैं</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सब</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">चीज़ों</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">के</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बाद</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">थी</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">प्रेम</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">में</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">डूबी</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हुई</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">आकंठ</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">,</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तुम्हे</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">माफ़</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">करती</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">रही</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पर</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">अंत</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">में</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">अपने</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बारे</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">में</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सोचना</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पड़ता</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">है</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">और</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ज़िंदा</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">रखने</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">को</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">खुद</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">को</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बचाना</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">चाहती</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हूँ</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">अपना</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">स्वाभिमान</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">अब</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">स्त्री</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">नहीं</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हारेगी</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">प्रेम</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">में</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">...</span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">इरा</span><span class="apple-converted-space" style="color: #20124d;"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">टाक</span><span style="color: #20124d; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; mso-line-height-alt: 13.65pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; mso-line-height-alt: 13.65pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; mso-line-height-alt: 13.65pt;">
<span style="color: #4c1130;"><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उम्र</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">की</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ढलान</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पर</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">थके</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हुए</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">से</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मेरे</span></b><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पिता</span></b></span><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><span style="color: #4c1130;"> </span><span style="color: #20124d;"><o:p></o:p></span></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; mso-line-height-alt: 13.65pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; mso-line-height-alt: 13.65pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; mso-line-height-alt: 13.65pt;">
<span style="color: #20124d;"><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उम्र</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">की</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ढलान</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पर</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">थके</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हुए</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">से</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मेरे</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पिता</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">आज</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">भी</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">चिंता</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">करते</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हैं</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मेरी</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मेरे</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जागने</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">से</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सोने</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तक</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मेरी</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बीमार</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">माँ</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">की</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सेवा</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">करते</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हैं</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कभी</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">खुश</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हो</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कभी</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">खीजते</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हुए</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उम्र</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">के</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ढलान</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पर</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">थके</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हुए</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">से</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मेरे</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पिता</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
<br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कभी</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उन्होंने</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मेरी</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तारीफ</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">नहीं</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">की</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मैंने</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सुना</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">छुप</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">के</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">...</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उन्हें</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तारीफ</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मेरी</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">करते</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हुए</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मैं</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कितनी</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बार</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">अनसुनी</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कर</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">देती</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हूँ</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उनकी</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बातें</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पर</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">वो</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">एक</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बार</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सुन</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">के</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मेरी</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बात</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मान</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जाते</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हैं</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
<br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उम्र</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">के</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ढलान</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पर</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">थके</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हुए</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">से</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मेरे</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पिता</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उनके</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कहे</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कड़वे</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">शब्द</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मैं</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">भूल</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">नहीं</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पाती</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पर</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">वो</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">भुला</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">देते</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हैं</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मेरी</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कही</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हर</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कड़वी</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बात</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उनका</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">होना</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ही</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बहुत</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">है</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मेरे</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">लिए</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जैसे</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">घने</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बरगद</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">के</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">नीचे</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मेरा</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बसेरा</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
<br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">माँ</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">नहीं</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ठीक</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तो</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">माँ</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">होने</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">की</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कोशिश</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">करते</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उम्र</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">के</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ढलान</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पर</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">थके</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हुए</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">से</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मेरे</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पिता</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">... <o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; mso-line-height-alt: 13.65pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; mso-line-height-alt: 13.65pt;">
<span style="color: #4c1130;"><b><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">क्रोध</span></b><span class="apple-converted-space"><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></b></span><b><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">...</span></b></span><span style="color: #20124d; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; mso-line-height-alt: 13.65pt;">
<span style="color: #20124d;"><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
मेरा</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">क्रोध</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ज्वार</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">भाटे</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">की</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तरह</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">था</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">और</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तुम्हारा</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बाढ़</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">की</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तरह</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मैं</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बोलती</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जाती</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">रोती</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जाती</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तुम</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">भी</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पूरी</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">शक्ति</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">से</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">चिल्लाते</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">फिर</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सब</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कुछ</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">शांत</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हो</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जाता</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मेरे</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मन</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">में</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कल</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कल</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">प्रेम</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सरिता</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">फिर</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बहने</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">लगती</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पहले</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">से</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">और</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">निर्मल</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पर</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तुम</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">रोक</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">लेते</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उस</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बाढ़</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">के</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पानी</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">को</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पता</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">नहीं</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">है</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कि</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ठहरा</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पानी</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सब</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सडा</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">देता</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">है</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">और</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मैं</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कोशिश</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">में</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">रहती</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">रास्ते</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बनाने</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">की</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ताकि</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ठहरा</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हुआ</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पानी</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">निकल</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जाये</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पनप</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सके</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">प्रेम</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">का</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पौधा</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">नम</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जमीन</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पर</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br />
</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सडन</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">और</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">घुटन</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">से</span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"> </span></span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">दूर</span></span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><span style="color: #20124d;">...</span><span style="color: #0d0d0d;"><o:p></o:p></span></span><br />
<div style="text-align: right;">
<span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><span style="color: #20124d;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: right;">
<span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><span style="color: #20124d;"><b>-इरा टाक</b></span></span></div>
</div>
</div>
नवनीत पाण्डेhttp://www.blogger.com/profile/14332214678554614545noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-7569491288960158612.post-72946140316245247302014-08-12T00:07:00.001-07:002014-08-12T00:07:29.256-07:00आखिर कब व अन्य कविताएं :राहुल देव<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div style="text-align: justify;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEibac3aJBzoBFRcg_RUdRuarjs_hmFwAXPcE7egnLE8IMVfhTwYW37yhTz_F2RL4qdca2fOVoRGzrkzIe85ydq04XzI7YTMSwvh-RtPHaw5M7i-kjTj3HHaQojGRnkpJ9ehDtspbhUbMgym/s1600/RAHUL+DEV.jpeg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEibac3aJBzoBFRcg_RUdRuarjs_hmFwAXPcE7egnLE8IMVfhTwYW37yhTz_F2RL4qdca2fOVoRGzrkzIe85ydq04XzI7YTMSwvh-RtPHaw5M7i-kjTj3HHaQojGRnkpJ9ehDtspbhUbMgym/s1600/RAHUL+DEV.jpeg" height="200" width="124" /></a><span style="color: #20124d;">मित्रो! उदाहरण में इस बार हैं कविता के नवीनतम हस्ताक्षर राहुल देव। जिस अंदाज़ में राहुल का कवि अपने समय से मुठभेड़ करता है, लगता ही नहीं कि ये कविताएं एक नवांकुर की कलम है। अपनी कविताई के बारे में वे कविता में ही कहते हैं,"कविता फूट पड़ती है स्वतः अपने आप ही जैसे किसी ठूँठ मेँ अचानक कोँपले फूट पड़ें; या किसी जंगल मेँ झाड़ियों का एकदम उग आना ठीक उसी प्रकार कविता उग आती है" घटनाओं के घटित होने के समय उनका कवि एक तारीख की तरह घटनाओं में अपना हस्तक्षेप दर्ज़ ही नहीं कराता, बल्कि समय की देहरी पर दस्तक देते हुए सवाल भी उठाता है। उसकी कलम दरिंदों की वासनायुक्त नज़रें को पकड़ती हुयी देखती हैं उन मदांध साड़ों का झुण्ड जो लूटता जा रहा इज्जत निर्भयाओं की। </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #20124d;"><br /></span></div>
<h3 style="text-align: justify;">
<span style="color: #4c1130;">कवि का आत्मकथ्य</span></h3>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #20124d;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #20124d;">अगर विधिवत लिखने की बात हो तो मैंने लिखना सन 2005 में शुरू कर दिया था | कच्ची उम्र में अपनी कच्ची समझ या यूँ कह लें कि कच्चे-पक्के भावों-विचारों के साथ | शुरुवात कविता से हुई बाद में कहानियां भी लिखी | इस मामले में खुशकिस्मत रहा की मुझे शुरुआत से ही एकांत मिला, अच्छी किताबें पढ़ने को मिलीं और हमेशा अच्छे लोगों का सानिंध्य भी मिला | हिम्मत करके इधर उधर रचनाएँ भेजनी शुरू कीं, तमाम पत्र-पत्रिकाओं में छपा तो हिम्मत बंधी कि शायद थोड़ा बहुत ठीक ठाक लिख लेता हूँ | लिखना शुरू ही क्यों किया इसका कोई मुकम्मल जवाब में तलाश नहीं कर पाता | देखा जाए तो अभी तक मैंने बहुत कम कवितायेँ व कहानियां लिखी हैं | इसका कारण यह भी है कि मैंने कभी भी जबरदस्ती वाला लेखन नहीं किया | जब भी लगा कि अब लिखे बिना नहीं रहा जा सकता, तब लिखा | लेखकीय या कवि जीवन भी कितना अजीब टाइप का होता है | कितना कुछ हर वक्त इस खुराफ़ाती दिमाग में चला करता है जिसका कितना कम प्रतिशत कलम उसे कागज़ पर उतार पाती है !</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #20124d;">मुझे पढ़ने का धुआँधार शौक है | लिखना मेरे लिए द्वितीयक कर्म है | अच्छा साहित्य पढ़ने से सबसे बड़ा फायदा यह भी है कि उससे खुद के स्तर का पता लगता है कि अपन कितने पानी में हैं | इस दौरान कई बार अपना लिखा पलटकर पढ़ता हूँ तो लगता है अभी और बेहतर लिखना हो सकता है | कई बार तो छपी हुई कविताओं को भी संशोधित कर डालता हूँ, इसलिए भी अब मैं अपनी रचनाओं को पत्र-पत्रिकाओं में भेजने में कतराता रहता हूँ | शायद यह उम्र के साथ समझ की परिपक्वता का प्रभाव हो | अब लगता है साहित्य सृजन का सलीका जीवन की गहनता में छिपा होता है |</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #20124d;">मेरा मानना है कि साहित्य आपके अंतर्जगत के बहुत गंभीर चिंतन, मनन और बाह्यजगत के तमाम प्रभावों की समन्वित परिणति होती है | आपका व्यक्तित्व अगर अपने परिवेश के प्रति संवेदनशील है तो आपका कृतित्व आपको सहज ही ऊँचाईयां दिखलाता है | नैसर्गिक प्रतिभा कभी भी किसी पुरस्कार या पद आदि की मोहताज़ नहीं होती | आशावादी हूँ और मानवीय मूल्यों से ऊपर किसी वाद या धर्म को नहीं मानता | मैं कैसा लिख रहा हूँ, मेरे पाठकों की प्रतिक्रियाएं मुझे बता देती हैं और वही मेरी ख़ुशी और मेरी पूँजी है | मैं एक सीधा-साधा सच्चे हृदय वाला साधारण इंसान हूँ | मुझे बिन मांगें सलाह देने वाले और दोहरे चरित्र वाले लोगों से सख्त एलर्जी है |</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #20124d;">यह गतिशील जीवन-जगत रहस्यधर्मीं है, समय प्रकृति की इस प्रयोगशाला में हमें बहुत कुछ सिखाता जाता है, अनुभवों के माध्यम से | यहाँ अच्छे लोग भी हैं और बुरे भी, यहाँ लोग मिलते भी हैं और बिछड़ते भी, यहाँ सुख भी है और दुःख भी | अक्सर बड़ी बड़ी खुशियों के इन्तजार में खुशियों के छोटे छोटे पल बीत जाते हैं | देखा जाए तो यह यात्रा बहुत लम्बी है और उम्र बहुत छोटी | फिर क्यों न हम नकारात्मक को छोड़कर सकारात्मक की डोर थामकर चलें | कुल जमा कहें तो फिलहाल इतना सा मेरा जीवन दर्शन है | शेष जीवन अपनी गति से गतिशील है ही, कहाँ तक चल पाऊंगा, यह भविष्य के गर्भ में है | </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #20124d;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #4c1130;">राहुल देव</span><span style="color: #20124d;"> :उ.प्र. के अवध क्षेत्र के महमूदाबाद कस्बे में 20 मार्च 1988 को का जन्म | शिक्षा लखनऊ विश्वविद्यालय, लखनऊ और बरेली कॉलेज, बरेली से | साहित्य अध्ययन, लेखन, भ्रमण में रूचि | अभी तक एक कविता संग्रह तथा एक बाल उपन्यास प्रकाशित | पत्र-पत्रिकाओं एवं अंतरजाल मंचों पर कवितायें/ लेख/ कहानियां/ समीक्षाएं आदि का प्रकाशन | इसके अतिरिक्त समकालीन साहित्यिक वार्षिकी ‘संवेदन’ में सहसंपादक | वर्ष 2003 में उ.प्र. के तत्कालीन राज्यपाल विष्णुकांत शास्त्री द्वारा हिंदी के नवलेखन पुरस्कार से पुरस्कृत, वर्ष 2005 में हिंदी सभा, सीतापुर द्वारा युवा कहानी लेखन पुरस्कार से तथा अखिल भारतीय वैचारिक क्रांति मंच, लखनऊ द्वारा वर्ष 2008 में विशिष्ट रचनाधर्मिता हेतु सम्मानित | सम्प्रति उ.प्र. सरकार के एक विभाग में नौकरी के साथ साथ स्वतंत्र लेखन में प्रवृत्त | </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #20124d;">संपर्क सूत्र- 9/48 साहित्य सदन, कोतवाली मार्ग, महमूदाबाद (अवध), सीतापुर, उ.प्र. 261203 </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #20124d;">मो.– 09454112975</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #20124d;">ईमेल- rahuldev.bly@gmail.com</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #20124d;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #20124d;"><br /></span></div>
<h2 style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">आखिर कब व अन्य कविताएं :राहुल देव</span></h2>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #20124d;"><br /></span></div>
<h3 style="text-align: justify;">
<span style="color: #4c1130;">अपरिभाषित समय में</span></h3>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #20124d;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">घटनाओं के घटित होते समय</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">तुम कहाँ थे ?</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">तारीखें गवाह हैं…</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">समय की देहरी पर</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">बिना दस्तक</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">आता है, घुस जाता है</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">सीधा हमारे दिमाग में</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">वह क्या है</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">वह कौन है</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">वह कहाँ है</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">कभी सोचा !</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">जीवन- गुलामी का जीवन</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">बाहर-भीतर चलते अंधड़</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">क्या अजीब माहौल है</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">यहाँ भय है, कुंठा है, त्रास है</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">जहाँ आदमी आदमी का ग्रास है,</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">कवितायेँ सहमी सी कोने में खड़ीं</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">शासन सत्ता बेखबर सो रही</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">राजनीति के काले अध्यायों के</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">पन्ने फाड़ते जा रहे दंगाई</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">धर्म तो खैर कब था ही यहाँ</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">दंगे- दंगों के बाद का सन्नाटा</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">और उस सन्नाटे को चीरता हुआ</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">बाज़ार निर्देशिकाओं का खुला आमंत्रण</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">अलमारियों में सजी हुई किताबों में दर्ज</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">सच्चाइयों पर जमी हुई</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">गर्द की मोटी परत</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">मेज पर बिखरी हुई कलमों की</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">सूखी हुई रोशनाई</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">देख रही</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">मरे हुए युगपुरुषों की अतृप्त रूहें</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">बेचैन हैं कब्र से निकल आने को</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">इस भीषण समय में</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">सार्थक को बचा लेना</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">बचा लेना मेरे भाई</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">मेरे कवि- दोस्त !</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">बस फिर क्या था,</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">विश्व के कोने कोने में</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">इस तरह की गयीं तमाम प्रार्थनाओं के बाद</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">अँधेरे को चिढ़ाते हुए</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">निकल पड़े कुछ लोग</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">गांवों से- शहरों से</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">लोग जो सोये थे, सोये रहे</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">लोग जो तटस्थ थे</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">उन्होंने सड़कों पर यह जुलूस देखकर</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">अपनी खिड़कियाँ बंद कर लीं</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">लोग चलते जा रहे हैं</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">बढ़ते जा रहे हैं उनके कदम</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">देश की राजधानी की तरफ</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">इतिहास दूर खड़ा होकर</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">बड़ी उम्मीदों से देख रहा है उन्हें</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">अपनी बूढ़ी आँखों से</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">ज्यों-ज्यों मशालों के उजाले बढ़ रहे हैं</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">अँधेरा छंट रहा है</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">हमारे ही एक पुरखे ने</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">कभी कितना सही कहा था</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">साहित्य राजनीति को</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">राह दिखाने वाली मशाल है</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">साहित्य दिनोंदिन मरती जा रही</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">मनुष्यता की ढाल है</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">आज वह दिन आ ही गया</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">जिसका तुम्हें सदियों से इंतज़ार था</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">क्षितिज के गर्भ से उजालों का मसीहा</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">एक बार फिर-</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">बाहर निकलने को बेताब है !</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
</div>
<h3 style="text-align: justify;">
<span style="color: #4c1130;">आखिर कब !</span></h3>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">दरिंदों की वासनायुक्त नज़रें</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">देखती हैं गुलाबो की छातियाँ</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">मदांध साड़ों का झुण्ड</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">लूटता जा रहा इज्जत निर्भयाओं की</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">क्या गाँव-क्या शहर</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">हर जगह वही चित्रपट</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">गाँव में बातें हुईं</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">शहर में मोमबत्तियां जलीं</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">विधानसभा में सवाल खड़े किये गये</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">मुआवजों से ज़िन्दगी का मोल</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">किया जा सका है क्या भला ?</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">गुम होती छायाएं</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">हो रही हत्याएं</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">चीखें- भयानक चीखें</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">गूँजती हर जगह</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">केले के पत्ते की तरह</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">फट रहा है धरती का हृदय</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">बारिश की टपकती बूँदों ने कहा-</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">आसमान रो रहा,</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">जहाँ देखो, भागते जा रहे लोग</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">यहाँ-वहां !</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">संवेदनाएं पक्षाघात से व्यथित</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">इंसानियत मरणासन्न</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">उफ़्फ़ !! कैसा समय है यह, यंत्रवत</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">मैं पूछता हूँ-</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">कब जागोगे तुम ?</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">कब होगा सवेरा ??</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">मान लो इस कवि की बात</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">अब तो !</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">चले जाओ, बचा लो खुद को</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">मैं देख रहा हूँ</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">उनके क़दमों को</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">जो अपने पागलपन में</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">सबकुछ राख कर चुकने के बाद</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">चले आ रहे हैं</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">तुम्हारे घर की तरफ़ !</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">देर मत करो मेरे हमदम</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">चिंता मत करो मेरे दोस्त</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">मैं जिंदा रहा ग़र तो</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">यहीं बैठा मिलूँगा तुम्हें</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">हमेशा की तरह</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">तुम्हारे पक्ष में खड़ी हुई</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">अपनी कविताओं के साथ !</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<h3 style="text-align: justify;">
<span style="color: #4c1130;">कविता-1</span></h3>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">कविता</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">फूट पड़ती है</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">स्वतः</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">अपने आप ही</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">जैसे किसी ठूँठ मेँ</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">अचानक कोँपले</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">फूट पड़ें;</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">या किसी जंगल मेँ</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">झाड़ियों का</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">एकदम उग आना</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">ठीक उसी प्रकार</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">कविता उग आती है</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">बगैर कुछ कहे</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">बगैर किसी भूमिका के</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">मेरे मस्तिष्क मेँ</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">और मैं</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">उसे सजा लेता हूँ</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">कागज के</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">किसी पन्ने पर !</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
</div>
<h3 style="text-align: justify;">
<span style="color: #4c1130;">कविता-2</span></h3>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">कविता</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">आती ही नहीं है</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">लाना पड़ता है मुझे उसे</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">जबरन</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">जब सीधी ऊँगली से घी नहीं निकलता</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">तो कर देता हूँ ऊँगली को टेढ़ा</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">अब कविता आने की तैयारी में है</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">मैं अपने कुंद हुए मस्तिष्क के</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">घोड़े दौड़ाता हूँ</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">जोर लगाता हूँ</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">पैतरे आजमाता हूँ</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">जैसे कोई चतुर किसान</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">लौकी को इंजेक्शन लगाता है</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">कविता भी फूल जाती है</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">लौकी की तरह</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">और बस मैं</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">टाइप कर लेता हूँ उसे</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">अपने लैपटॉप पर</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">अब मैं खुश हूँ</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">और उसे लेकर चल दिया हूँ </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #0c343d;">साहित्य के बाज़ार में बेचने के लिए !</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<h3 style="text-align: right;">
राहुल देव</h3>
</div>
नवनीत पाण्डेhttp://www.blogger.com/profile/14332214678554614545noreply@blogger.com3tag:blogger.com,1999:blog-7569491288960158612.post-49537940769200853142014-07-30T09:29:00.001-07:002014-07-30T22:58:03.609-07:00धन्य-धन्य यह लोकतंत्र व अन्य कविताएं : प्रेमचंद गांधी<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<h2 style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #0c343d; font-size: x-large;">उदाहरण: प्रेमचंद जयंती पर विशेष अंक</span></b></h2>
<h2 style="text-align: justify;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiTx42sN9KkJu9kqmLLIlVTCZUE5FLXhgoOvnT6bmd_b4QyC3AAa_vswOSvYjWJ3ot4RhHNJ96tFSyt1bKUT_9tgnLJrIx6vowiYmyUi04Pcpg126FnJz4he4TOU_aFG-i9as86yzCad71V/s1600/prem.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiTx42sN9KkJu9kqmLLIlVTCZUE5FLXhgoOvnT6bmd_b4QyC3AAa_vswOSvYjWJ3ot4RhHNJ96tFSyt1bKUT_9tgnLJrIx6vowiYmyUi04Pcpg126FnJz4he4TOU_aFG-i9as86yzCad71V/s1600/prem.jpg" height="200" width="172" /></a></h2>
<h3 style="text-align: justify;">
मित्रो! प्रेमचंद जयंती के अवसर पर उदाहरण के लिए इससे सुखद और क्या हो सकता है कि इस अवसर पर हम हमारे समय के एक ऎसे समर्थ कवि- कथाकार प्रेमचंद गांधी की कविताएं पाठकों के सामने रख रहे हैं जो हम सबको प्रिय हैं । कविता और संस्कृति- कर्म के क्षेत्र में प्रेमचंद गांधी का नाम आज किसी किसी परिचय का मोहताज़ नहीं है। सही मायने में वे पाठकों के कवि है, जिनकी कविता पाठक पढ़ना चाहते हैं और उनकी कविताओं की प्रतीक्षा करते हैं। उनकी भाषा वाली सीरिज की तीन खण्डों में 'नास्तिकों की भाषा' 'भाषा की बारादरी' व 'भाषा का भूगोल' लम्बी और चर्चित कविताएं हमारे समय की कविता यात्रा में एक मील का पत्थर है, दुखद है कि हिन्दी कविता आलोचना ने अभी तक इस कविता और उसके कवि के बारे में अपनी कलम न के बराबर चलायी है। इस कवि की शक्ति का प्रमाण यहां संकलित उनकी कबिताएं स्वयं देती हैं। कविता को ठीक से जानने- समझने वाले आलोचक- पाठक भी इस तथ्य से अनभिज्ञ नहीं होंगे, मेरा ऎसा मानना है।</h3>
<h3 style="text-align: justify;">
<br />
पर्यटन स्थलों पर जहां आमतौर पर लोग घूम- फिर चंद तस्वीरें ले मुदित हो लौट आते हैं, एक कवि शेरगढ़ जाता है तो वहां के क्या- क्या विस्मय पाठकों के लिए बटोरता है, ’भग्न देवालय’ ’अटरु’ कविताएं इसकी साक्षी है। ’सावण की डोकरी सी सड़क’ धन्य धन्य लोकतंत्र’ हमारी व्यवस्था में फैली अव्यवस्था और भ्रष्टाचार के कच्चे चिठ्ठे अनूठे अंदाज़ में कवि हमारे सामने रखता है। इसी तरह ’कांगसियो’, ’दळ बादळी रो पाणी’व’पोदीना’ कविताओं में जिस भाषा- शिल्प, लोक-शैली में अपने समय के यथार्थ की वास्तविकताएं सामने आयीं हैं, अभिनव है।</h3>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<h2 style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #0c343d; font-size: large;">धन्य-धन्य यह लोकतंत्र व अन्य कविताएं : प्रेमचंद गांधी</span></b></h2>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"><br /></span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"><br /></span></b></div>
<h3 style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #0c343d;">भग्न देवालय</span></b></h3>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"><br /></span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">पार्वती की हिलोरें खाती लहरों में</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">उबासियां लेता जीर्ण-शीर्ण इतिहास है शेरगढ़</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">उजड़े हुए वीरान मंदिर, महल और हवेलियों का</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">कोई भूला हुआ दर्द भरा तराना है शेरगढ़</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"><br /></span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">जहां हर तरफ किसी दीवार या फर्श में</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">गड़ा हुआ खजाना खोजने आए लोगों की</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">हताश मेहनत के खुदे हुए गड्ढ़े हैं</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"><br /></span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">पुरातत्व विभाग का चौकीदार नहीं खोल पा रहा</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">संरक्षित स्मारक का जंग लगा ताला</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">जैन तीर्थंकरों की विशाल प्रतिमाएं बंद हैं तालों में</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">वीरान किले पर साम्राज्य है मधुमक्खियों के असंख्य छत्तों का</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">जिसके प्रहरी हैं चमगादड़ और वन्यजीव</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"><br /></span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">सुनसान हवेलियों से वो सब चुरा लिया गया है</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">जो किसी काम आ सकता है</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">फिर वो चाहे दरवाजा हो या चौखट-खिड़की</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">सिर्फ पत्थर बचे हैं अब</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">जिन्हें निकाल कर गांव वाले</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">नए घर और खेतों की मेड़ बनाते हैं</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">अनगिनत वनस्पतियां उग आई हैं</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">इस पुरा संपदा के आंगन में</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">जिन्हें रौंदकर मूर्ति तस्कर</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">निकाल ले गए एक शानदार इतिहास</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">विश्व बाजार में बेचने के लिए</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">तस्करों ने भव्य इतिहास ही नहीं</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">यहां का भूगोल भी बर्बाद कर डाला</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">चीख कर कहती है</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">पार्वती की वेगवती धारा</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"><br /></span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">यहां के बाशिंदे निकले पेट पालने के लिए</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">जो बचे हैं वो पथरीली धरती की कोख से</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">जैसे-तैसे अन्न उपजाने में लगे रहते हैं अहर्निश</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"><br /></span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">गांव का एक बुजुर्ग सोचता है</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">क्या कभी पहले जैसा चहल-चहल भरा होगा शेरगढ़</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">क्या बेगम की हवेली में फिर गूंजेंगे स्त्रियों के कहकहे और गीत</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">क्या जिनालय में गूंजेगा णमोकार मंत्र</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">क्या पार्वती के तट पर पछाड़ खाती लहरों का</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">कभी रुक सकेगा आर्तनाद?</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"><br /></span></b></div>
<h3 style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #0c343d;">अटरू</span></b></h3>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"><br /></span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">यहां कच्चे रास्ते में</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">मिट्टी और कचरे के नीचे</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">दबी पड़ी है पुरा संपदा</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"><br /></span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">भग्न देवालय है गढ़गच्छ</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">न जाने कौन-से प्रकोप से धराशायी हुआ</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">यह विशाल मंदिर</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">एक हजार बरस पुरानी मूर्तिकला का अद्भुत खजाना</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">बेतरतीबी से बिखरा पड़ा है चारों ओर यहां</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"><br /></span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">पुरातत्ववेत्ताओं ने खुदाई में</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">निकाल तो लिया मंदिर का मुख्य आधार</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">वेदी की दीवारों पर अक्षत बची भव्य प्रतिमाएं</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">लेकिन नहीं बचा सका मूर्ति तस्करों के हाथों से उन्हें</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"><br /></span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">कितना विशाल रहा होगा इस मंदिर का प्रांगण</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">जहां कहते हैं दो बाप-बेटे कहीं बिछुड़े तो</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">इसी परिसर में रहते हुए</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">पंद्रह बरस बाद ही मिल सके किसी समारोह में</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"><br /></span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">ठीक से मुआयना करने के लिए</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">भग्न मंदिर के अवशेषों पर करनी पड़ती है चढ़ाई</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">महान कला के इतिहास पर</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">पांव रखते हुए</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">होना पड़ता है शर्मसार</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"><br /></span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">अटरू की सरजमीं में</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">ना जाने कितनी पुरा संपदा दबी पड़ी है अभी भी</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">जहां जरा-सी खुदाई में निकल आता है</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">कोई ना कोई ऐतिहासिक पाषाण</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"><br /></span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">स्मारक परिचर दिखाता है</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">एक विशाल कमरे में बंद पड़ा कला का खजाना</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">हम फिर शर्मिंदगी से भर जाते हैं</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">जब देखते हैं किसी अनाड़ी ने</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">बेरहमी से सिंदूर पोत कर</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">यक्ष प्रतिमा को हनुमान बना डाला</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"><br /></span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">एक मामूली ताले की सुरक्षा में कैद है</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">अरबों की पुरा संपदा</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">बचाव के लिए दीवार पर लटकी है</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">एक पुरानी दुनाली बंदूक</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">जबकि एक मामूली नेता घूमता है</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">हथियारबंद फौज के साथ</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"><br /></span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">गढ़गच्छ से लौटते हुए सोचता हूं मैं</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">भव्य और गौरवशाली कलात्मक इतिहास को</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">किसी आपदा ने जितना नष्ट किया</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">उससे कहीं ज्यादा हमने नष्ट होने दिया</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">वर्ना कैसे कोई तस्कर</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">यहां की प्रतिमा को न्यूयार्क बेच आता?</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"> </span></b></div>
<h3 style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #0c343d;">सावण की डोकरी-सी सड़क</span></b></h3>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"><br /></span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">इन गाँवों तक आ तो गई है सड़क</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">प्रधानमंत्री और मुख्यमंत्री की कृपा से</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">पता नहीं कब तक रहेगी यह</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">एक बारिश भी झेल पायेगी या नहीं</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"><br /></span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">जब राजधानी में ही बह जाती हैं</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">हर बारिश में सड़कें</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">इन गाँवों का क्या होगा</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">नहीं सोचते इन गाँवों के आदिवासी</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"><br /></span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">उनके लिए सड़क का होना न होना बेमानी है</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">कौनसी कार, जीप या बाइक है उनके पास</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">जिसके लिए चाहिये सड़क</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">उनके पास तो साइकिल तक नहीं</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">और कौनसी बस-मोटर आती है यहाँ</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">जिसे चलने के लिए चाहिये सड़क</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"><br /></span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">इसलिए यह नई-नवेली ‘पेवर’ सड़क</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">आजादी के साठ साला जश्न की</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">एक बीरबहूटी-सी सौगात है इन गाँवों को</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">अगले सावन पता नहीं</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">यह डोकरी रहे न रहे </span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"><br /></span></b></div>
<h3 style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #0c343d;">धन्य-धन्य यह लोकतंत्र</span></b></h3>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"><br /></span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">जिस गाँव में जाने के लिए सड़क नहीं</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">पीने के लिए साफ पानी नहीं</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">करने को मजदूरी नहीं</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"><br /></span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">जहाँ आज भी लोग मजबूर हैं</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">नंगे पैर चलने और</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">नंगे बदन रहने के लिए</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">स्त्रियाँ अभिशप्त हैं चीथड़ों में जीने के लिए</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"><br /></span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">जहाँ न कोई अस्पताल-डिस्पेन्सरी है</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">और न ही कोई स्कूल</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">जहाँ के लोग नहीं जानते</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">प्रधानमंत्री या मुख्यमंत्री का नाम</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">और उनके ओहदों की अहमियत</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"><br /></span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">जहाँ के लोगों को न अलकायदा का पता है न सद्दाम का</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">जो नहीं जानते बुश किस ताकत का नाम है</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">जिन्होंने जिन्दगी में कभी रेल नहीं देखी</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">चीलगाड़ी जिनके लिए</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">किसी भयानक चिड़िया का नाम है</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"><br /></span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">ऐसे दीन-हीन फटेहाल आदिवासियों के द्वार</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">आई है हमारी सरकार</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">धन्य-धन्य यह लोकतंत्र</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">गाँव में खुली है देशी दारु की सरकारी दुकान </span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"><br /></span></b></div>
<h3 style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #0c343d;">कांगसियो *</span></b></h3>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">........................</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">* एक राजस्थानी लोकगीत को याद करते हुए </span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">..............................</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"><br /></span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">मैं तो पहले ही बरजती थी</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">मेले-ठेलों में मत जाओ ढोला</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">लेकिन क्या करूं</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">पीव जी मुझे लालच देकर</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">अपने साथ ले जाते</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">दिला लाते रंग बिरंगे रिबन और</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">काजल-बिंदी के साथ चूड़ी-कांचळी</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">साथ घूमते मैंने देखा कनखियों से</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">सिणगारियों को ताकते पिया को</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">घर लौटने पर अनजाने ही उमड़ता</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">मेरे भीतर गीत</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">’म्हारा छैल भंवर रो कांगसियो</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">सिणगारियां ले गई रै’</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">***</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">पहले पढ़ाई फिर नौकरी</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">और चले आए पिया जी शहर में</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">जहां न जाने कितनी सिणगारियां थीं</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">छुट्टी-तीज-त्यौंहार में</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">गांव आते पीव जी</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">जेब में से बखत-बेबखत</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">कंघी निकाल बालों को संवारते</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">मालजादी कंघी को घूरती मैं</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">चुपचाप गुस्से में गाती</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">’म्हारा छैल भंवर रो कांगसियो</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">सिणगारियां ले गई रै’</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">***</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">और एक दिन जिद कर</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">मैं भी चली आई</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"><br /></span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">पिया संग शहर</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">बचाने पिया को</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">सिणगारियों के जाल से</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">मैं ठहरी गांव की</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">कैसे जानती शहरी रंग-ढंग</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">पर सौदा-सुलफ के लिए</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">पिया संग जाकर देखा</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">शहर क्या है</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">सिणगारियों का पूरा बाजार है</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">पिया ने धीरे-धीरे सिखाए</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">मुझे शहर के रंग-ढंग</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">मैं पीढ़े पर बैठ काजळ-टींकी करने वाली</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">करने लगी मेकअप</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">खुद ही बन बैठी सिणगारी</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">मेरे भीतर शायद कहीं</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">एक विश्वास था कि</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">ऐसा करने से मैं बचा लूंगी पिया जी को</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">बाजार की सिणगारियों से</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">***</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">गांव के मेलों में आने वाली</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">सिणगारियों के पास</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">कितना-सा तो होता था सामान</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">मेले के साथ ही हो जाता खत्म</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">पर इस नुगरे शहर में</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">कोई चीज कभी खत्म ही नहीं होती</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">रोज नई से नई आती</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">पुरानी शायद गांव के मेलों में चली जाती</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"><br /></span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">बरस बीत गए</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">मेलों में सिणगरियों को देखे</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">पर शहर की दुकानों पर</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">साड़ी-सलवार-जींस-पेंट में आ बैठी हैं</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">नए जमाने की सिणगारियां</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">***</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">घर-गृहस्थी बाल-बच्चे नाते-रिश्तेदारी</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">और पिया की तबादलों वाली नौकरी</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">इस चक्रव्यूह में मैं</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">भूल ही गई सिणगारियों को</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">अब तो मैं खुद ही थी सिणगारी</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">पिया की जेब में अब</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">जरूरत ही नहीं रही कंघी की</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">रेशमी बालों की जगह</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">नजर आता है चांद</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">और बरबस ही मेरे कण्ठ से फूटता है गीत</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">’म्हारा छैल भंवर रो कांगसियो</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">सिणगारियां ले गई रै</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">सिणगारियां लेगई रै</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">बिणजारियां ले गई रै।‘</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">दळ बादळी रो पाणी</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"><br /></span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">‘कुण जी खुदाया कुआ बावड़ी ये</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">कुण जी खुदाया ये समद तळाव’</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">नहीं रहे वो सेठ-साहूकार</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">खत्म हो गए राजा-रानी सब</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">जो रेत के धोरों में</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">प्यासे कण्ठों के लिए खुदवाते थे</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">कुए-तालाब-बावडि़यां अनगिनत</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">सोने-सा था मोल पानी का</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">चातक ने सीख लिया था</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">एक बूंद पर जीना</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">ऊंट जैसे जानवर तक ने</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">विकसित कर ली थी</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">पानी बचाने की कला</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">घर-घर में सहेजकर</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">यूं जमा किया जाता था पानी</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">जैसे जोड़नी हो</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">उम्र में सांसों की संख्या</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"><br /></span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">मरुधरा का रास्ता भूल गए</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">बादलों की तरह</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">भटक गई हमारी चेतना</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">मूंज की जेवड़ी की तरह बटी हुई</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">हमारी आदिम प्रज्ञा</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">लगातार पानी में रहने से</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">गळती ही गई-छीजती रही</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">हम भूलते गए पानी को अवेरना</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">और सूखते गए तमाम जलस्रोत</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">अब भी बरसते हैं मेघ</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">लेकिन हम खुद ही से पूछते हैं</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">’दळ बादळी रो पाणी भाया कुण तो भरै?’</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"><br /></span></b></div>
<h3 style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #0c343d;">पोदीना</span></b></h3>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"><br /></span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">1.</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">रेगिस्तान की विकट गर्मी में</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">जलती हुई लू और तपती धूप में</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">एक तुम्हीं तो हो</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">जो प्याज और छाछ के साथ</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">हमारे तन-मन को सुकून देते हो</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">तुम्हारी ही शान में</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">सदियों से गाती आ रही हैं</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">हमारी पीढि़यां</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">‘झुक जा रै हरिया पोदीना</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">ओ लुळ जा रै हरिया पोदीना</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">तनै सिल पै बंटाऊं हरिया पोदीना’।</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"><br /></span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">2.</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">ना जाने कितनी सदियों पुरानी है</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">तुम्हारी और केवड़े की जंग</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">लेकिन, सास हो कि नणद</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">जिठानी हो कि देवरानी</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">तुम्हें ही लाड लडाती रहीं</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">मर्दों ने कभी हमारी तरह</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">नहीं गाए तुम्हारे गुण</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">सदा ही लट्टू रहे केवड़े के</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">मर्दों का मान रखने</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">और तुम्हारी सुगंध फैलाने</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">हमने माथे पर धरा केवड़ा</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">और तुम्हें गोदी में टाबर की तरह</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">और गाती चलीं सनातन</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">’लुळ जा रै हरिया पोदीना’।</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"><br /></span></b></div>
<h3 style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #0c343d;">गीत पानी के</span></b></h3>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"><br /></span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">पनघट और परीण्डे के गीत</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">तालाब, कुए और जोहड़ के गीत</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">नल-हैण्डपम्प के रास्ते चलकर</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">फ्रिज-टंकी में बंद हो गए</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;">ऐसे बोतलबंद हो गये...</span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="color: #4c1130;"><br /></span></b></div>
<h3 style="text-align: right;">
<b><span style="color: #0c343d;">-प्रेमचंद गांधी</span></b></h3>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
</div>
नवनीत पाण्डेhttp://www.blogger.com/profile/14332214678554614545noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7569491288960158612.post-89534046489666660132014-07-23T00:18:00.002-07:002014-07-23T22:50:02.409-07:00आँगन व अन्य कविताएं - शैलजा पाठक<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="post-header-line-1">
</div>
<div class="post-body entry-content">
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div style="background-image: url(http://www.i-backgrounds.com/left_border_backgrounds/AnimalBorder08.jpg); border: 5px solid rgb(221, 221, 255); margin: 0px; padding: 15px 15px 15px 135px; text-align: justify;">
<div style="text-align: justify;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh_JiJFvxyes8btLqL216xd9UcEUgh-G3i7p5umbZ25Xpr_A9PoBoWR2s1uYDLjEwjcjHGr-qJNcTWZOBFa3g3NYoJB4wdmW0NCrbmsBC1X1JN2qvzUhCVpdJhNimCpUseopvnGfuMtx-fx/s1600/shailja.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh_JiJFvxyes8btLqL216xd9UcEUgh-G3i7p5umbZ25Xpr_A9PoBoWR2s1uYDLjEwjcjHGr-qJNcTWZOBFa3g3NYoJB4wdmW0NCrbmsBC1X1JN2qvzUhCVpdJhNimCpUseopvnGfuMtx-fx/s1600/shailja.jpg" height="200" width="175" /></a><span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मित्रो! आज उदाहरण में हैं युवा कवयित्री शैलजा पाठक, बहुत कम समय में हिन्दी कविता में जिन युवाओं ने अपनी सशक्त उपस्थिति दर्ज़ करायी है शैलजा भी उन में से एक हैं। सहज भाषा- बोध में गहरे भावों के साथ अपने समय और अपने वर्ग- पक्ष को अभिव्यक्त करती उनकी कविताओं का स्वर कोमल जरूर है लेकिन उनकी कलम इस कोमलता के साथ की पीड़ाओं को यथार्थ को परिवेश- प्रकृति के साथ साझा करते हुए जिस तरह सामने रखती हैं, दर्शनीय है....इन कविताओं में स्त्री- मन की संवेदनाओं से ओतप्रोत निजी अनुभूतियों के साथ-साथ अपने समय की दुश्चरित्र विद्रूपताओं से भी सीधा संवाद- सवाल करती है....</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>शैलजा पाठक</b> - रानीखेत में जन्म..बनारस में पढाई लिखाई ..मुंबई में रह रही हूँ आजकल..खूब सरे पत्र-पत्रिकाओं में ब्लॉग में रचनाएँ प्रकाशित.....</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<h2 style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">आँगन व अन्य कविताएं - शैलजा पाठक</span></span></h2>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>1 हथेली </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मेरी हथेकियों में </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">बादल है </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कुछ उजला सांवला सा </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">इन्हें चेहरे पे ढँक लूँ </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">तो बरसते है </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">इनके जरा से </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">विस्तार में भी </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">विदेशी पंछियों की </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कतारें उड़तीं है </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">देश के इस कोने से उस कोने तक </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">बांयी हथेली के किनारे </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">बच्चे वाली रेखा है </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अब रेखा नही दो टिमटिमाती आँखें है </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जिन्हें चूम लेती हूँ अक्सर </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">एक घर भी है ..मेरे नाम से </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">सब कुछ तो लिखा है इनमें </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कुछ रेखाओं का मकड़-जाल है </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मेरी उलझने हैं शायद </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मैं बड़े एहतियात से धोती हूँ इन्हें .</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">------------</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>2 यादों की तस्वीर </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">वो गीतों की तस्वीर बनाती थी </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">आवाजों की रंगोली में काढ़ती </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">स्वप्न जो बिसर गए थे </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">आज के आईने में सहेजती </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कल की यादें </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उसकी उँगलियों में बेचैन अक्षरों की </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अंगूठी कस जाती कभी </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उतार देती खाली पन्नों पर </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">बिस्तर पर नींद को तहजीब से </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">सुलाती </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">करवटों को बस में रखती </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">गमले के पौधों को नेह से सींचती </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">वो नम रहते </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">वो उजली यादों के साथ मुस्कराती </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">आज दिए के साथ जला रही है </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">एक और इन्तजार </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">ठीक पूजा ख़तम होने के बाद </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मेरी पहनी हुई साड़ी से जुड़ी होती हैं </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">तुम्हारी आँखें </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">बरसों पहले देखा था तुमने अपलक </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अच्छी लगती हो साड़ी में </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">वो नज़र आज भी जिन्दा है </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मैंने अभी अभी पलकें चूम लीं है तुम्हारी </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अब बस भी करो ...आँखें बोलती है तुम्हारी </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">तुम्हारे नही होने को सुनती हूँ मैं चुपचाप ......</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">------------</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>3 आखिरी सच </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">धीरे धीरे उसके सहेजे शब्द </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कविता में तब्दील होने लगे </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उसके अकेले पड़ते समय में </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उसके अतीत की अनुभूतियाँ </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">गीत बनने लगी </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अपने सामने देखा उसने </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उसकी कविताओं का बेचा जाना </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">गीतों का गाया जाना </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">पतझड़ में गिरे पत्तो सी </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">वो चरमराती समय के </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">पैरों तले </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उसको पहचानने वाले </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">सभी मौसम बीत गए रीत गए </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">एक दिन वो झील में तब्दील हो गई </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">तमाम चेहरों की तमाम फिक्रें </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उसमे डूबती और खो जाती </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">आज दो पहचानी आँखें तैर रही है </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मैंने नीली साडी पहनी है </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">और वो आँखें देख रही है मुझे </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">एकटक </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मैं शुन्य में तब्दील हो गई </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">और कवितायों को अलविदा कह दिया ...</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">----------</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>4 निर्णायक </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">वो निर्णायक की भूमिका में थे </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अपनी सफ़ेद पगड़ियों को </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अपने सर पर धरे </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अपना काला निर्णय </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">हवा में उछाला </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">इज्जतदार भीड़ ने </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">लड़की और लड़के को </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">ज़मीन पर घसीटा </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">और गाँव की </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">सीमा में पटक दिया </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">सारी रात गाँव के दीये </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मद्धिम जले </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">गाय रंभाती रही </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कुछ न खाया </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">सबने अपनी सफ़ेद पगड़ी खोल दी </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">एक उदास कफन में सोती </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">रही धरती </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">रेंगता रहा प्रेम गाँव की सीमा पर ...</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>5 पिता</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मोतियाबिंद से धुंधला गई </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">पिता की आँखें </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">रामायण के दोहे जितने याद हैं </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उतने ही गाते हैं </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">बाकी समय राम </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">का धुंधलाया बचपन </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">याद कर </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">धरते हैं बालकाण्ड पर </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अपनी खुरदुरी हथेलियाँ </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कोमलता से</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">-----------</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>6 नन्हीं हथेली </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कुछ मिनट को रुकती है </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">हमारी गाड़ियां</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">ट्रेफिक सिग्नल पर </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उस कुछ सेकेण्ड या मिनट में </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">रेगती है तमाम जिंदगी </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">हमारे इर्द गिर्द </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कुछ कमजोर हाथों और सूखे होठों </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">वाले मासूम बेचते है खिलौने </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">किताबे संतरा </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">ये बेचते हैं अपना बचपन </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">हम खरीदते भी हैं कभी कभी </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">हमारी गाड़ियाँ खुलते ही </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">ये अपनी जिंदगी को वहीँ किनारे </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">रोक लेते हैं </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कल मेरी गाड़ी के शीशे पर </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">एक सांवला बच्चा अपनी हथेलियों </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">के निशान छोड़ गया </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उन हथेलियों में सन्नाटा था </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">फुटपाथ पे उडता एक फटा चादर </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जिसे वो अपने लिए बचाता </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उसकी आँखें सूखी नदी</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जहाँ भूखी रेत का अंधड़ है </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">हमारी गाड़ियों के निचे </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कुचली इनकी हथेलियां अब काली पड़ गई हैं </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">----------</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><span style="color: #351c75;">7 आँगन </span></b></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">घर का आँगन पाट के </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">सुदर्शन भैया </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अपने कमरे को बड़ा करवा रहे है </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">दीदी की शादी हल्दी संगीत </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">से यही आँगन गुलजार था </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अपटन हाथ में छुपाये </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जीजा को लगाने पर कितनी धमाचौकड़ी </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">की थी हमने </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">आँगन के अतीत में सुतरी नेवार वाली </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">खटिया है </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अम्मा हैं कहानियां है गदीया के निचे छुपा के रखा </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उपन्यास गुनाहों का देवता है </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">आम के गुठली के लिए </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">लड़ने वाले भाई बहन हैं </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">टुटा हुआ दिल है </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">भीगती हुई तकिया है </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">थके हुए पिता की चौकी है </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">इस आँगन पर झूमर सा </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">लटकता आसमान है </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">खिचड़ी की रस्म निभाई में </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">पूज्य लोगों के सामने इसी आँगन में </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">पिताजी यथाशक्ति खर्च कर भी </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">निरीह से हाथ जोड़े खाना शुरू करने की </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">विनती किये थे </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">लड़कियां पराई हैं न </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उनके पास बस यादें है </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">हम यादे बचाए तुम आँगन </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #351c75; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">हो सकता है क्या ?</span></span></div>
<div style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span style="color: #351c75;">-----------</span></div>
<div style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: right;">
<span style="color: #351c75;"><b>-शैलजा पाठक</b></span></div>
<div style="color: #741b47; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: left;">
<a href="http://www.i-backgrounds.com/left_border_backgrounds/AnimalBorder08.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"></a><b> </b></div>
</div>
</div>
<div style="clear: both;">
</div>
</div>
</div>
नवनीत पाण्डेhttp://www.blogger.com/profile/14332214678554614545noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-7569491288960158612.post-8147032419832342532014-07-22T07:18:00.001-07:002014-07-22T09:31:31.291-07:00हाशिया व अन्य कविताएं- मनीष कुमार <div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="post-header-line-1">
</div>
<div class="post-body entry-content">
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div style="background-image: url(http://www.i-backgrounds.com/left_border_backgrounds/AnimalBorder08.jpg); border: 5px solid rgb(221, 221, 255); margin: 0px; padding: 15px 15px 15px 135px; text-align: justify;">
<div class="MsoNormal" style="color: black; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgkikVNrkIqFVh255fNYFi_YySEpnJRlwWGmAaF0K3waNKRy_XXLDIoMUSbYatNwLjIzvJewxGIUHwF2CmRcni-X3yljJJDG0UFH-n_ojK_OuczGNQkdL-q404DSmX2jL6PZ8WycPkYzxIj/s1600/Manish+Kumar.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; font-family: verdana; font-size: 17px; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgkikVNrkIqFVh255fNYFi_YySEpnJRlwWGmAaF0K3waNKRy_XXLDIoMUSbYatNwLjIzvJewxGIUHwF2CmRcni-X3yljJJDG0UFH-n_ojK_OuczGNQkdL-q404DSmX2jL6PZ8WycPkYzxIj/s1600/Manish+Kumar.jpg" height="200" width="150" /></a><b style="font-family: Mangal;">मित्रो! उदाहरण के काव्य-प्रांगण आज प्रस्तुत है पहली बार सामने आ रही एक नवांकुर कलम, मनीष कुमार की इन कविताओं में अपने समय की कहन देखते ही बनती है </b></div>
<div style="border-bottom-color: windowtext; border-bottom-width: 1.5pt; border-style: solid none; border-top-color: windowtext; border-top-width: 1.5pt; color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; padding: 1pt 0in;">
<div class="MsoNormal" style="border: none; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; mso-border-bottom-alt: solid windowtext 1.5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext 1.5pt; mso-padding-alt: 1.0pt 0in 1.0pt 0in; padding: 0in;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">मनीष कुमार <o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="border: none; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; mso-border-bottom-alt: solid windowtext 1.5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext 1.5pt; mso-padding-alt: 1.0pt 0in 1.0pt 0in; padding: 0in;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">जन्म </span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">1 </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">मार्च,</span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;"> 1985 <o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="border: none; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; mso-border-bottom-alt: solid windowtext 1.5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext 1.5pt; mso-padding-alt: 1.0pt 0in 1.0pt 0in; padding: 0in;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">बीकानेर जिले की तहसील लूनकरनसर के कालू
गांव में हुआ।<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="border: none; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; mso-border-bottom-alt: solid windowtext 1.5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext 1.5pt; mso-padding-alt: 1.0pt 0in 1.0pt 0in; padding: 0in;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">शिक्षा : बी.कॉम।<o:p></o:p></span></b></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<div style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal;">
<br /></div>
<h2>
<span style="color: #274e13; font-family: verdana; font-size: large;">हाशिया व अन्य कविताएं- मनीष कुमार </span></h2>
</div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: HI;">मैं<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">एक दिन </span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">मुझसे मिलने गया मैं </span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">पता चला मैं बाहर हूं</span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">व्यस्त हूं किसी काम में</span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">कुछ देर इंतजार किया मैं</span><span lang="HI" style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">ने</span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">कुछ देर बाद मैं लौट आया</span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">फिर मालूम हुआ</span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">तब तक लौट चुका था मैं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">000<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: HI;">खुद की समझ</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">कभी कभी लगता है </span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">खुद को समझ नहीं पाया मैं </span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">कभी कभी लगता है </span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">मेरी समझ</span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">मुझे समझ नहीं पायी</span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">और कभी</span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">-</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">कभी लगता है ये</span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">मेरी समझ के बाहर है</span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">खुद को समझाना<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">000<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: HI;">राह में हम</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">राह में तुम हो </span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">राह में मैं हूं</span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">देखना </span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">एक दिन </span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">राह में मिलेंगे</span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">हम दोनों</span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">और </span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">एक दूसरे को देखकर </span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">होंगे चकित<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">000<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: HI;">मुसाफ़िर</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">चलते रहो </span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">चलती हुई चींटी ने कहा</span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">कह कर घुस गयी बिल में</span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">उड़ना ही धर्म है </span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">चिड़िया चिल्लायी</span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">अपने घोसलें से</span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">मंजिल करीब है</span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">सोए हुए खरगोश ने कहा</span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">मुसाफिर ने सब को सुना</span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">सच्चे दिल से दुआ दी</span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">और</span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">चल</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;"> दिया घर की तरफ <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">000<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-hansi-font-family: Mangal;">गुस्सा व रिझाना</span></b><b><span style="font-family: Mangal; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-hansi-font-family: Mangal;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">रिझाना आसान है</span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">और गुस्सा दिलाना मुश्किल </span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">मैंने कहा-</span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">तत्काल हंसी छूटी उधर</span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">नहीं-नहीं गलत कह रहे हो। </span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">गुस्सा दिलाना आसान है </span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">और रिझाना मुश्किल। </span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">मैंने नजरे दौड़ायी </span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">उस ओर</span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">मैं गलत नहीं</span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">बिल्कुल सही था</span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">मेरी जीत उनके होंठों पर बसी थी <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">000<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: HI;">खुशी</span></b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">खुशी</span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">सच में </span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">क्या सच में महसूस की है </span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">तुमने सच्ची खुशी</span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">कहां मिल सकती है खुशी</span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">कहां पाया जा सकता है उसे </span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">गम भरे दिनों के बावजूद </span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">कहते हुए </span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">उसकी आंखों में
</span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">अजब-सी खुशी की चमक दिखी</span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">मैंने वादा किया है उस से</span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">दिलाउंगा उसे सच्ची खुशी</span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">वही खुशी</span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">जो आज उसकी आंखों में देखी थी मैंने </span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">कल उसे दे दूंगा उधार</span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">बिना ब्याज के<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">000<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: HI;">जीवन में</span></b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">जीवन में<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">(कुछ भी खोजें)</span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">कही भी </span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">कभी भी</span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">किसी की तरह </span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">कुछ नहीं मिलेगा</span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">फिर भी </span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">मैं यहां</span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">तुम यहां</span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">एक दूसरे का मुंह ताकते हुए </span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">क्यों?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">000<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: HI;">कहना और सुनना</span></b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">कहने को बहुत कुछ है </span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">मेरे पास</span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">अगर तुम सुनना चाहो</span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">सुनने को बहुत कुछ है </span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">मेरे पास</span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">अगर तुम्हरी आंखें बोले</span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">इस</span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">कहने और सुनने के सिवाय</span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">बहुत कुछ है बचा हुआ</span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">जो है कहने को </span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">जो है सुनने को <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">कभी आना फुरसत में</span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">बचा हुआ कुछ कहना तुम </span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">बचा हुआ सुनना चाहता हूं मैं <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">000<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: HI;">तुम्हारे भीतर</span></b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">तुम्हारे भीतर </span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">एक फूल है </span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">मुस्कुराने दो </span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">तुम्हारे भीतर </span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">एक गंध है </span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">हवा में घुल जाने दो </span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">तुम्हारे भीतर </span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">एक बच्चा है शैतान</span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">मुस्कुराने दो </span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">रखना यह फूल </span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">यह गंध</span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">यह बच्चा</span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">संभाल के</span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">एक दिन आऊंगा मैं</span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">खेलूंगा इनके साथ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">000<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: HI;">हाशिया</span></b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">लिखता जाता हूं</span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">और छोड़ता जाता हूं</span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">हाशिये कि जगह</span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">क्यूं छोड़ा जाता है हाशिया<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">क्या हाशिये पर है लेखनी<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">क्या हाशिये पर है लिखने वाले<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">क्या हाशिये पर है पाठक<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">नहीं </span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">बिल्कुल नहीं ...</span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">बिल्कुल भी नहीं</span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">शायद कुछ बचा रहा है लिखना</span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">जिसे हम लिखेंगे</span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">हाशिये पर </span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">कभी और<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">000<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">मोबाइल : </span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">9602452847 </span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI;">ई-मेल : </span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">mk629549@gmail.com<o:p></o:p></span></b></div>
<div style="color: #741b47; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: left;">
<a href="http://www.i-backgrounds.com/left_border_backgrounds/LeftBorder04.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"></a><b> </b></div>
</div>
</div>
<div style="clear: both;">
</div>
</div>
</div>नवनीत पाण्डेhttp://www.blogger.com/profile/14332214678554614545noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7569491288960158612.post-54644913474773475732014-07-06T02:37:00.000-07:002014-07-06T18:29:37.202-07:00पत्नी तो नहीं हैं न हम आपकी व अन्य कविताएं :दिविक रमेश<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div style="text-align: left;">
<span style="font-family: inherit;"><span style="color: blue;">मित्रो! उदाहरण में आज हमारे बीच हैं हमारे समय के वरिष्ठ हस्ताक्षर दिविक रमेश की कविताएं। दिविक रमेश की इन कविताओं को पढ़ते हुए आपको कहीं से भी नहीं लगेगा कि यह 68 वर्षीय कलम की कविताएं हैं, इन कविताओं में हमारे आज के कठिन समय की सारी तासीर अपने पूरे दम-खम के साथ मौजुद है जो आज के तथाकथितों की इस धारणा को धराशायी करती है कि पुराने कवि बुढा गए हैं और चुक चुके हैं.. इन कविताओं का कवि जहां ताली को रुपक बना आवाज़ का अर्थ ढूंढ़ते एक मां की रोटी आग और चूल्हे के बिम्बों के माध्यम से आवाज़ को आग बनाता हैं, तो ’दांत’ कविता में त्रिलोचन के टूटे- दांत, नन्हीं डोलू की बाल सुलभ अटखेलियों, रामफल जी और अपने पेड़ों से गायब हुए फूलों की कविताई में ही बड़ी बात कह जाता है। लोकतंत्र में लोकतंत्र की पोल खोलती कविता में हमारे लोकतंत्र के काले दागों पर सवाल उठाने के साथ ही "नहीं है अभी अनशन पर खुशिया" के माध्यम से सचेत करता है कि "खुशबुएं हमें पृथ्वी पृथ्वी का खतरनाक खेल खिलाती हैं, और किसी न किसी अन्तराल पर हमें एकसार करती हैं । हिलाती हैं । गनीमत है कि अभी अनशन से दूर हैं हमारी खुशबुएं ।" इसी तरह "पत्नी तो नहीं हैं न हम " में शब्दों की अपने कवि से एक नितांत मौलिक मासूम सी शिकायत बहुत ही मीठी लगती है कि इस तरह हर वक्त हमें हड़काते रहते हो हम पत्नि तो नहीं हैं। वहीं दामिनी जैसे हादसे देख लिखी कविता में अपने समय की चारित्रिक दरिद्रता को देख </span><span style="color: blue;">कवि कैसे</span><span style="color: blue;"> </span><span style="color: blue;">आहत है।</span>
</span></div>
<div style="text-align: left;">
<h2 style="line-height: normal; text-align: justify;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhxFGwW5YuDMUz2DGSv8FQrexcvCCVITviTIGX87ElaTWup92G0DqNVlDRvvssTo42_i7jcUAe1NMdIZVpWpo1sUm_2Hd-dZavczxp3fd5qV7AFIhyphenhyphenKcadSl9f0cuNCFGutCrJVLF3tNBE6/s1600/divik.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><span style="font-family: inherit; font-size: small;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhxFGwW5YuDMUz2DGSv8FQrexcvCCVITviTIGX87ElaTWup92G0DqNVlDRvvssTo42_i7jcUAe1NMdIZVpWpo1sUm_2Hd-dZavczxp3fd5qV7AFIhyphenhyphenKcadSl9f0cuNCFGutCrJVLF3tNBE6/s1600/divik.jpg" height="221" width="320" /></span></a><span style="font-family: inherit; font-size: small;">दिविक रमेश </span></h2>
<h4 style="line-height: normal; text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;"><span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span>20वीं शताब्दी के आठवें दशक में अपने पहले ही कविता-संग्रह ‘रास्ते के बीच’ से चर्चित हो जाने वाले आज के सुप्रतिष्ठित हिन्दी-कवि बहुमुखी प्रतिभा के धनीसुप्रतिष्ठित वरिष्ठ कवि, बाल-साहित्यकार, अनुवादक एवं चिन्तक दिविक रमेश हैं। 38 वर्ष की आयु में ही ‘रास्ते के बीच’ और ‘खुली आंखों में आकाश’ जैसी अपनी मौलिक साहित्यिक कृतियों पर सोवियत लैंड नेहरू एवार्ड जैसा अन्तर्राष्ट्रीय पुरस्कार पाने वाले ये पहले कवि हैं। 17-18 वर्षों तक दूरदर्शन के विविध कार्यक्रमों का संचालन किया। 1994 से 1997 में भारत सरकार की ओर से दक्षिण कोरिया में अतिथि आचार्य के रूप में भेजे गए जहां इन्होंने साहित्य और संस्कृति के क्षेत्र में कितने ही कीर्तिमान स्थापित किए। वहां के जन-जीवन और वहां की संस्कृति और साहित्य का गहरा परिचय लेने का प्रयत्न किया। परिणामस्वरूप ऐतिहासिक रूप में, कोरियाई भाषा में अनूदित-प्रकाशत हिन्दी कविता के पहले संग्रह के रूप में इनकी अपनी कविताओं का संग्रह ‘से दल अइ ग्योल हान’ अर्थात् चिड़िया का ब्याह है। इसी प्रकार साहित्य अकादमी के द्वारा प्रकाशित इनके द्वारा चयनित और हिन्दी में अनूदित कोरियाई प्राचीन और आधुनिक कविताओं का संग्रह ‘कोरियाई कविता-यात्रा’ भी ऐतिहासिक दृष्टि से हिन्दी ही नहीं किसी भी भारतीय भाषा में अपने ढंग का पहला संग्रह है। साथ ही इन्हीं के द्वारा तैयार किए गए कोरियाई बाल कविताओं और कोरियाई लोक कथाओं के संग्रह भी ऐतिहासिक दृष्टि से पहले हैं।<br /><span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span>दिविक रमेश का जन्म 1946 में दिल्ली के गांव किराड़ी में हुआ था। 1985 से उत्तर प्रदेश के दिल्ली से सटे प्रमुख शहर नोएडा में स्थायी रूप से रह रहे हैं । इनका वास्तविक नाम रमेश चंद शर्मा है। दिविक रमेश की अनेक कविताओं पर कलाकारों ने चित्र, कोलाज़ और ग्राफ्क्सि आदि बनाए हैं। उनकी प्रदर्शनियां भी हुई हैं। इनकी बाल-कविताओं को संगीतबद्ध किया गया है। जहां इनका काव्य-नाटक ‘खण्ड-खण्ड अग्नि’ बंगलौर विश्वविद्यालय की एम.ए. कक्षा के पाठ्यक्रम में निर्धारित है वहां इनकी बाल-रचनाएं पंजाब, उत्तर प्रदेश,बिहार और महाराष्ट्र बोर्ड तथा दिल्ली सहित विभिन्न स्कूलों की विभिन्न कक्षाओं में पढ़ायी जा रही हैं। इनकी कविताओं पर पी-एच.डी के उपाधि के लिए शोध भी हो चुके हैं।<br /><span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span>इनकी कविताओं को देश-विदेश के अनेक प्रतिष्ठित संग्रहों में स्थान मिला है। इनमें से कुछ अत्यंत उल्लेखनीय इस प्रकार हैं: 1. इंडिया पोयट्री टुडे (आई.सी.सी.आर.), 1985, 2. न्यू लैटर (यू.एस.ए.) स्प्रिंग/समर, 1982, 3. लोटस (एफ्रो-एशियन राइटिंग्ज, ट्युनिस 'Tunis') वाल्यूमः56, 1985, 4. इंडियन लिटरेचर (Special number of Indian Poetry Today), साहित्य अकादमी, जनवरी/अप्रैल, 1980, 5. Natural Modernism (peace through poetry world congress of poets), 1997, कोरिया, 6. हिन्दी के श्रेष्ठ बाल-गीत (संपादकः श्री जयप्रकाश भारती), 1987, 7. आठवें दशक की प्रतिनिधि श्रेष्ठ कविताएं (संपादकः हरिवंशराय बच्चन)।<br /><span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span>दिविक रमेश अनेक देशों जैसे जापान, कोरिया, बैंकाक, हांगकांग, सिंगापोर, इंग्लैंड, अमेरिका, रूस, जर्मनी, पोर्ट ऑफ स्पेन आदि की यात्राएं कर चुके हैं।<br />विशेष:<span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span>1911 में दिल्ली विश्वविद्यालय के मोतीलाल नेहरू महाविद्यालय के प्राचार्य पद से सेवामुक्त। दिल्ली विश्वविद्यालय में ये 1970 से कार्यरत थे।<br />वर्तमान में: i. सदस्य, हिंदी सलाहकार समिति, रक्षा मंत्रालय ।<br /><span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span> ii. सदस्य, गवर्निंग बॉडी, हिंदी अकादमी, दिल्ली ।<br /><span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span> iii. सदस्य, अकेडेमिक काउन्सिल, महात्मा गांधी हिंदी अंतरराष्ट्रीय<br /> विश्वविद्यालय, वर्धा ।</span></h4>
<h4 style="line-height: normal; text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;"><span style="color: #444444; text-align: left;">पु</span><span style="text-align: left;">रस्कार/सम्मान:(1) दिल्ली हिंदी अकादमी का साहित्यिक कृति पुरस्कार, 1983 (2) वियत लैंड नेहरू पुरस्कार, 1984 (3)गिरिजा कुमार माथुर स्मृति पुरस्कार, 1997 (4)एनसीईआरटी का राष्ट्रीय बाल-साहित्य पुरस्कार, 1988 (5)दिल्ली हिंदी अकादमी का बाल-साहित्य पुरस्कार, 1990 (6)अखिल भारतीय बाल-कल्याण संस्थान, कानपुर का सम्मान, 1991 (7) राष्ट्रीय नेहरू बाल साहित्य अवार्ड, बालकन-जी-बारी इंटरनेशनल, 1992 (8)इंडो- एशियन लिटरेरी क्लब, नई दिल्ली का सम्मान, 1995, (9) प्रकाशवीर शास्त्री सम्मान, 2002 (10)कोरियाई दूतावास से प्रशंसा-पत्र, 2001 (11)भारतीय विद्या संस्थान ट्रिनिडाड एंड टोबेगो द्वारा गौरव सम्मान, 2002 (12)दिल्ली हिंदी अकादमी का साहित्यकार सम्मान, 2003 (13)शासी निकाय एवं स्टाफ काउंसिल, मोतीलाल नेहरू कालेज (दिल्ली विश्वविद्यालय) द्वारा भाषा के क्षेत्र में विशिष्ट योगदान के लिए सम्मानित किया गया, 2003 (14)इंस्टीट्यूट ऒफ इकोनॉमिक स्टडीज द्वारा शिक्षा रत्न अवार्ड, 2004</span></span></h4>
<h4 style="line-height: normal; text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit; text-align: left;">प्रकाशित कृतियां: (1) कविताः ‘रास्ते के बीच’, ‘खुली आंखों में आकाश’, ‘हल्दी-चावल और अन्य कविताएं’, ‘छोटा-सा हस्तक्षेप’, ‘फूल तब भी खिला होता’‘गेहूँ घर आया है’ (चुनी हुई कविताएँ), वह भी आदमी तो होता हॆ, बाँचो लिखी इबारत। (कविता-संग्रह)। ‘खण्ड-खण्ड अग्नि’ (काव्य-नाटक)। ‘फेदर’ (अंग्रेजी में अनूदित कविताएं)। ‘से दल अइ ग्योल होन’ (कोरियाई भाषा में अनूदित कविताएं)। ‘अष्टावक्र’ (मराठी में अनूदित कविताएं)। </span></h4>
<h4 style="line-height: normal; text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;"><span style="text-align: left;">आलोचना:</span><span class="Apple-tab-span" style="text-align: left; white-space: pre;"> </span><span style="text-align: left;">(1) ‘कविता के बीच से’, किताबघर, नई दिल्ली (2)‘नए कवियों के काव्य-शिल्प सिद्धांत’, अभिरूचि प्रकाशन, शाहदरा, दिल्ली (3)‘साक्षात् त्रिलोचन’, सिद्धार्थ प्रकाशन, नई दिल्ली (4)‘संवाद भी विवाद भी’, ग्रंथलोक, शाहदरा, दिल्ली।</span></span></h4>
<h4 style="line-height: normal; text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;"><span style="text-align: left;">(3) बाल साहित्य: जोकर मुझे बना दो जी, हंसे जानवर हो हो हो, कबूतरों की रेल, छतरी से गपशप, अगर खेलता हाथी होली, तस्वीर और मुन्ना, मधुर गीत भाग-3 और भाग-4, अगर पेड़ भी चलते होते, खुशी लौटाते हैं त्योहार, मेघ हंसेंगे जोर-जोर से, 101 बाल कविताएं , धूर्त साधु और किसान, सबसे बड़ा दानी, शेर की पीठ पर, बादलों के दरवाजे, घमंड की हार, ओह पापा, बोलती डिबिया, ज्ञान परी, सच्चा दोस्त (कहानियां), और पेड़ गूंगे हो गए (विश्व की लोक कथाएं), फूल भी और फल भी (लेखकों से संबद्ध साक्षात् आत्मीय संस्मरण), कोरियाई बाल कविताएं, कोरियाई लोक कथाएं, कोरियाई कथाएं। और पेड़ गूंगे हो गए, सच्चा दोस्त (लोक कथाएं)। </span><span style="text-align: left;">2014 मेँ प्रकाशित बाल-साहित्य: अपने भीतर झांको(कहानी संग्रह), समझदार हाथी समझदार चींटी (कविता संग्रह), बँदर मामा(कविता संग्रह) । </span></span></h4>
<h4 style="line-height: normal; text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;"><span style="text-align: left;">अन्य</span><span class="Apple-tab-span" style="text-align: left; white-space: pre;"> </span><span style="text-align: left;"> </span><span style="text-align: left;">:</span><span class="Apple-tab-span" style="text-align: left; white-space: pre;"> </span><span style="text-align: left;">‘बल्लू हाथी का बाल घर’ (बाल नाटक), ‘खंड-खंड अग्नि’ के मराठी, गुजराती, कन्नड़ और अंग्रेजी अनुवाद। अनेक भारतीय तथा विदेशी भाषाओं में रचनाएं अनूदित हो चुकी हैं। रचनाएं पाठ्यक्रमों में निर्धारित। </span></span></h4>
<h4 style="line-height: normal; text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit; text-align: left;">अनुवाद :(1) कोरियाई कविता-यात्रा (कोरियाई कविताएं), साहित्य अकादमी, दिल्ली (2)(टिमोथी वांगुसा की कविताएं) सुनो अफ्रीका, साहित्य अकादमी, दिल्ली (3)कोरियाई बाल कविताएं, नेशनल बुक ट्रस्ट, नई दिल्ली (4)द डे ब्रेक्स ओ इंडिया (श्रीमती किम यांग शिक की कविताओं का हिंदी अनुवाद), अजंता बुक्स इंटरनेशनल, दिल्ली (5) कोरियाई लोक-कथाएं, पीताम्बर पब्लिकेशन, दिल्ली (6)सच्चा दोस्त, अभिरूचि प्रकाशन, दिल्ली (7)और पेड़ गूंगे हो गए (विश्व की लोक कथाएं), प्रकाशन विभाग, दिल्ली के अतिरिक्त बल्गारियाई, रूसी, चीनी आदि भाषाओं के साहित्य का समय-समय पर अनुवाद और उनका प्रकाशन। </span></h4>
<h4 style="line-height: normal; text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit; text-align: left;">संपादित:(1) निषेध के बाद (आठवें दशक की कविता), विक्रांत प्रेस, दिल्ली (2)हिंदी कहानी का समकालीन परिवेश, ग्रंथलोक, शाहदरा, दिल्ली (3)आन्साम्बल (कविताएं एवं रेखा चित्र), विक्रांत प्रेस, दिल्ली (4)कथा पड़ाव, राधाकृष्ण प्रकाशन, नई दिल्ली (5)दूसरा दिविक (कविता), 1973, विक्रांत प्रेस, नई दिल्ली (6)दिशा बोध, विक्रांत प्रेस, दिल्ली (7)बहरहाल, चंडीगढ़। बालकृष्ण भट्ट, वाणी प्रकाशन, प्रताप नारायण मिश्र, वाणी प्रकाशन। </span></h4>
<h4 style="line-height: normal; text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit; text-align: left;">प्रकाश्य: कविता संग्रह: माँ गाव में हॆ, वहां पानी नहीं है, बाल-साहित्य: एक कहानी संग्रह, एक कविता संग्रह, सम्पूर्ण बाल-साहित्य (गद्य), आलोचना: संकलित निबंध, हिन्दी का बाल-साहित्य: कुछ पड़ाव</span></h4>
<h4 style="line-height: normal; text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit; text-align: left;">दिविक रमेश के प्रमुख प्रकाशकों मेँ किताबघर , राजकमल, वाणी, राधाकृष्ण, पीताम्बर पब्लिसिँग कम्पनी, परिमल, पराग(अभिरुचि ), नेशनल बुक ट्र्स्ट , साहित्य अकादमी, प्रकाशन विभाग(भारतसरकार), प्रकाशन संस्थान , आत्माराम, आलेख, अजँता, सस्ता साहित्य मंडल आदि हैं । </span></h4>
<h4 style="line-height: normal; text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;"><span style="text-align: left;">संपर्क</span><span class="Apple-tab-span" style="text-align: left; white-space: pre;"> </span><span style="text-align: left;"> : बी-295, सेक्टर 20, नोएडा-201301 (यू.पी.) भारत।</span></span></h4>
<h4 style="line-height: normal; text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;"><span style="text-align: left;">फोन</span><span class="Apple-tab-span" style="text-align: left; white-space: pre;"> </span><span style="text-align: left;"> </span><span style="text-align: left;">:</span><span class="Apple-tab-span" style="text-align: left; white-space: pre;"> </span><span style="text-align: left;">91-120-4216586, 9910177099, </span></span></h4>
<h4 style="line-height: normal; text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit; text-align: left;">ई-मेलः divik_ramesh@yahoo.com, divikramesh34@gmail.com </span></h4>
<div>
<span style="font-family: inherit; text-align: left;"><br /></span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-family: inherit;"><span style="text-align: left;"></span><br /></span>
<br />
<h2 style="text-align: left;">
<span style="font-family: inherit; font-size: large; font-weight: normal; text-align: left;">
<span style="color: purple;">पत्नी तो नहीं हैं न हम आपकी व अन्य कविताएं :दिविक रमेश</span></span></h2>
<span style="font-family: inherit;"><span style="text-align: left;">
</span>
</span><br />
<h4 style="text-align: left;">
<span style="font-family: inherit; text-align: left;">
<br /><div style="text-align: left;">
<span style="color: red;">आवाज आग भी तो हो सकती है</span><br />
<span style="color: red;"><br /></span>
<br />
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">देखे</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆं</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">मॆंने</span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">तालियों</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">के</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जंगल</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">ऒर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">बियाबान</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">भी।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">बहुत</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">खामोश</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">होते</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆं</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">तालियों</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">के</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">बियाबान</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">ऒर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">बहुत</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">नीचे</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">आ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जाया</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">करते</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆं</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">तालियों</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">की</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">गड़गड़ाहट</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">में</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">आसमान।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">कठिन</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">कहां</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">होता</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆ </span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">बहुत</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">आसान</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">होता</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆ</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">समझ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">लेना</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">अर्थ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">तालियों</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">की</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">मुखरित</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">या</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">खामोश</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">होती</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">आवाज</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">का।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">पर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">देखा</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">मॆंने</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">एक</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">ऎसा</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">भी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हलका</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">जहां</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">कठिन</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">होता</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">था</span><span lang="HI"> </span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">आवाज</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">का</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">अर्थ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">लगाना।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">वह</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हलका</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">था</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">मेरी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">मां</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">की</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हथेलियों</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">का</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">या</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">उन</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हथेलियों</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">का</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">जो</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">आज</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">भी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">फॆलाती</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆं</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">रोटियां</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">हथेलियों</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">की</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">थाप</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">से।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI"><br /></span>
<span lang="HI">कहां</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">बेलती</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">थी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">रोटी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">मां</span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">चकला</span>-<span lang="HI">बेलन</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">पर</span>!<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">हथेलियों</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">के</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">बीच</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">रख</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">लोई</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">थपथपाती</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">थी</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">ऒर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">रोटी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">आकार</span> <span lang="HI">लेती</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">थी</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">हथेलियों</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">के</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">आवाज</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">के</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">बीच।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-family: inherit;"> </span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: inherit;">बहुत</span><span lang="HI" style="font-family: inherit;"> </span><span lang="HI" style="font-family: inherit;">गहरी</span><span lang="HI" style="font-family: inherit;"> </span><span lang="HI" style="font-family: inherit;">होती</span><span lang="HI" style="font-family: inherit;"> </span><span lang="HI" style="font-family: inherit;">हॆ</span><span lang="HI" style="font-family: inherit;"> </span><span lang="HI" style="font-family: inherit;">आवाज</span><span lang="HI" style="font-family: inherit;"> </span><span lang="HI" style="font-family: inherit;">थाप</span><span lang="HI" style="font-family: inherit;"> </span><span lang="HI" style="font-family: inherit;">की।</span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">कभी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">कम</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">होती</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆ</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">कभी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">ज़्यादा</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">पर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">खामोश</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">नहीं</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">होती।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">खामोश</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">होती</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">थी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">तो</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">मां</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">या</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">वे</span><span lang="HI"> </span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">जो</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">फॆलाती</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆं</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">आज</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">भी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">रोटियां</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">हथेलियों</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">की</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">थाप</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">से।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">निगाह</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जब</span>, <span lang="HI">बस</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">रोटी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">पर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हो</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">तो</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">कहां</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">समझ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">पाता</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">कोई</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">अर्थ</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">थाप</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">का</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">कम</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">या</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">ज्यादा</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">आवाज</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">का।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">उपेक्षित</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">रह</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जाती</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">आवाज</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">जॆसे</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">उपेक्षित</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">रह</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जाती</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">थी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">मां</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">या</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">वे</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">सब</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">जो</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">आज</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">भी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">फॆलाती</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆं</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">रोटियां</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">हथेलियों</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">की</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">थाप</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">से।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">रहस्य</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">तो</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">यह</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">भी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆ</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">कि</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जब</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">आती</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हथेलियों</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">में</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">लोई</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">आटे</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">की</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">तो</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">पाती</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">आवाज</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">आकार
लेती</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">पर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">नहीं</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">पाती</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">आवाज</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">वे</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">आंखें</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">जो</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">फॆलती</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆं</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">साथ</span>-<span lang="HI">साथ</span>,<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">ऒर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">रचती</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆं</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">एक</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">लय</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">हथेलियों</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">ऒर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">तवे</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">में</span>,<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">तवे</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">ऒर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">आग</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">में</span>,<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">ऒर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">फिर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">आग</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">ऒर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">तवे</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">में</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">तवे</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">ऒर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">थाली</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">में।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">क्यों</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">लगता</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆ</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">आवाज</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">आग</span> <span lang="HI">भी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">तो</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हो</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">सकती</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆ</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">भले</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">ही</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">वह</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">चूल्हे</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">ही</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">की</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">क्यों</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">न</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हो</span>, <span lang="HI">खामोश</span><span lang="HI"> । </span><o:p></o:p></div>
</div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #20124d;"><br /></span></div>
<div style="text-align: left;">
<br />
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: red;"><span style="text-indent: 0.5in;">दांत</span></span><br />
<span style="color: red;"><span style="text-indent: 0.5in;"><br /></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI"> </span><span lang="HI">बतर्जः </span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">न हुआ</span>, <span lang="HI">पर न हुआ अन्दाज मीर का नसीब</span> यारों ने ज़ोर बहुत मारा ग़ज़ल का<br />
<br />
<span style="font-family: inherit;">खबर है कि नहीं रहा एक अगला दांत </span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">कवि
त्रिलोचन का<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">न हुआ पर न हुआ अफसोस मीर का नसीब<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">सामने साक्षात् थे वासुदेव</span>, <span lang="HI">कि न चल सका ज़ोर</span>, </div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">यूं मारा बहुत था ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">भाई</span>, <span lang="HI">बाकी तो सब
सलामत हैं</span>, <span lang="HI">बेकार था</span>, </div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">सो गया</span>, <span lang="HI">अफसोस क्या </span>?<span lang="HI"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">सुनो</span>, <span lang="HI">शोभा के
लिए अधिक होते हैं </span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI"> ये अगले दांत । और भाई<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI"> त्रिलोचन और शोभा ! </span><br />
<span lang="HI" style="font-family: inherit;">ऊंह ! वहां दिल्ली
का क्या हाल है </span><span style="font-family: inherit;">?</span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">सर्दियों में खासी कटखनी होती है
सर्दी ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">कहूं</span>, <span lang="HI">यूं तो
वार दूं </span><br />
<span lang="HI">दुनिया की तमाम शोभा आप पर<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">तो भी लगवा लें तो हर्ज ही क्या है</span>, <span lang="HI">त्रिलोचन जी !<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI"> </span><br />
<span lang="HI" style="font-family: inherit;">नकली </span><span style="font-family: inherit;">? </span><span lang="HI" style="font-family: inherit;">जो मिलता
है</span><span style="font-family: inherit;">, </span><span lang="HI" style="font-family: inherit;">ऊंह </span><span style="font-family: inherit;">, </span><span lang="HI" style="font-family: inherit;">यानी वेतन</span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">या तो दांत ही लगवालूं </span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">या फिर भोजन
जुटा लूं</span>,<span lang="HI"> महीनेभर का ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">वेतन ! <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">पर आप तो पाते हैं प्रोफेसर का !<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI"> ऐसा</span>, <span lang="HI"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI"> तो मैं चुप हूं भाई<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">त्रिलोचन भीख तो नहीं मांगेगा ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">चुप ही रहा ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">गनीमत थी</span>, <span lang="HI">नहीं मिली थी उपाधि उजबक की । <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-family: inherit;"><br /></span>
<span style="font-family: inherit;">क्या सच में शोभा के लिए होता है </span><br />
<span lang="HI" style="font-family: inherit;">अगला
दांत</span><span style="font-family: inherit;">, </span><span lang="HI" style="font-family: inherit;">महज</span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">और इसीलिए बेकार भी<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">कहा</span>, <span lang="HI">काटने के
भी तो काम आता है त्रिलोचन जी!<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">रहता तो काटने में सुविधा तो रही होती
न </span>?<span lang="HI"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">ठीक कहा</span>, <span lang="HI">त्रिलोचन हंसे- मुस्कराने की शैली में-<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">तुम उजबक हो<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">काटने को चाकू होता है ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">अजीब उजबक था मैं भी<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">त्रिलोचन और काटना !<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">आता काटना तो क्या कटे होते
चिरानीपट्टी से<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">क्या कटे होते हर वहां से <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">जहां जहां से काटा जाता रहा है उन्हें
!<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI"> नहीं जानता त्रिलोचन </span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI"> सहमत होते या
नहीं इस बात पर<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI"> सो सोच कर रहा गया <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI"> और सपने को सपना समझ कर भूल गया<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI"> हांलांकि निष्कर्ष मेरे हाथ था--<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI"> त्रिलोचन और काटना !</span></div>
<br />
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #cc0000;">हो गया हूं अतिरिक्त</span><span style="color: #20124d;"> </span><br />
<span style="color: #20124d;"> </span></div>
</div>
<div style="text-align: left;">
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">कुछ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">ज़्यादा</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">ही</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">लगने</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">लगा</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जरूरी</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">खुद</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">को</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जरूरी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">बनाए</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">रखना</span><span lang="HI"> </span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">इन</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">दिनों।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">खोज</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">खोज</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">कर</span>, <span lang="HI">कर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">लेना</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">चाहता</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हूं</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">स्थापित</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">अपना</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जरूरी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">होना।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">यही</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">तो</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हुआ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">न</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">बस</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">कि</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">उम्र</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">अब</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">ढ़लान</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">पर</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">ऒर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हो</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">गया</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हूं</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">सेवानिवृत</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">बँधे</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">काम</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">से।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">पर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">नहीं</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जानता</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">क्यों</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">हर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">संदर्भ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">दिखने</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">लगा</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">गॆरजरूरी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">सा</span>?<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">देखता</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हूं</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जब</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">झरते</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">रेत</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हुई</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">दीवारें</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">देह</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">की</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">तो</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">बहुत</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">घबराहट</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">होती</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">रामपत</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जी</span>!<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">ऒर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">एक</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">बेचॆनी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">भी</span><span lang="HI"> </span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">खुद</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">को</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जरूरी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">बनाए</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">रखने</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">की।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">भीतर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">तक</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हिला</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">देता</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">यह</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">ग़ॆरजरूरी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">सा</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">होने</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">का</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">एहसास</span> !<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">कभी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">कभी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">तो</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">लगता</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">कि</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">सेल्फ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">में</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">रखी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">किताबों</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">से</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">भी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">ज़्यादा</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">हो</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">गया</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हूं</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">अतिरिक्त।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">किताबॊं</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">को</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">तो</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">रख</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">लिया</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जाता</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जीते</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जी</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">यही</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">सोचकर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">कि</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">न</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जाने</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">कब</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">आन</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">पड़े</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जरूरत</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">किसी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">की</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">भी।</span><span lang="HI"> </span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">पर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">देखता</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हूं</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जब</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">अपनी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">ओर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">रामपत</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जी</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">तो</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">लगता</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">एक</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">फालतू</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">सी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जगह</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">पर</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">एक</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">फालतू</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">सा</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">रखा</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हुआ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हूं</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">मॆं।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">कुछ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">ज़्यादा</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">ही</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जरूरी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हो</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">गया</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">आजकल</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">जरूरी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">बने</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">रहना</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">रामपत</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जी</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">उन</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">दिनों</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">से</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">कहीं</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">ज़्यादा</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">जब</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">बहुत</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जरूरी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">माना</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जाता</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">था</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">मुझे।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">हाँ</span>, <span lang="HI">बने</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">रहना</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">चाहता</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हूं</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जरूरी</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">जॆसे</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जरूरी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">बनाए</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">रखने</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">की</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जिद</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">में</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">एक</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">फालतू</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">आदमी</span><span lang="HI"> </span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">जुता</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">रहता</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">डोल</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">लिए</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">दूध</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">की</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">लम्बी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">कतार</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">में</span>,<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">सब्जी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">की</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">दूकान</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">पर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जॆसे</span><span lang="HI"> </span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">बटोरने</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">को</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">घर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">की</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">शाबाशी</span>, <span lang="HI">थोड़ा</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">एहसास</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जरूरी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">होने</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">का</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">भिड़ा</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">रहता</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">देर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">तक</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">गिड़गिड़ाता</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">भाव</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">कम</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">कराने</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">की</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">झिकझिक</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">में।</span><span lang="HI"> </span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">जॆसे</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हँसाकर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जबरन</span>, <span lang="HI">हाड्डियों</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">के</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">दर्द</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">को</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">लाने</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">दॊड़</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">पड़ता</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">अकेला</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">पड़ता</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हुआ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">आदमी</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">बच्चों</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">को</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">स्कूल</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">की</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">बस</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">से।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">जॆसे</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">दालान</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">में</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">बिछी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">चारपाई</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">पर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">पड़ा</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">बूढ़ा</span><span lang="HI"> </span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">चाहता</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">बना</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">रहे</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जरूरी</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">चॊकीदार</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">से</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">भी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">ज़्यादा।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">बहुत</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">डर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">लगता</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">रामपत</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जी</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">जब</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">कोई</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">कुछ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">नहीं</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">कहता</span><span lang="HI"> </span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">तब</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">भी</span><span lang="HI"> </span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">हम</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">सोच</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">सोच</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">कर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">खुद</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">को</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">गॆरजरूरी</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">चाहते</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆं</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">बने</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">रहना</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जरूरी।</span><o:p></o:p></div>
<br /></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #cc0000;">कृपया अन्यथा न लें</span><span style="color: #20124d;"> </span><br />
<span style="color: #20124d;"><br /></span>
<br />
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">देखा</span>, <span lang="HI">मेरे</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">वृक्षों</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">से</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">फूल</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">गायब</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">थे।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">चाहा</span>, <span lang="HI">करा</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">दूं</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">एफ</span>.<span lang="HI">आई</span>.<span lang="HI">आर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">दर्ज।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">पर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">सोचा</span>, <span lang="HI">कहां</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">रह</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">गई</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">अब</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">इतनी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">उम्र</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">भी</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">कि</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">प्रतीक्षा</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">कर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">सकूं</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">साल</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">दर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">साल</span>, <span lang="HI">सालों।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">उस</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">दिन</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">अचानक</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">दिखे</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">चॊराहे</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">पर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">मेरे</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">तमाम</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">फूल।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">कर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">दिए</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">गए</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">थे</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">अपाहिज।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">झर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">रहे</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">थे</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">शब्द</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">बन</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">तब</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">भी</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">हमार्रे</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">प्रिय</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">नेताओं</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">की</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जबान</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">से।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">पहचान</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">कर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">उन्हें</span><span lang="HI"> </span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">चीखा</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">था</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">मॆं</span>-<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">मॆं</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">पहचानता</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हूं</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">इन्हें।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">दॊड़ा</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">था</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">मॆं</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">बताने</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जांच</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">अधिकारी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">को</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">पर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">लॊट</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">आया</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">था</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">बीच</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">ही</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">से</span>--<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">वही</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">डर</span>-<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">यह</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">बढ़ी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हुई</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">उम्र</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">ऒर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">साल</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">दर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">साल</span>, <span lang="HI">सालों</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">की</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">प्रतीक्षा</span>!<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">मान</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">लिया</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">समझदारों</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">की</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">तरह</span>-<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">फूल</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">आए</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">ही</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">नहीं</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">थे</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">मेरे</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">वृक्षों</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">पर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">इस</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">साल</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">भी।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">एक</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">निष्कर्ष</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">भी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हाथ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">आ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">लगा</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">यूं</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">ही</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">बांट</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">रहा</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हूं</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जिसे</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">सम्प्रति</span>-<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">लगने</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">लगे</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">डर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">कभी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">अपनी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">ही</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">आवाज</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">से</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">तो</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">समझ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">लीजिए</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">अकेले</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हो</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">पड़</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆं</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">आप।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">कृपया</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">अन्यथा</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">न</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">लें।</span><span lang="HI"> </span><o:p></o:p></div>
</div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #20124d;"><br /></span><span style="color: #cc0000;">लोकतंत्र के लोकतंत्र में</span><span style="color: #20124d;"><span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span></span><br />
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;"><br /></span></span>
<br />
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">यह कॆसा दॊर आया हॆ उम्र का <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">कि कहना चाहा हॆ सांसद</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">पर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">कहना</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">पड़ा</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI"> हॆ संसद !<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">कितना डरावना भी दिख सकता हॆ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">ज़रूरत पड़ने पर सांसद<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">ऒर कितनी भली</span>, <span lang="HI">अपनी सी <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">दिखा करती हॆ संसद</span>, <span lang="HI">हमेशा ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">अक्सर याद
आया हॆ वह व्यक्ति<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">जिसने दी थी कभी अभिव्यक्ति ऒर खतरे की चेतावनी
।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">पर उससे ज़्यादा याद आया हॆ वह क्रूर पिता<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">जिसकी क्रूरता से डर</span>, <span lang="HI">नहीं कह सके कभी क्रूर उन्हें <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">ऒर सब्र कर लिया क्रूर कह के घर को ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">जब जब उठानी चाही हॆ उंगली<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">उठानी चाही हॆं कसी हुई मुट्ठियाँ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">फॆल</span><span lang="HI">ने</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">पर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">विवश</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">कर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">दिए</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">गए</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हैं
हाथ याचकी मुद्रा में।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">स्थापित हो गया हॆ साम्राज्य बेशुमार दीमकों का
।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">जाने सच हॆ या गलत<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">पाप हॆ या पुण्य<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">डर हॆ या चतुराई<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">पर सच यही लगा हॆ इस दॊर का <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">कि डर संसद का नहीं</span>,<span lang="HI"> सांसद का होता हॆ ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">व्यवस्था का नहीं</span>, <span lang="HI">व्यवस्था
के नियामक का होता हॆ ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">पुलिस का नहीं</span>,<span lang="HI"> पुलिस के सिपाही का होता हॆ ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">हद तो यह हॆ कि लगा हॆ लगने<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">कि नहीं बदलता अब व्यक्ति <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">व्यवस्था के बदल जाने पर भी ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">यह समय हॆ कि आयु का दॊर<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">कि दिख रही हॆं फहराती<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">हर ओर<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">खतरनाक अभिव्यक्तियों की ढोंगी स्वतंत्रताएं ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">क्यों लगने लगा हॆ बुढ़ाती आँखों को<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">कि इस बेबस लोकतंत्र में <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">न रह गया हॆ अर्थ चुप्पी का<o:p></o:p></span></div>
<br />
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">ऒर न ही किसी अभीव्यक्ति का ।<o:p></o:p></span></div>
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;"><br /></span></span><span style="color: #cc0000;">नहीं है अभी अनशन पर खुशियां </span><br />
<span style="color: #20124d;"><span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span></span><br />
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;">बहुत महंगा हॆ ऒर दकियानुसी भी</span></span><br />
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;">पर खेलना चाहिए खेल पृथ्वी पृथ्वी भी कभी कभार</span></span><br />
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;">किसी न किसी अन्तराल पर ।</span></span><br />
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;">हिला देना चाहिए पूरी पृथ्वी को कनस्तर सा, खेल खेल में ।</span></span><br />
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;">ऒर कर देना चाहिए सब कुछ गड्ड मड्ड हिला हिला कर कुछ ऎसे</span></span><br />
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;">कि खो जाए तमाम निजी रिश्ते, सीमांत, दिशांए ऒर वह सब</span></span><br />
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;">जो चिपकाए रखे हमें, हमें नहीं होने देता अपने से बाहर ।</span></span><br />
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;"><br /></span></span>
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;">लगता हॆ या लगने लगा हॆ या फिर लगने लग जाएगा</span></span><br />
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;">कि कई बार बेहतर होता हॆ कूड़ेदान भी हमसे (शॆली हॆ महज ’हमसे’)</span></span><br />
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;">कम से कम सामुहिक तो होती हॆ सड़ांध कूड़ेदान की ।</span></span><br />
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;">हम तो जीते चले जाते हॆं अपनी अपनी संड़ांध में</span></span><br />
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;">ऒर लड़ ही नहीं युद्ध तक कर सकते हॆं</span></span><br />
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;">अपनी अपनी सड़ांध की सुरक्षा में ।</span></span><br />
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;"><br /></span></span>
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;">क्या होगा उन खुशबुओं की फसलों का</span></span><br />
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;">ऒर क्या होगा उनका जो जुटे हॆं उन्हें सींचने में, लहलहाने में ।</span></span><br />
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;">ख़ॆर हॆ कि अभी अनशन पर नहीं बॆठी हॆं ये फसलें खुशबुओं की</span></span><br />
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;">कि इनके पास न पता हॆ जन्तर मन्तर का ऒर न ही पार्लियामेंट स्ट्रीट का । </span></span><br />
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;">गनीमत हॆ अभी ।</span></span><br />
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;">बहुत तीखा होता हे सामुहिक खुशबुओं का सॆलाब ऒर तेज़ तर्रार भी </span></span><br />
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;">फाड़ सकता हे जो नासापुटों को भी ।</span></span><br />
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;"><br /></span></span>
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;">डराती नहीं खुशबुएं सड़ांध सी</span></span><br />
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;">पर डरती भी नहीं ।</span></span><br />
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;">आ गईं अगर लुटाने पर खुशबुएं</span></span><br />
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;">तो नहीं रह पाएगा अछूता एक भी कोना खुशबुओं से ।</span></span><br />
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;">उनके पास ऒर हॆ भी क्या सिवा खुशबुएं लुटाने के !</span></span><br />
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;"><br /></span></span>
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;">बहुत कठिन होगा करना युद्ध खुशबुओं से</span></span><br />
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;">बहुत कठिन होगा अगर आ गईं मोरचे पर खुशबुएं ।</span></span><br />
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;"><br /></span></span>
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;">खुशबुएं हमें हम से बाहर लाती हॆं ।</span></span><br />
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;">खुशबुएं हमसे ब्रह्माण्ड सजाती हॆं ।</span></span><br />
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;">खुशबुएं हमें ब्रह्माण्ड बनाती हॆं ।</span></span><br />
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;">खुशबुएं महज खुशबू होती हॆं ।</span></span><br />
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;">खुशबुएं हमें पृथ्वी पृथ्वी का खतरनाक खेल खिलाती हॆं</span></span><br />
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;">ऒर किसी न किसी अन्तराल पर </span></span><br />
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;">हमें एकसार करती हॆं । हिलाती हॆं ।</span></span><br />
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;"><br /></span></span>
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;">गनीमत हॆ कि अभी अनशन से दूर हॆं हमारी खुशबुएं ।</span></span><br />
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;"><br /></span></span>
<span style="color: #20124d;"><span style="white-space: pre;"><br /></span></span>
<br />
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #cc0000;"><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">पत्नी</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">तो</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">नहीं</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">हॆं</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">न</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">हम</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span></b></span><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"><span style="color: #cc0000;">आपकी</span><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">नहीं</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">लिखा</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">गया</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">तो</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">एक</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">ओर</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">रख</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">दिया</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">कागज</span><span style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">बंद</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">कर</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">दिया</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">ढक्कन</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">पॆन</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">का</span><span style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">ऒर</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">बॆठ</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">गया</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">लगभग</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">चुप</span><span style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">माथा</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">पकड़</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">कर।</span><span style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"><b>"</b></span><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">रूठ</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">गए</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">क्या</span></b><b><span style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;">",<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">आवाज</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">आई</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">अदृश्य</span><span style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">हिलते</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">हुए</span><span style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">एक</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">ओर</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">रखे</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">कागज</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">से</span><span style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;">,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"><b>"</b></span><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">हमें</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">भी</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">तो</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">मिलनी</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">चाहिए</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">न</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">कभी</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">छुट्टि।</span></b><b><span style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">पत्नी</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">तो</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">नहीं</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">हॆं</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">न</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">हम</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">आपकी</span></b><b><span style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;">!"<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">बहुत</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">देर</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">तक</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">सोचता</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">रहा</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">मॆं</span><span style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">सोचता</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">रहा</span><span style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;">-<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">पत्नी</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">से</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">क्यों</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">की</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">तुलना</span><span style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">कविता</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">ने</span><span style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;">?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">करता</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">रहा</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">देर</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">तक</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">हट</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">हट</span><span style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">गर्दन</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">निकाल</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">रहे</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">अपराध</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">बोध</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">को।</span><span style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">खोजता</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">रह</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">गया</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">कितने</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">ही</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">शब्द</span><span style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">कुतर्कों</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">के</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">पक्ष</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">में।</span><span style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">बचाता</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">रहा</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">विचारों</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">को</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">स्त्री</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">विमर्श</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">से।</span><span style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">पर</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">कहाँ</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">था</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">इतना</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">आसान</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">निकलना</span><span style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">कविता</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">की</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">मार</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">से</span><span style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;">!<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">रह</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">गया</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">बस</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">दाँत</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">निपोर</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">कर</span><span style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;">--<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">कॊन</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">समझ</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">पाया</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">हॆ</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">तुम्हें</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">आज</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">तक</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">ठीक</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">से</span><span style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">कविता</span><span style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;">?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"><b>"</b></span><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">पर</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span></b><b><span style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">समझना</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">तो</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">होगा</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">ही</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">न</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">तुम्हें</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">कवि।</span></b><b><span style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;">"<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">आवाज</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">फिर</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">आई</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">थी</span><span style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">ऒर</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">मॆं</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">देख</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">रहा</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">था</span><span style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">एक</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">ओर</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">पड़ा</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">कागज</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"><o:p></o:p></span></div>
<br />
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">फिर</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">हिल</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">रहा</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">था।</span><b><span style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Arial;"><o:p></o:p></span></b></div>
<span style="white-space: pre;"><span class="Apple-tab-span" style="color: #20124d;"></span></span><br />
<br /></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #cc0000;">छोटी कविताएं: </span><span style="color: #cc0000; font-family: inherit;">रंग एक-छींटे अनेक</span><span class="Apple-tab-span" style="color: #20124d; font-family: inherit; white-space: pre;"> </span><br />
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<b>1<o:p></o:p></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">सांस</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">की</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">तरह</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">आ</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">ऒर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">लेने</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">की</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">तरह</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">रह</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">मेरी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">आखरी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">सांस</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">तक</span>!<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<b>2</b><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">एक</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">संध्या</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">के</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">शंख</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">सी</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">बज</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">मेरे</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">भीतर</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">ऒर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">बजती</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">रह</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">मॆं</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जीना</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">चाहता</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हूं</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">उत्सव</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">पूरे</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">अवसाद</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">का</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">उन्माद</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">में।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<b>3</b><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">छू</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">मेरे</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">केशों</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">को</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">ये</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">केश</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">नहीं</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जटाएं</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆं</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">आज</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">भी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">आतुर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆं</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जिन्हें</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">छूने</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">को</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">शिला</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">पर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">पटकती</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">लहरें</span><span lang="HI"> </span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">उस</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">उन्नत</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">वक्ष</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">नदी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">की</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">बहुत</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">पीछे</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">रह</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">गई</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जो।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<b>4</b><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">होता</span><span lang="HI"> </span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">तो</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">कुछ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">देर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">सो</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">लेता</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">पर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">चला</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">गया</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">वह</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">तो</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">मेरी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">नींद</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">की</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">तरह।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<b>5 </b><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">झुकाए</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">खड़ा</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">रह</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">गया</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">मॆं</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">टहनी</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">ऒर</span><span lang="HI"> </span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">झुकता</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">चला</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">गया</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">खुद</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">ही।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<b>6</b><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">कितने</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">दूर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">थे</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">तुम </span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">पर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">इतने</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">दूर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">भी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">कहां</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">थे</span><span lang="HI"> </span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">एक</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">रचना</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">भर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">की</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">ही</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">तो</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">थी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">दूरी</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">पढ़ी</span><span lang="HI"> </span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">तो</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">जाना</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<b>7 </b><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">आ</span><span lang="HI"> </span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">ऒर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">टकरा</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">मेरे</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">तालु</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">से</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">कच्चे</span>-<span lang="HI">ताज़े</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">दूध</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">की</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">धार</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">सा</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">होने</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">दे</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">मुक्त</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">नृत्य</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">गुदगुदी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">के</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">बजते</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">घुंघरुओं</span><span lang="HI">
के</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">एहसास</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">सा।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<b>8</b><b> </b><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">बरसते</span><span lang="HI"> </span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">तो</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">बरसते</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">न</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">टूट</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">कर</span>?<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">कभी</span>-<span lang="HI">कभार</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">ही</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">होता</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆ</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">कि</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">अनंत</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">भी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">चाहने</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">लगता</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆ</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">अपनी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">सीमाओं</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">का</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">टूटना।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<b>9<o:p></o:p></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">मॆंने</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">कहा</span><span lang="HI"> </span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">यह</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">मेरा</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">सच</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆ।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">कॊन</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">रोकता</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">तुम्हें</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">निभाने</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">से</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">अपना</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">सच</span> !<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">शर्त</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">पर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">होनी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">यही</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">चाहिए</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">कि</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">सच</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">सच</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हो</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">राजनीति</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">नहीं।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<b>10 <o:p></o:p></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">कॊवा</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">काला</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">होता</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">ऒर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">आवाज</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">का</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">मारा</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">सच</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">कोयल</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">काली</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">होती</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हे</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">ऒर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">मधुर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">भाषिणी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">भी</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">सच</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">सच</span>, <span lang="HI">सच</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆ</span><o:p></o:p></div>
<br />
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span lang="HI">इसीलिए</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">तो</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">दोनों</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">का</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">अस्तित्व</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">हॆ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">। </span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
</div>
</span></h4>
<span style="font-family: inherit;"><span style="text-align: left;">
</span>
</span><br />
<h3 style="text-align: left;">
<span style="font-family: inherit; font-size: small; text-align: left;">
<span style="color: #20124d;">-<span style="background-color: orange;">दिविक रमेश</span></span></span></h3>
</div>
</div>
</div>
नवनीत पाण्डेhttp://www.blogger.com/profile/14332214678554614545noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-7569491288960158612.post-40413984106409599362014-05-11T07:55:00.001-07:002014-05-11T08:06:42.860-07:00बाश्शा को इतिहास से बड़ी नफरत थी...संध्या नवोदिता<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="post-header-line-1">
</div>
<div class="post-body entry-content">
<br /></div>
<div class="post-body entry-content">
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div style="background-image: url(http://www.i-backgrounds.com/left_border_backgrounds/AnimalBorder08.jpg); border: 5px solid rgb(221, 221, 255); margin: 0px; padding: 15px 15px 15px 135px; text-align: justify;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="background-color: lime; font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>मित्रो! आज उदाहरण में प्रस्तुत है युवा कवयित्री संध्या नवोदिता की कविताएं। संध्या की कविताएं देश की अधितकतर लब्ध- प्रतिष्ठ पत्र- पत्रिकाओं में प्रकाशित हुयी हैं और सराही गयी है, युवा होते हुए भी इनकी कविताओं के स्वर में जो परिपक्वता दिखायी देती है, वह दर्शनीय हैं। इनकी कविता स्त्री -मन, जीवन की गहराई के साथ- साथ निकटतम और विकटतम सामाजिक- राजनैतिक सरोकारों को बहुत ही सहजता लेकिन गहराई से पड़ताल करती दिखती है।</b></span></span></div>
<div style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 20px;"><b><span style="font-size: large;">संध्या नवोदिता</span></b></span></span><br />
<div class="separator" style="clear: both; font-size: 17px; text-align: center;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 20px;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgq7HQSSqy29GkOeOhrExIbSqAwlgLC_jFr_r-LIJkEUkC2mWXwMQSruZYKxG3xZpYtuAsE7tO6-pKmf2aZZ9b08lrObgEy0VPRZKEUj16J-uuWojlNEAX2HHGzjCru9C2nBMDysAjOzV6h/s1600/Sandhya-Navodita.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgq7HQSSqy29GkOeOhrExIbSqAwlgLC_jFr_r-LIJkEUkC2mWXwMQSruZYKxG3xZpYtuAsE7tO6-pKmf2aZZ9b08lrObgEy0VPRZKEUj16J-uuWojlNEAX2HHGzjCru9C2nBMDysAjOzV6h/s1600/Sandhya-Navodita.jpg" height="200" width="161" /></a></b></span></span></div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 20px;"><b>
</b></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जन्म : 12 सितंबर 1976</b></span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>कवि ,अनुवादक ,व्यंग्य लेखक और पत्रकार , छात्र राजनीति में सक्रिय भूमिका ,छात्र- जीवन से सामाजिक राजनीतिक मुद्दों पर लेखन ,आकाशवाणी में बतौर एनाउंसर -कम्पीयर जिम्मेदारी निभाई. समाचार-पत्र,पत्रिकाओं ,ब्लॉग और वेब पत्रिकाओं में लेखन. </b></span></span><b style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">कर्मचारी राजनीति में सक्रिय, कर्मचारी एसोसियेशन में दो बार अध्यक्ष .जन-आंदोलनों और जनोन्मुखी राजनीति में दिलचस्पी.</b></div>
<div>
<b style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">फिलहाल इलाहाबाद प्रगतिशील लेखक संघ की सचिव|</b></div>
<div style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
</div>
<div style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div>
<div>
<span style="color: blue; font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">सीख रही हूँ मैं </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">मैं सीख रही हूँ</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">शब्दों को सीधा रखना</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">तरतीबवार</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">अलगनी से उतार कर</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">सलीके से उनकी सलवटें निकालना</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">शब्दों को पहचानना उनकी परछाईं से</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">उनमें गुंजाइशें तराशना</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">सीख रही हूँ</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">दरअसल</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">शब्दों को छीला जाना है अभी</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">ताकि वे बने नागफनी-से नुकीले</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">और छूते ही टीस भर दें </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">+++++++</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="color: blue; font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">गलती वहीँ हुई थी</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">तुम्हारे अँधेरे मेरी ताक में हैं</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">और मेरे हिस्से के उजाले</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">तुम्हारी गिरफ़्त में</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">हाँ</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">गलती वहीँ हुई थी</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">जब मैंने कहा था</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">तुम मुझको चाँद ला के दो</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">और मेरे चाँद पर मालिकाना तुम्हारा हो गया</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">+++++++</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="color: blue; font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">बाश्शा को इतिहास से बड़ी नफरत थी...</span></span></div>
<div>
<span style="color: blue; font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="color: blue; font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">बाश्शा को इतिहास से बड़ी नफरत थी...</span></span></div>
<div>
<br /></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">भूगोल से भी.. </span></span><span style="font-family: verdana; font-size: large; line-height: 20px;">विज्ञान को तो देखना भी न चाहे </span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large; line-height: 20px;">और भाषा </span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large; line-height: 20px;">उसका क्या</span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">गालियों की क्या भाषा... </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">जैसे मुंह फटे वैसे फोड़ो</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">इतिहास से ऎसी खुन्नस कि चन्द्रगुप्त मौर्य को गुप्ता जी बोलता</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">सिकंदर को गंगा किनारे घसीट कर बिहारियों से हरवा के भगा देता</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">और गंंगा सतलुज के मुहाने पर जाकर खडी कर देता</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">सरदार की हज़ार फीट ऊंची मूर्ती में वह देखता खुद को..</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">और उसे याद ही नही रहता था कि सरदार तो संघ का दुश्मन था</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">सबको स्टैच्यू-स्टैच्यू बनाना उसका बचपन का शौक रहा</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">वो तो चाहे पूरी दुनिया को बोलना-“स्टैच्यू” !!</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large; line-height: 20px;">चश्मे और लाठी वाले बूढ़े का नाम लेना उसे पसंद नही था कभी</span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">और भूगोल... न जी न .. पूछो ही न</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">जन्म-जन्मान्तर का बैर</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large; line-height: 20px;">कहता - तक्षशिला भी बिहार में है</span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large; line-height: 20px;">यूं समझो कि वो जहां कहे वहीं सब कुछ है.</span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large; line-height: 20px;">सब कुछ का मतलब ..सब कुछ !!</span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">और बाश्शा के चेले-चपाटे, दरबारी उससे भी ज़्यादा पढ़ाकू</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">मतलब बाश्शा के भी बाप</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">बाश्शा कहे दो और दो हुए - दो सौ बहत्तर</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">तो चेले भी कहें- जी पांच सौ तेतालीस , पांच सौ तेतालीस</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">बाश्शा कहे मैं किंग..</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">तो चेले कहें.. हाँ जी हाँ, पूरी कायनात के बाश्शा...</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large; line-height: 20px;">बाश्शा कहे मारो</span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">तो चेले काट के फेंक देने वाले..</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">तो भैया जी, हुकुम बाश्शा का.. मुलुक बाश्शा का..</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">अब बाश्शा तो ऐसेई सोचता</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">हंसता तो कभी था ही नही... चुटकुला सुनाओ तो सर उड़ा देता</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">बाश्शा के चाहने वाले भी चुटकुलों पर जान ले लेते थे, तडपा-तडपा के मारते.</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">हँसते हँसते पेट फूल जाते थे उनके औरतों को गंदी भद्दी गालियाँ देकर.</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">वे ठहाके लगाते थे, त्रिशूल और तलवारों पर विजातियों का सिर टांग कर</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">घूमते पूरे राष्ट्र में</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">जो इसी मुलुक में था उनकी समझ से और बहुत सारा राष्ट्र तो</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">मुलुक के बाहर भी बसता था,</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">जिसे खींच के राष्ट्र के भीतर लाने में दम फुला रहा था बाश्शा</span></span></div>
<div>
<br /></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">तो साहब, अब तो हालत ये</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">कि बाश्शा कहे कि दिन तो दिन, बाश्शा कहे रात तो रात</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">और जो न कहे तो भस्त्रिका आसन करा दें चेले</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">आंतें घुमा के बहत्तर फीट की बना दें</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">तब तो जी आप सही समझे</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">बौरा ही गया बाश्शा...</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">और डोले यहाँ से वहां ... इस छोर से उस छोर...</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">हुंकारता... दहाड़ता...गरजता...बरसता...</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">बाश्शा आतिशबाजियों और पटाखों की तेज़ आवाजों के बीच उन्मत्त सा डोले</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">लाल-लाल ताज़े खून के छींटों से धोये रोज़ चेहरा</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">तो मुख कमल सा दमके उसका</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">नया ज़माना रहा- सो सूट बूट में फबता था बाश्शा</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">लाल कालीन पे चलता ,</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">जिधर देखे अपने स्टाइलिश चश्मे के भीतर से तो रौनक अफरोज हो</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">और जो लाल हो आँख तो कहर ही टूटे</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">मुलुक बाश्शा का , हुकुम बाश्शा का</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">सो बस रौंदने चला आ रहा है बाश्शा</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">इतिहास को, भूगोल को, पूरी कायनात को..</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">बाश्शा के शौक अजीब हैं.</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">बाश्शा की भूख अजीब है</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">बाश्शा की प्यास अजीब है.</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">+++++++</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="color: blue; font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">दुनिया की भूख के खिलाफ </span></span></div>
<div>
<span style="color: blue; font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">मैं चिड़ियों की बातें सुनना चाहती हूँ,</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">खेतों में भरे पानी में छप छप करना चाहती हूँ </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">और जहां दीखती है धरती आसमान की गलबहियां </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">वहां तक चलते चले जाना चाहती हूँ हरी घास के मखमल पर.</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">मैं इस खाई-अघाई दुनिया से अवकाश चाहती हूँ</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">आँखों में दो बूँद आंसू और </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">और रोटी-पानी के सपनो को लेकर</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">दुनिया की भूख के खिलाफ चल रही लड़ाई का हिस्सा बनना चाहती हूँ</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">पेड़ों की फुनगियों पर तैरती </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">ओस की ठंडी बूंदों को अपनी आँखों पर मलना चाहती हूँ</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">जब आधी से ज़्यादा दुनिया भूख से लड़ रही हो</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">अपने घर बैठ कर पेट भर रोटी खाना बड़ी अश्लील शर्मिंदगी सी लगती है.</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large; line-height: 20px;">+++++++</span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="color: blue; font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">ओ व्यापारी </span></span></div>
<div>
<span style="color: blue; font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">ओ व्यापारी देखो..</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">मेरा मन तुम ले तो गए हो </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">उसे हाट में बेच न आना </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">मंहगा होगा, माँग भी होगी </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">पैसे की बरसात भी होगी</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">लेकिन थोड़ा नेह निभाना.... </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">पास तुम्हारे समय नही है </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">पास हमारे धैर्य नही है </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">मन का सौदा, खोट न करना </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">इसे हमेशा जतन से रखना </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">लौट के आना, हमें बुलाना ....</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">हाट कोई घर-बार नही है </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">वहां कीमती प्यार नही है </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">वहां के नियमों को हम न जाने </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">वो बेहिस उसूल भला क्यों माने </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">तुमको दिया जो, तुम से लेंगे </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">देखो अपनी बात निभाना...</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">+++++++</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="color: blue; font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">खुशी ने कहा</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">खुशी तुम्हारे दरवाज़े तक आकर लौट गयी </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">तेरह बार दस्तक देकर </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">हर बार तुम व्यस्त थे अपने जन्म जन्मान्तर के दुखों को मनाने समझाने में </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">चलने से पहले भी खुशी ने फिर याद दिलाया था </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">कि वह खडी है तुम्हारी बस एक नज़र के इंतज़ार में पिछले कई हज़ार पलों से ..</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">तुमने कहा </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">ओह.. बस एक और दुःख पर </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">फाइनल रिपोर्ट लगा रहा हूँ,</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">बहुत अर्जेंट है </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">तुमसे बाद में बात करूँ..</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">खुशी ने कहा- ठीक </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">अब बाद में ही बात करेंगे !</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">+++++++</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="color: blue; font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">"प्रधानमंत्री चुप हैं" </span></span></div>
<div>
<span style="color: blue; font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">प्रधानमंत्री बोलते हैं</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">वे बोलना नहीं जानते</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">ऎसी छवि बना लेना उनके काम का विषैला अंदाज़ है</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">बेशक वे कम बोलते हैं, बहुत कम</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">जैसे गम्भीर सर्जरी के दौरान न्यूरो-चिकित्सक</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">जहाँ सब काम मरीज को एनेस्थीसिया देने के बाद शुरू ही होता है</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">प्रधानमंत्री</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">देश के दिल और दिमाग की सर्जरी में व्यस्त हैं</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">अब मरीज के सोचने, भावुक होने या बहस करने की</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">कतई गुंजाइश नहीं</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">मरीज कोमा में जा रहा है</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">प्रधानमंत्री चुप हैं.</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">मरीज का शरीर हरकत नहीं कर रहा</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">प्रधानमंत्री चुप हैं</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">जहर का इंजेक्शन अपना काम कर रहा है</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">प्रधानमंत्री चुप हैं</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">वे बोले थे बर्षों पहले सन इक्यानवे में एक बार</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">कि मरीज का आपरेशन जरूरी है</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">मरीज चिल्लाता रहा, विरोध करता रहा, यहाँ तक कि उसने सार्वजनिक</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">प्रदर्शन किए, अनगिनत बार धरना दिया, और महीनों लम्बी भूख हड़ताल पर बैठा</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">उसने कहा- इतना सख्त आपरेशन नहीं झेल पायेगा उसका कमजोर शरीर</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">दाल रोटी ही मिल जाए दोनों समय</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">तो हो जाएगा वह तंदुरुस्त</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">पर चिकित्सक</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">आक्स्फोर्ड का डिग्रीधारी, आपरेशन करने को बावला हुआ जा रहा था</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">उसने खुद ही कर दिए दस्तखत</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">मरीज़ के स्वीकृति पत्र पर</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">और उसे आपरेशन की मेज़ पर घसीट ले गया</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">वहाँ पहले से ही कई विशेषज्ञ मौजूद थे</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">कहा- मरीज का खून गंदा हो चुका है</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">इसे बाहर निकालना पड़ेगा और उन्होंने खून की खाली बोतलों</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">की सुईयाँ उसकी नसों में घुसेड़ दीं</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">मरीज दर्द से चिंघाड़ उठा, उसने सुईयां नोच कर डाक्टर के ऊपर फेंक दीं</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">मुस्तैद स्टाफ ने तेज़ी दिखायी और तुरंत</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">जकड लिया मरीज़ को</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">तब चिकित्सक ने फरमान सुनाया, मरीज सहयोग नहीं कर रहा,</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">उलटे स्टाफ</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">पर हमला कर रहा है, मरीज खुद अपने स्वास्थ्य के लिए गम्भीर खतरा है</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">इससे सख्ती से निपटना होगा.</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">मुख्य चिकित्सक ने मुआयना किया</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">मरीज है लापरवाह, अपने संसाधनों से बेखबर</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">दबाये बैठा है-</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">बढ़िया जिगर , गुलाबी दमकते हुए गुर्दे, कुलांचें भरता हुआ दिल</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">यानी करोड़ों की जागीर</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">विशेषज्ञों ने गारंटी ली बिल्कुल ठीक तरीके से</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">सहूलियत से निकालेंगे सब कुछ</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">और समझौता-पत्र पर हस्ताक्षर संपन्न हुए</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">ऐसे बहुत से समझौता-पत्र आपरेशन थियेटर में तैर रहे थे</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">मरीज के ख़्वाब तक बेचने के समझौता-पत्र भी बिल्कुल तैयार थे.</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">यह प्रेतों का अस्पताल था..</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">प्रेत ही होते थे यहाँ चिकित्सा अधिकारी, विशेषज्ञ और मुख्या चिकित्सक</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">खून चूसने से ही बढ़ती थी प्रेत बिरादरी</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">बड़े बड़े चिकित्सा कक्षों में खून के गोदाम थे,</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">प्रेतों की फिलहाल मौज थी.</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">+++++++</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="color: blue; font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">आकाओं के पक्ष में</span></span></div>
<div>
<span style="color: blue; font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">लेखक, लेखक तुम किसके साथ हो..</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">जनता मेरे लिए लड़ती है , मैं हाथ के साथ हूँ...</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">लेखक, लेखक तुम किसके पक्ष में लिखते हो?</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">जनता मुझे पढ़ती है, मैं अपने आकाओं के पक्ष में लिखता हूँ..</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">लेखक, लेखक तुम किसके लिए जीते हो </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">जनता मुझे बड़ा बनाती है, मैं तो सिर्फ अपने लिए जीता हूँ..</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">लेखक, लेखक तुम जनता के ही खिलाफ क्यों हो</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">क्योंकि मैं फले- फूले दलों के साथ हूँ... </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">लेखक,लेखक तुम लेखक नही, दलाल हो !!!</span></span></div>
<div style="color: black; font-family: verdana; line-height: 20px;">
<span style="font-size: large;">+++++++</span></div>
</div>
<div style="color: black; font-family: verdana; line-height: 20px;">
<span style="font-size: large;"><br /></span></div>
<div style="color: black; font-family: verdana; line-height: 20px;">
<span style="font-size: large;"><br /></span></div>
<div style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: right;">
<b>- संध्या नवोदिता</b></div>
<div style="color: #741b47; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: left;">
<a href="http://www.i-backgrounds.com/left_border_backgrounds/AnimalBorder08.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"></a><b> </b></div>
</div>
</div>
<div style="clear: both;">
</div>
</div>
</div>
नवनीत पाण्डेhttp://www.blogger.com/profile/14332214678554614545noreply@blogger.com3tag:blogger.com,1999:blog-7569491288960158612.post-52677107309843367012014-03-15T20:59:00.001-07:002014-03-15T20:59:57.938-07:00सच को पढूंगा सिर्फ़ कविता की तरह : रवीन्द्र के दास की कविताएं<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="post-header-line-1">
</div>
<div class="post-body entry-content">
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div style="background-image: url(http://www.i-backgrounds.com/left_border_backgrounds/AnimalBorder08.jpg); border: 5px solid rgb(221, 221, 255); margin: 0px; padding: 15px 15px 15px 135px; text-align: justify;">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjWtHqi8wszfgj3Y1kLtTvKQayhGspjalCVnBQ2GjsVAYChQ_7_bzW9u87QPsldk6AocHXh-tVJVRa9cmcPKjPSxKhdLmZDJKttVwfZiqMEGpsrHd-sTLYhGt5iozTZ6meypJ3N6GxeLquF/s1600/ravindra+k+das.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjWtHqi8wszfgj3Y1kLtTvKQayhGspjalCVnBQ2GjsVAYChQ_7_bzW9u87QPsldk6AocHXh-tVJVRa9cmcPKjPSxKhdLmZDJKttVwfZiqMEGpsrHd-sTLYhGt5iozTZ6meypJ3N6GxeLquF/s1600/ravindra+k+das.jpg" /></a></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><i><b>मित्रो! हिन्दी कविता में नए- नए हस्ताक्षरों के फ़तवों के दौर में रवीन्द्र के दास हिन्दी कविता में एक ऎसा परिचित नाम हैं जिनकी कविता अपने समय- परिवेश में रची- बसी विद्रूप सड़ांध ही नहीं इस की खूबियों को भी बहुत बारीकी से देखती है। दास की कविताओं को पढना अनुभव की अनुभूतियों से होकर गुजरना लगता है। हो सकता है किसी को उनके शब्द आत्मग्रस्त, आत्ममुग्ध बड़बोलापन लगे पर लगे तो लगे..वे इस मामले में अपने अनुभूत सचों को बहुत ही सच्चे- बेबाक हो उद्घाटित करने के साथ कविता का अपना अलग ही मुहावरा गढते दिखायी देते हैं। रवीन्द्र के दास की ये कविताएं हमारे सामाजिक- साहित्यिक आचरण समाज का वह दर्पण दिखाता है जिससे हरेक अपना मुंह चुरा के बच निकल भाग जाने के गलियारे ढूंढता है। कभी ’थक गया है कवि’ जैसी बात करनेवाला कवि विश्वास करना चाहता है...</b></i></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>आत्म कथ्य: रवीन्द्र के दास</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>कविता को लेकर अपनी सोच में वे कहते हैं, "मुझे कभी-कभी.... नहीं, अक्सर लगता है कि कविता को पढ़ना ...कविता(?) को लिखने से काफी आसान है ... कविताओं को लोग सामान्यतः ..."कुछ बातों " की तरह पढ़ लेते हैं... इसलिए कुछ बातों को लिख लेना कौन सा मुश्किल काम है .....!!! कविताओं पर उनकी वाचालता बढ़ी है जो कविता नहीं समझ सकते, बल्कि कविताओं का इकहरा शाब्दिक पाठ कर उनकी ऐसी तैसी कर डालते हैं. </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>पर प्रशंसा के भूखे लोग उस निरर्थक सराहना को भी सराहना मान कर खुश रहते हैं.... हो सकता है उनकी कविता की गति वहीँ तक हो ..... इससे साहित्य की दुनिया में एक प्रकार का सड़क का लोकतंत्र आ गया है. </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जैसे अयोग्य उम्मीदवार स्वयं को जिताने के लिए पैसा-कपड़ा-दारू वगैरह बंटवाकर अपना वोट बढ़ाते हैं ... जीत भी जाते हैं. और हम उन्हें गलत कहते हैं. साहित्य की दुनिया में ऐसा करने वालों की निंदा क्यों नहीं करते ?</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>मैं किसी पर,</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>मसलन तुम पर,</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>विश्वास करना चाहता हूँ अटूट जैसा</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जैसे कारीगर करता है अपनी हुनर पर</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>और इसी ताकत से भिड़ा रहता है</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>इकट्ठी हो गई छोटी बड़ी मुसीबतों से</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>होता है नाकाम वह भी बहुत बार</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जारी रखता है कोशिश</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>इसके बावजूद। और इस विश्वास करने की इस यात्रा में आनेवाली परेशानियों और विरोधों को अपनी शब्द- यात्रा का संबल मानते हुए</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>मैं कतई बुरा नहीं मानूंगा</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जब तुम कहोगे मुझे बेवकूफ़</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>होने से बुरा, होकर सुनना नहीं है.</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>मैं देखना चाहता हूँ अपनी शक्ल</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>किसी की आँखों में</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>उसी दैनिक विश्वास से, जैसे</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>देखता हूँ आईना घर से निकलने से पहले एकबार</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जानता हूँ दुनिया बहुत बड़ी है मेरे घर में</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>लेकिन जाना चाहता हूँ</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>रवीन्द्र की कविताई को कविता के साथ मनचली शरारतें बिल्कुल भी बर्दाश्त नहीं है</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जब कोई मनचला करता है शरारत तेरे साथ</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>मेरा जी जलता है</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जब कोई गढ़ता है सिद्धांत</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>कि नहीं है जरुरत दुनिया को कविता की</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>तो जी करता है</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>बजाऊँ उसके कान के नीचे जोर का तमाचा</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>...............</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>बाज़ार ने बना दिया हर चीज को पण्य</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>तुम्हे भी दल्ले किस्म के हास्य-कवियों ने</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>बना दिया है सस्ता नचनिया</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>लोग खोजते हैं कविताओं में गुदगुदी और उत्तेजना</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>तो भी ओ कविता!</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>मैं करता भी हूँ</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>और दिलाता भी हूँ तुम्हे यकीन</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>कि प्यार और कविता का कोई विकल्प हो ही नहीं सकता</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>चाहे सटोरिये, चटोरिये, पचोरिये -</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>लगा लें कितना भी जोर....उनकी दृष्टि में यह बहुत ही कठिन समय है जिन में मेंढकों को तराजुओं में तौला जा रहा है। अपने समय के ये विषलै यथार्थ ही उनकी कविताओं में नयी ऊर्जा देते रहते हैं। </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>रवीन्द्र के दास</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>07 अक्तूबर 1968 को ग्राम इजोत जिला मधुबनी (बिहार) में जन्मे कवि और आलोचक रवीन्द्र के दास</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>उत्पल पत्रिका में "सब्दहि सबद भया उजियारा" नामक आलोचना का नियमित कॉलम लिखते हैं। शंकराचार्य का समाज दर्शन, जब उठ जाता हूं सतह से (कविता संग्रह), सुनो समय जो कहता है (काव्य संग्रह संपादन), उपदेश साहस्री: समालोचन संस्करण, अनुवाद, भूमिका और टिप्पणियां (सेंगाकू मायेदा) का हिन्दी अनुवाद व सुनो मेघ तुम कालिदास कृत मेघदूत का काव्यानुवाद आदि प्रमुख प्रकाशित कृतियां हैं।</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>सम्पर्क</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>68 - सी, डीडीए फ़्लैट्स, पॉकेट-1 सेक्टर-10, द्वारिका, नई दिल्ली -110075 e- mail: dasravindrak@gmail.com mob.no. 08447545320 </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana; font-size: x-large;"><span style="line-height: 20px;"><b>रवीन्द्र के दास की कविताएं</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<h2 style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">जो प्रेम के व्याकरण से विरुद्ध था</span></span></h2>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>सच का दावा, कोई बात नहीं </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>एक शिकायत है,</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जो उपलब्ध है हर जुबान पर</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>सच से प्रेम कोई प्रेम नहीं </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>एक रणनीति है</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जो अपनाई जाती है प्रतिपक्ष को धराशायी करने को.</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>ऐसा मेरा अनुभव है </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जलाती ही नहीं है आग .. सबको</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>गर्मी भी देती है </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>देशकाल परिवेश के बदलने से .. व्यक्ति के बदलने से</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>मैंने भी कर लिया था प्रेम</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>देखा-देखी लोगों के</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>लेकिन नायिका के मुंह से निकलती बदबू </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>दिक्कत में आ गया</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>तो मैंने उसकी सांसों को बदबूदार बता दिया</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जो सर्वथा विरुद्ध था </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>प्रेम के व्याकरण से</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>ऐसी वैयाकरणिक भूलें मैं करता रहा</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>लड़ता रहा अपने आप से</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>और आज अकेला अँधेरे में बैठा हूँ</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>उपेक्षा और अपमान की गठरियां संभाले हुए</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>लेकिन टूटा नहीं है विश्वास</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>कि सबसे अच्छा है सच बोलना </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>चले जाते हैं अक्सर लोग</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>तरस खाते हुए मेरी बेबसी पर</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>समझाते हुए</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>कि सच बोलो का मुहावरा बच्चों के लिए है </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जो नहीं समझते हैं फर्क</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>सच और झूठ का </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>खैर ... जो कहें लोग , पर मुझे दिख पड़ा है रास्ता</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>कि रहूँ मौन </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>वास्तविकता तो यही है कि मैं हूँ कौन</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जिसके चुप रहने से</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>न तो शेयर बाजार का भाव गिर जाएगा</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>न ही रामदेव बाबा की योग की दुकान बंद हो जाएगी</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>पर ... इतना तो होगा</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>झूठ बोलने का खयाल जो कौंधता है कभी कभी</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>वह गुम हो जाएगा.</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<h2 style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;">जागते का कोई दुःस्वप्न</span></span></h2>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>रास्ते पर उसने आडी तिरछी लकीरें खीचीं</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>वह लकीरें बना नहीं रहा था</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>फिर भी बनाईं</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>और अचानक चौंक उठा कि कहां से रिस रहा है खून</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>उसने हाथ पीछे झटक लिया</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>वैसे ही जैसे</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>मौत से बचने के लिए भागेगा </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>कोई बेतहाशा</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>किसी अपराधी का दोस्त नहीं है वह</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>दुश्मन भी नहीं</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>पर कई अपराधों के किस्से जानता है वह</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>और मानता है कि कोई न कोई</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>एक कमरा रहता है </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>सबके दिमाग में अपराध का</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जब तक बन्द रहे, बन्द रहे</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>कमरे को पूरी तरह बन्द कर देने के बाद भी</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>आप आवाज़ों को बन्द नहीं कर सकते हैं</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>घुटी ही सही पर निकलेगी ज़रूर</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>कि आ जाती है तभी उसकी प्रेयसी</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जिसकी प्रतीक्षा ने उससे खिंचवाई है </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>आडी तिरछी लकीरें</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>उसे वह उसी नज़र से देखता है कि जैसे</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>उसीने वह बन्द कमरा</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>बिना उससे पूछे ही खोल दिया हो</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>चल पडता है उठकर,</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जैसे अभी वह कमरा बन्द करने जा रहा हो</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>प्रेयसी का मनुहारी मुस्कुराना</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>चिढाने जैसा लगता है</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>तभी बज उठता है उसका फोन</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>हलो, भैया ! मेरा टेक्स्ट बुक लाना मत भूलना</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>बन्द हो जाता है वह कमरा अनायास</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>और पास खडी प्रेयसी</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>दिखती है प्रेयसी</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>गोया अभी टूटा हो जागते का कोई दुःस्वप्न</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><b>बनाओ मुझसे नए खिलौने </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>मिट्टी और मेरा रिश्ता </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>वही नहीं है</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जो कुम्हार का है</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>वह तो मिट्टी का सच </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जान गया है</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>वह कच्ची मिट्टी से बने बरतनों को </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>हर बार कोशिश करता था </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>पक्का करने का </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>और हर बार यही कहता </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>मिट्टी की किस्मत ! </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>और मैं डरता था मिट्टी में मिलने से </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>सो जरा सी मिट्टी छूते ही </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>नहाता हूं खूब रगड रगड के </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>गोया मैं नफ़रत करना चाहता हूं</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>मिट्टी से </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>लेकिन न जाने क्या बात है</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>मिट्टी की उस गंध में </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>कि मैं बेसुध खिंचा जाता हूं</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>उसकी ओर </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>और तन्द्रा भंग होने पर सोचता हूं</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>राग ही मृत्यु है </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>एक चक्र कि जीवन है तो राग है </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>राग है तो मृत्यु </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>और मृत्यु है ... नहीं, </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>भय है तो तुम्हारी जरूरत है </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>वही मेरे हिस्से का प्रेम है </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>मिट्टी से अपना रिश्ता तोडूं तो </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जोडूं तो </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>तुम बीच में रहना जरूर </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>मैं मिट्टी से खेलने वाले कुम्हार को </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>नहीं बनाना चाहता हूं साक्षी </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>मैं साक्षी बनाना चाहता हूं तुम्हें </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>कि गूंद कर मुझे </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>बनाओ मुझसे नए खिलौने </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>सुन्दर ... </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>और उसे रखो कच्चा</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>आग में झुलसा पका कर </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>मत करो पक्का </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>पक्के रिश्ते दुःख देते है</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><b>आलोचक </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>आलोचक जो पहचानता है </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>चुनता है </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>कूडे की ढेर से </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>सार्थक टिकाऊ वस्तुएं </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>और सजाता है करीने से </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>और तब दिखने लगती है </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>वे काम की वस्तुएं </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>काम की हैं, सार्थक हैं </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>समझ लेता है एक अनाडी भी </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>इसी क्रम में </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जो कि स्वाभाविक है </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>ढेर लग जाती है छांटन की </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>और छंटी वस्तु के स्वत्वाधिकारी </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>बौखलाते है </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>चिढकर बडबडाते हैं</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>मेरे नगीने में नुस्ख निकालने वाला </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>कौन होता है यह </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>खुदमुख्तार आलोचक </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>इसने ली होगी रिश्वत </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>तारीफ़ करने की</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>और सज जाता है </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>इन नगीनों का मीनाबाज़ार </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>देखने वाले कहते भी हैं</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>सचमुच नायाब हैं आपकी कविताएं </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>इन तमाशों से </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>कतई नहीं घबराता है आलोचक</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><b>अच्छे लोगों की जमात होती है </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>अच्छे लोगों की जमात होती है </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>एक पक्की जमात </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>भीड में भी अच्छे लोग </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>छांट लेते है अच्छे लोगों को </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>ये लोग उन लोगों से, जो अच्छे लोग नहीं होते हैं</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>मिलते तो हैं</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>पर पानी पर तेल की सतह की मानिंद </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>मिलते नहीं है </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>तैरते रहते हैं ऊपर ही ऊपर </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>अच्छे लोग </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>बहुधा गोलबन्द होते हैं </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जब भी कोई अच्छा नहीं व्यक्ति </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>उठाता है कोई सवाल </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>सभी अच्छे लोग </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>उस अच्छे नहीं को इतना बुरा कहते हैं</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>इतना बुरा कहते है </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>कि अच्छे लोगों का </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>अच्छा होना अक्षुण्ण रहता है </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>अगर अच्छे लोग आपसे घुले मिले हैं</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>तो मुझे शक है</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>कि आप भी </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>उन्हीं अच्छे लोगों में से एक हैं </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जिन अच्छे लोगों की जमात होती है</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><b>बात जब लोकतंत्र की है </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जब बात लोकतंत्र की है </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>फिर सवाल ही कहां उठता है औचित्य का </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>चाहे भाषा में </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>या राजनीति में </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>या फिर बाज़ार में, मसलन</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>हेयर रिमूवर क्रीम के साथ </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>स्लीवलेस ड्रेस मुफ़्त </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जैसे शिक्षा भी, समाधान भी </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>पीढियों के संजोए अरमान भी </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>किफ़ायती दामों में </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>चन्द सिक्कों में </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>बिकते हैं दस्तूर आज़ादी के </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>और वे सिक्के उगाहे जाते हैं</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>आज़ादी के औजार से </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>छोडना होता है पिंड </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>और छोडना होता है जननीजन्मभूमिश्च का मोह </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>बस्स ... </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>अमीरज़ादियों की जघनास्थियों को देखकर </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>बीमार हुए मर्द </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>ढाते ज़ुल्म </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>बेबस औरतों, मासूमों, नौनिहालों पर </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>बनता सुर्खियों का समाचार </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>उठती फिर हुंकार </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>अमीरों की बस्ती से </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>हाय पुलिस ! हाय सरकार !! </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>[कोई भूल से भी नहीं कहता हाय हाय बाज़ार !]</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>वहां, </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जहां जीवन मयस्सर नहीं</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>लोकतंत्र है</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>भाषा में भी, राजनीति में भी </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>रोक तो सकते नहीं </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>समाज सुधार का पैसा लोअर-हिप की जेब में </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>खप जाता है </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>अगले अन्याय की खबर की प्रतीक्षा में </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>तब तक </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>कांख से , और भी कहीं कहीं से ...</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>बालों को हटाते है </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>इस तरह </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>समाज और राष्ट्र की तरक्की में </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>वे अपना हाथ आजमाते है</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><b>घुस आता उसके देह पिंजर में कोई प्रेत </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>सांकल चढा जैसे ही वह मुडा </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>उसने महसूस किया कि दुनिया कहीं पीछे छूट गई</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>और बडी बेसब्री से सांकल उतारी </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>और निकल आया बाहर सडक पर </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जहां थका सा सुनसान </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>औंधे मुंह पडा था </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>और उसने सूरज के निकलने की कामना की </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>ऐसा हर बार होता है जब वह सोचता है </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>यदि ऐसा हुआ तो वैसा होगा </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>और ऐसा नहीं होता है, इसीलिए वैसा नहीं होता है </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>और विजेता भाव से सोच लेता है फिर </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>ऐसा तो वैसा ...</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>कहने को चाहे कितनी भी बडी हो दुनिया </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>लेकिन जब भी वह </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>अपना रकबा नापता है तो तंग ही पाता है </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>और तभी </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>उसे मिथकों और आख्यानों पर अनास्था हो आती है </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>मन भागता रहता है बेलगाम, पर पैर </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>कब मुड गए उसी सांकल वाले कमरे की तरफ़ </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>उसने न जाना </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>कि उसने फिर चढा ली है सांकल </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>वह जब भी हो जाता बेबस </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>हो जाता है खुद से गैरहाज़िर </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>गोया घुस आता उसके देह पिंजर में कोई प्रेत </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जिसका बुरा माने </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>उसके पहले हो चुकता है बेसुध</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><b>सुनो, समय क्या कहता है </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>सिर्फ़ आस पास की बहकी और बहशी बातें </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>सुरूर दिलाती हों</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>यह मुमकिन है मगर </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>समय को अनसुना करने वाले के साथ </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>कभी न्याय नहीं करता है इतिहास विधाता </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>एक समय ही है </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जो दोहराता नहीं है अपने को </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>न अपनी बात के उच्चारण को स्पष्ट करता है </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>न रचता है कोई दस्तावेज़ </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>और तो और वह इतना महीन वार करता है </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>कि हमें महसूस करने का </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>एक पल तक नहीं देता </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>लेकिन समय है वह </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>हमारी सोच में भी और हमारी सोच के बाहर भी </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>और हम एक दूसरे की बदसूरत निहारने में बेहाल </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>और साफ़ कहें तो</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>निढाल पडे हैं किसी कमरे में </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>गोल बनाकर बैठे से </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जैसे तुम मेरी बातों को अनसुना कर रहो </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>मुमकिन है </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>कि कर रहे होगे </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>समय के बयान को भी नज़र-अन्दाज़ </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>कृतघ्नता की घुट्टी </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>हम सबने अकेले अकेले पी तो है ही </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>समय तो आता नहीं किसी हाथ पकडने </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>खेलो, खाओ, आंखों से गाओ, दिल से बजाओ </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>पर एक कवि फिर भी यह कहेगा जरूर </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>कि सुनो </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>समय क्या कुछ कहता है </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>इसके लिए इतना तो करना होगा </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>कि निकलना होगा अपने सुरक्षित खोल से</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><b>सच को पढूंगा सिर्फ़ कविता की तरह </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>तुम लिखो </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>सच का एक एक हर्फ़ </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>उस एक एक हर्फ़ को </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>मैं कविता की तरह पढूंगा </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>और महसूस करूंगा उसमें तुम्हें </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>उस रूप में </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जब तुमने</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>सच से बचते भागते</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>शरण ली थी कविता की</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>मैंने देखी है ताकत सच की </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>कि कैसे बिलबिलाता हुआ </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>भागता फिरता है </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>मनमोहक वर्जनाओं के सम्मुख </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>कि कैसे गिरता है औंधे मुंह </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>छोटी छोटी रवायतों के आगे</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>इतिहास के जितने प्रसिद्ध सच है </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>वे सारे षड्यंत्रों के विशेषण हैं </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>इस तरह </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>यह समझ लेना कतई मुश्किल नहीं </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>कि जहां सत्य का उद्घोष हो </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>वहीं आसपास </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>छिपा होता है कोई गहरा षड्यंत्र</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>तो भी यदि तुम्हें मोह है </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>सच से </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>तो जरूर कहो अपना सच </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>पर मैं उसे पढूंगा </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>सिर्फ़ कविता की तरह</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b> </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><b>तुम्हारा चले जाना </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>तुम्हारा चले जाना </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>गली के रास्ते का बन्द हो जाना था </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जिसमें घुस गया मुसाफ़िर </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>एक बार झेंपता तो है ज़रूर </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>पर मुड आता है वापस </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>किसी खुली गली में जाने को </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>कि रास्ते खत्म नहीं होते </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>न खत्म होती है ज़िन्दगी ही</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>बन्द गली के </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>आखिरी मकानों में भी </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>यकीनन सांस लेती ही है उम्मीदें</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>कि प्रेम मेरे हृदय का </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जो तुम्हारे लिए था</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>वह बना रहेगा </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>बदलेगा कुछ तो वह है तुम्हारा चेहरा </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>तुम्हारा चले जाना </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>बदल जाना था तुम्हारे चेहरे का </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जो न तुम्हें मालूम था </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>न मुझे !<span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span><span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span> </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
</div>
<div style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: right;">
<b>- रवीन्द्र के दास</b></div>
<div style="color: #741b47; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: left;">
<a href="http://www.i-backgrounds.com/left_border_backgrounds/AnimalBorder08.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"></a><b> </b></div>
</div>
</div>
<div style="clear: both;">
</div>
</div>
</div>
नवनीत पाण्डेhttp://www.blogger.com/profile/14332214678554614545noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-7569491288960158612.post-65938593901027754192013-10-27T00:50:00.000-07:002013-10-27T08:10:38.095-07:00उस मृत लड़की का बयान, जिसे उसके पिता ने गोली मार दी व अन्य कविताएं : संजय कुंदन <div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="post-header-line-1">
</div>
<div class="post-body entry-content">
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div style="background-image: url(http://www.i-backgrounds.com/left_border_backgrounds/AnimalBorder08.jpg); border: 5px solid rgb(221, 221, 255); margin: 0px; padding: 15px 15px 15px 135px; text-align: justify;">
<div style="text-align: justify;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg887OkukRyxbRKd51gK7mIfCyjuNG8ZuAsW4MURuhVI5B5QCZUGG6P6Rr_rre0xd7Q_tGguE6UvJGFh4O6_4bSPYx6BBcv6Om4Ww7fneFD6HKPhQFjEK8fn7lo0nLCGJClsE6MboE7AHH0/s1600/sanjay+kundan.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg887OkukRyxbRKd51gK7mIfCyjuNG8ZuAsW4MURuhVI5B5QCZUGG6P6Rr_rre0xd7Q_tGguE6UvJGFh4O6_4bSPYx6BBcv6Om4Ww7fneFD6HKPhQFjEK8fn7lo0nLCGJClsE6MboE7AHH0/s1600/sanjay+kundan.jpg" /></a><span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>मित्रो! संजय कुंदन हमारे समय की कविता के ऎसे हस्ताक्षर है जिनकी कविता में हमारा समय बोलता है, संजय की कविताओं में हमारे जीवन-समाज में व्याप्त आपाधापी, दोगलेपन और विसंगियों को बहुत ही पैनी दृष्टि से पकड़ते हुए पूरे उद्दाम और संवेदना से प्रकट होती प्रतीत होती है। </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>’योजनाओं का शहर’ काव्य संग्रह के प्रकाशन पर वरिष्ठ कवि-कथा-व्यंग्य-पत्रकार विष्णु नागर ने सही ही कहा था,’संजय की कविता आज की साधारण-सामान्य जिन्दगी का दस्तावेज है। एक निम्नवर्गीय शहरी का जीवन नल आने के इन्तजार में कैसे खप और बदल जाता है, यह कविता इस बात की गवाही देती है। यह कविता साधारण आदमी के जीवन से दाल के गायब हो जाने जैसी मामूली बात भी करती है। यह कविता नमक, माचिस, गुड़ की बात भी करती है। यह उस आदमी को अपराधी बना दिए जाने की बात करती है जो कभी अक्सर किनारे बैठकर नदी में कंकड़ फेंकता हुआ देखा जाता था, जो छठ के मौके पर नंगे पैर सिर पर टोकरी उठाए हाँफते हुए गंगा तट तक जाता था, जो ईंट के विकेट के आगे चौके-छक्के उड़ाता हुआ नजर आता था। यह कविता इस तरह साधारण के तमाम असाधारण विवरणों से भरी हुई है लेकिन अपनी असाधारणता को भी साधारणता के साथ धारण किए हुए, बिना शोर किए, बिना चीखे-चिल्लाये। वह असाधारण को इस तरह साधारण करती है कि जो साधारण बार-बार दिखने के कारण न दिखने जैसा लगने लगा था, वह दिखने लग जाता है लेकिन कवि उसे इस तरह नहीं दिखाता कि देखो-देखो, यह मैं हूँ जो आपको दिखा रहा हूँ बल्कि कवि तो चुपके से आपके और यथार्थ के बीच न आने की भरपूर कोशिश करता है। आप इस कविता की मार्मिकता से भी जब गुजरते हैं तो ऐसे नहीं कि आपको मार्मिकता का टूरिज्म कराया जा रहा है बल्कि इस तरह जैसे वह वहाँ पहले से मौजूद हो, बस ये है कि आपने संयोग से उसे कविता के बहाने देख लिया है। इस कविता में व्यंग्य भी जहाँ-तहाँ बिखरा पड़ा है लेकिन वह बड़बोला नहीं है, हाँ बोलता जरूर है। इसमें एक कविता है ‘हाँ बोलने के बारे में’, जो दरअसल न बोलने की जरूरत के बारे में है। यही बात इन सारी कविताओं पर भी लागू होती है। यह हाँ के विरुद्ध इनकार की कविता है।</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>खुद संजय का अपनी कविताई के बारे में यह वक्तव्य,’कविता मेरा सामाजिक-राजनीतिक वक्तव्य भी है। कविताओं के ज़रिए मैं उनसे संवाद करना चाहता हूँ जो जीवन को देखते हैं मेरी ही तरह और उसे बदलने के लिए बेचैन होते हैं मेरी ही तरह।’ ही बताता है कि संजय का कवि किस कदर आक्रोशित है अपने इस समय को पढते हुए.... </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>संजय कुंदन</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जन्म : 7 दिसंबर 1969, पटना (बिहार) हाल दिल्ली,</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>शिक्षा : एम.ए. (हिन्दी साहित्य) पटना विश्वविद्यालय </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>मुख्य कृतियाँ : कागज के प्रदेश में, चुप्पी का शोर, योजनाओं का शहर (कविता संग्रह),बॉस की पार्टी (कहानी संग्रह) , टूटने के बाद (उपन्यास) </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>सम्मान : भारत भूषण अग्रवाल पुरस्कार, हेमंत स्मृति कविता सम्मान, विद्यापति पुरस्कार</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>संपर्क : सी-301, जनसत्ता अपार्टमेंट, सेक्टर-9, वसुंधरा, गाजियाबाद-201012 मोबाइल: 9910257915</b></span></span></div>
<div style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div>
<div>
<b><span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">संजय कुंदन की </span></span><span style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">कविताएं</span></b></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>१</b></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>कुछ न कहते हुए </b></span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">ऐसे समय में जब सब बोल रहे थे </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मैं कुछ नहीं कह पा रहा था </span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">फेसबुक पर कह रहा था कोई </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कि अभी -अभी वह नीली बनियान खरीद कर आया है </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जो एक बड़ी कंपनी की है </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कोई बता रहा था कि उसने अपनी कुतिया का नाम मॉली रखा है </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जो इतनी समझदार है जितना कोई मनुष्य भी नहीं हो सकता </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कोई अपने जूते को सबसे आरामदेह बता रहा था </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">तो कोई अपने चश्मे को सबसे कीमती। </span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मुझे लगता था </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मैं जब भी मुंह खोलूंगा </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मेरे भीतर से एक उदास पेड़ की पुकार आएगी </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अगर मैं कहूं कि मैं दम तोड़ चुके </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">एक पेड़ को इतिहास को खंगालना चाहता हूं </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">तो दुनियादारों के लिए इसका कोई मतलब नहीं होगा </span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अगर मैं कहूं कि एक दोस्त को समझना </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">किसी उफनती धारा को पार करना है </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">तो सूचना के संजाल में हर क्षण विस्तृत हो रहे </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मित्र संप्रदाय को यह बुरा लगेगा </span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अगर कहूं कि मुझे नहीं मालूम कि सच क्या है </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">तो यह आज के दौर में </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जब सब कुछ तय कर लिया गया है </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">प्रलाप ही माना जाएगा </span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अब तो बहुत आसान था फैसला देना </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">बस माउस क्लिक करके या कुछ शब्द टाइप करके </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">खड़ा हुआ जा सकता था किसी विचार के साथ </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">किसी को स्वीकृत किया जा सकता था </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">और किसी को खारिज </span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">किसी शोहदे को घोषित किया जा सकता था मसीहा </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">किसी सौदागर को बताया जा सकता था </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">सबसे बड़ा परिवर्तनकामी </span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">इतनी आसानियों के बीच </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">चीजों को उलझाने वाली </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मेरी बातों को भला कोई क्यों सुनेगा चाहेगा! </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">*****</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>२</b></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>आग </b></span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अपना सगा तो उसने </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अपने पिता को भी नहीं समझा था </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जो उसे छुपाना चाहते थे </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अपनी एक भूल की तरह </span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उसके सगे भाई भी उसे सगे नहीं लगे </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जो उसे चुनौती की तरह देखते थे </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">और प्रतियोगिता करते थे उसकी छाया से भी </span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">एक मां थी उसकी सगी </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जो अपनी चुप्पी से उसके पक्ष में खड़ी रहती थी </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">पर असल में उसकी सगी थी वह आग </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जो उसके साथ ही पल-बढ़ रही थी </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जिससे खेलना उसे अच्छा लगता था </span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कभी-कभी अचानक उसके रक्त में उबाल आ जाता था </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">और आंखों में उठने लगती थीं लपटें </span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">यह बात मोहल्ले की फुसफुसाहटों में </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">बड़े अश्लील ढंग से कही जाती थी </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उसके भीतर आग है आग! </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">***** </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>३</b></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>उनके बारे में </b></span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उनके बारे में लिखना बहुत आसान है </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जिन्हें हम बहुत कम जानते हैं </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जैसे समुद्र के बारे में </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जैसे पहाड़ के बारे में </span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">बार-बार आता रहता है कविता में </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कोई समुद्र और पहाड़ </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जिसे कवि कभी देख आया होता है </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">एक-दो बार यात्रा में </span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">सबसे कठिन है उसके बारे में लिखना </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जिसे हम बहुत ज्यादा जानते हैं </span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">वह इतना करीब होता है कि कई बार </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">महसूस तक नहीं होता उसका होना </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">वह इतना दिखता है कि लगता है इसे देखना क्या है </span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जिनकी आंखें सैकड़ों प्रकाश वर्ष दूर एक नक्षत्र में </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जाने क्या-क्या ढूंढ लेती हैं </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">वे नहीं पढ़ पाते </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अपने बगल में लेटी एक औरत की </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">आंखों की नमी। </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">***** </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>४</b></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>उस मृत लड़की का बयान, जिसे उसके पिता ने गोली मार दी </b></span></span><br />
</div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मैं अपने को भाग्यशाली मानती थी </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कि मुझे गर्भ में नहीं मारा गया </span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मुझे लगा था कि आप सब मुझे बढ़ते देखना चाहते हो </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">इसलिए मैं बढ़ना चाहती थी खूब तेजी के साथ </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">किसी लता की तरह </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">नदी की एक तेज धारा की तरह </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मैं चट्टानों को काटते हुए आगे बढ़ने को बेताब थी </span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मैंने सुना था और देखा भी था एक घर का ङ्क्षपजरे में बदलना </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उसमें बंद डर-डर कर मुंह खोलती थी लड़कियां </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">पर मैं अपने को भाग्यशाली मानती थी कि </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जी भर निहार सकती थी आकाश </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">बुन सकती थी इच्छाएं </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"> </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मैंने चाहा कि रेडियो सुनूं और आपने सुनने दिया </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मैं पढ़ना चाहती थी और आपने पढ़ने दिया </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मैं जीन्स पहनना चाहती थी और आपने पहनने दिया </span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जब मैं सपनों के आकाश में पतंग की तरह लहराने लगी </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">तब मुझे पता चला कि आपने कई अदृश्य डोरों से मुझे बांध रखा था </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">लेकिन तब तक आंधी बनकर उतर चुका था मेरे भीतर प्यार </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मैंने तोड़ दिए धागे </span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">आपको सब कुछ मंजूर था </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मेरा हंसना बोलना, इत्र में नहाना </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">बस मेरा प्रेम करना मंजूर न था आपको </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"> </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जब आपने मेरे ऊपर बंदूक तानी तो </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">आपके हाथ थोड़ी देर के लिए कांपे थे </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">पर आपकी बची-खुची मर्दानगी ने आपको संभाल लिया था </span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">आपने पूरी कोशिश की कि आप पौरुष </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">और आत्मविश्वास से भरपूर दिखें </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जब आप पुलिस के सामने कह रहे थे </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कि आपको अपने किए पर पछतावा नहीं है </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">और आपने यह हत्या अपने सम्मान की रक्षा के लिए की है </span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">हालांकि आपकी नजरें बार-बार नीची हो जा रही थीं </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">और गला भी भर्रा जा रहा था ठीक एक हारे हुए योद्धा की तरह। </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"> </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">तब मुझे पहली बार पता चला कि एक बर्बर आदमी </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कितना डरपोक होता है </span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अब जबकि मैं नहीं हूं आपकी दुनिया में </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">आप बच-बचकर चलते हो मेरे पैरों के निशान से </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">हवा में मेरी हंसी की अनुगूंज से </span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अफसोस कि आपकी बंदूक उन्हें नहीं मिटा सकती। </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">***** </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>५</b></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>समझदार लड़की </b></span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उसकी मां उसे जीवन भर नादान देखना चाहती थी </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">पर शहर ने उसे समझदार बना दिया </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">एक मायावी शहर ने </span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">सबसे पहले उसने अपनी हंसी की लहरों को बांधा </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उसकी हंसी ही उसकी दुश्मन बन सकती थी </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">यह उसने जान लिया था </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उसने सीख लिया कि कहां कितना वजन रखना है अपनी हंसी का </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">थोड़ी भी अतिरिक्त हंसी उसे गिरा सकती थी किसी गहरी खाई में </span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">वह पहचानने लगी थी भाषा के भीतर की खाइयों को </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">यहां सहानुभूति का अर्थ कारोबार भी था </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">और दोस्ती का अर्थ आखेट हो सकता था </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">इसलिए वह सबसे ज्यादा सावधान रहती थी </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मोरपंख जैसे शब्दों से </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">गुलदस्ते जैसे शब्दों से </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उसे पता चल गया था कि </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">विनम्रता कितना खतरनाक फंदा बुन सकती थी </span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">वह बहुरुपियों को उन्हीं के हथियार से </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">चुनौती दे सकती थी पर उसे उन हथियारों से कोई लगाव न था </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उसे किसी को हराने और जीतने का शौक न था </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">वह तो किसी तरह बच-बचाकर निकल जाना चाहती थी </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अपने सपने की ओर। </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">*****</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>६ </b></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>सुखी लोग </b></span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">सुखी लोगों ने तय किया था कि अब केवल सुख पर बात होगी </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">सुख के नाना रूपों-प्रकारों पर बात करना </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">एक फैशन बन गया था यहां </span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">सरकार भी हमेशा सुख की ही बात करती थी </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उसका कहना था कि वह सबको सुखी तो बना ही चुकी है </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अब और सुखी बनाना चाहती है </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उसके प्रवक्ता रोज सुख के नए आंकड़े प्रस्तुत करते थे </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">सरकार के हर फैसले को सुख कायम करने की दिशा में </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उठाया गया कदम बताया जाता था </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">लाठी और गोली चलाने का निर्णय भी इसमें शामिल था </span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">इस सब से दुख को बड़ा मजा आ रहा था </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">वह पहले से भी ज्यादा उत्पाती हो गया था </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">वह अट्टहास करता और कई बार नंगे नाचता </span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">पहले की ही तरह वह कमजोर लोगों को ज्यादा निशाना बनाता </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">वह खेतों का पानी पी जाता, फसलें चट कर जाता </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">छीन लेता किसी की छत और किसी की छेनी-हथौड़ी </span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">यह सब कुछ खुलेआम हो रहा था </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">पर अखबार और न्यूज चैनलों में केवल मुस्कराता चेहरा दिखाई पड़ता था </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">हर समय कोई न कोई उत्सव चल रहा होता मनोरंजन चैनलों पर </span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">वैसे सुखी लोगों को भी दुख बख्शता नहीं था </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कई बार अचानक किसी के सामने आकर वह उस पर थूक देता था </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">सुखी व्यक्ति इसे अनदेखा करता </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">फिर चुपके से रुमाल निकालकर थूक पोंछता </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">और चल देता किसी जलसे के लिए। </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">*****</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>७</b></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जादू </b></span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कौन सी चीज कब जादू कर दे </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कहना मुश्किल है </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">किसी दिन चले गए चौलाई साग लाने </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">पांच किलोमीटर दूर पैदल, प्रचंड धूप में </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">फिर स्वाद-स्वादकर खाया और दूसरों को भी बताया </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कई दिनों तक चर्चा की </span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कोई कह सकता है एक मामूली चीज के लिए </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">ऐसा पागलपन ...क्या मतलब है! </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अब जादू तो जादू होता है </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">वह बड़ा या छोटा नहीं होता </span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">एक दिन आया भीख मांगता कोई </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">पता नहीं ऐसा क्या गाया कि भर्रा गया गला </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मन न जाने कहां चला गया कितने बरस पीछे </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कि लौटना मुश्किल हो गया </span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">भटकते रहे एक पुराने शहर में </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">ताकते रहे खिड़कियों पर </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">न जाने क्या खोजते रहे। </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">*****</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>८</b></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>अधूरी प्रेमकथा </b></span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अचानक जमा होने लगते हैं रंगीन बादल </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">दिखाई पड़ते हैं कुछ प्रवासी पक्षी पंख फैलाए </span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">एक नया मौसम उतरता है </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जिंदगी के एक ऐसे मोड़ पर </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जब उकताहट और खीझ से लथपथ </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">आदमी नाक की सीध में चल रहा होता है </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">खुद को घसीटते हुए </span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">एक अधूरी प्रेमकथा में </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">फिर से लौटती है रोशनी </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कुछ पुराने पन्ने लहलहा उठते हैं </span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">फिर वहीं से सब कुछ शुरू होता है </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जहां कुछ कहते-कहते कांप गए थे होंठ </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">और बढ़ते-बढ़ते रह गए थे हाथ </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">हवा अपने पैरों में बांधने ही वाली थी घुंघरू </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जमीन को छूने ही वाली थीं कुछ बूंदें </span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">खत्म कुछ भी नहीं होता </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">स्थगित भर होता है </span></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">न जाने कितनी बार जीवन लौटता है </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">इसी तरह अपनी कौंध के साथ। </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">*****</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: right;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>संजय कुंदन</b></span></span></div>
<div style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
</div>
<div style="color: #741b47; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: left;">
<a href="http://www.i-backgrounds.com/left_border_backgrounds/AnimalBorder08.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"></a><b> </b></div>
</div>
</div>
<div style="clear: both;">
</div>
</div>
</div>
नवनीत पाण्डेhttp://www.blogger.com/profile/14332214678554614545noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7569491288960158612.post-10457666263024997122013-09-15T08:51:00.000-07:002013-10-27T01:27:37.355-07:00ज़िन्दगी की एक किताब है ,जिसके पन्ने हर जगह मुड़े हुए हैं<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="post-header-line-1">
</div>
<div class="post-body entry-content">
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div style="background-image: url(http://www.i-backgrounds.com/left_border_backgrounds/AnimalBorder08.jpg}; border: 5px solid rgb(221, 221, 255); margin: 0px; padding: 15px 15px 15px 135px; text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"> </span></span><span style="font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: left;"><span style="font-family: verdana;">दीपक अरोड़ा का असमय निधन, </span></span><span style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">युवा कविता की अपूरणीय क्षति</span><span style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: left;">......... </span></div>
<div style="background-image: url(http://www.i-backgrounds.com/left_border_backgrounds/AnimalBorder08.jpg); border: 5px solid rgb(221, 221, 255); margin: 0px; padding: 15px 15px 15px 135px; text-align: justify;">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj8hTlIZgkFjzIxyeXZvoPpj1MkjChDUZlAU9F0xabaaDgM4m4vJYDZLxP0FgOIgJ0-B0JK3qhfDhF0jN4Ip5uFfijjmwJQRj71gqOay_zjcpp_mUhRCgp0JykQ-15EYYXll8xmgLWsMKin/s1600/deep+arora.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj8hTlIZgkFjzIxyeXZvoPpj1MkjChDUZlAU9F0xabaaDgM4m4vJYDZLxP0FgOIgJ0-B0JK3qhfDhF0jN4Ip5uFfijjmwJQRj71gqOay_zjcpp_mUhRCgp0JykQ-15EYYXll8xmgLWsMKin/s320/deep+arora.jpg" width="320" /></a></div>
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="float: left; margin-right: 1em; text-align: left;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg4xmHuRwGd0F4e5c2IpPJ3JoMLhr27xlSTruyJ5zk_3IUw18M9YX8JlZRSjeJ6oLJKAV8PiH_QnerhzqTu63r_LXka3giwlr8yU8A46B-JjJL-W_icVoG-Vxe0gtiNF64xHV59pLiM7MNB/s1600/deepak.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; display: inline !important; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; margin-bottom: 1em; margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><img border="0" height="200" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg4xmHuRwGd0F4e5c2IpPJ3JoMLhr27xlSTruyJ5zk_3IUw18M9YX8JlZRSjeJ6oLJKAV8PiH_QnerhzqTu63r_LXka3giwlr8yU8A46B-JjJL-W_icVoG-Vxe0gtiNF64xHV59pLiM7MNB/s200/deepak.jpg" width="150" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">दीपक अरोड़ा</td></tr>
</tbody></table>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #0000ee; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">ज़िन्दगी की एक किताब है ,जिसके पन्ने हर जगह मुड़े हुए हैं | जहाँ से खोल लो ...नयी जगह ,नया दिन ,नया सफ़र | जिंदगी के साल ,ख़ाली जमीन को मकानों ,दफ्तरों ,फौज की छावनियों में तब्दील करते गुज़रे | ख़ाली जगह को ईमारत बना भरता हूँ ,आबाद देखने से पहले ,किसी खुली ,ख़ाली जगह नयी ईमारत को तामीर करने निकल पड़ता हूँ |लिहाज़ा ज़िन्दगी खानाबदोशी में कटी | कविता में आना कुछ यूँ रहा,जैसे बरसात में चप्पल पहन निकले किसी के कपडे ,छींटो से भर जाए ..और उसे पता भी ना चले |</span></span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #0000ee; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><u><br /></u></span></span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #0000ee; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">दीपक अरोड़ा की कुछ कविताएं</span></span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #0000ee; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #0000ee; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"></span></span><br />
<div>
<span style="color: #0000ee; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">१</span></span></div>
<span style="color: #0000ee; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">
</span></span>
<div>
<span style="color: #0000ee; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<span style="color: #0000ee; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">
<div>
एक विंडचाइम,</div>
<div>
बहुत सालों से ,</div>
<div>
घर के दरवाज़े पर</div>
<div>
लटकी है,मेरे कुल कद से ,</div>
<div>
एक सेंटीमीटर ऊँची,</div>
<div>
बिला नागा बजती है ,</div>
<div>
जब भी मैं गुज़रता हूँ ,</div>
<div>
इस दरवाज़े से हो कर ,और</div>
<div>
अक्सर तो तब भी ,</div>
<div>
जब मैं घर नहीं होता ,</div>
<div>
न आया हुआ ,ना जाता हुआ |</div>
<div>
दरअसल ,यह सिर्फ गुसलखाने की ,</div>
<div>
टूटीयों की टिप -टिप ही ,</div>
<div>
नहीं होती ,जो रात भर टपकती है ,</div>
<div>
नीचे पड़ी प्लास्टिक की ,</div>
<div>
बाल्टियों में ,और आप ,</div>
<div>
आधी -आधी रात को ,</div>
<div>
उठ बैठते हैं ,अक्सर तो</div>
<div>
पूरी रात ही नहीं सोते |</div>
<div>
ज्यादा आसान लगता है आपको ,</div>
<div>
खुद को इन्सोम्निक बता कर ,</div>
<div>
बड़े बाज़ार वाले केमिस्ट से ,</div>
<div>
हफ्ते में दो बार नींद की ,</div>
<div>
गोलियां मंगवाना ,बजाय</div>
<div>
एक ही बार प्लम्बर बुला कर ,</div>
<div>
सारी टूटीयां ठीक करवा लेने से |</div>
<div>
<br /></div>
<div>
२.</div>
<div>
<br /></div>
<div>
दरअसल आपके</div>
<div>
और सिर्फ आपके सिवा ,</div>
<div>
पुरे घर में ,कोई भी नहीं जानता ,कि</div>
<div>
टूटीयां जब टपकती हैं,</div>
<div>
बूंदें बन कर,स्मृतियों की बाल्टियों में,</div>
<div>
तब नीमबंद आपकी पलकों से ,</div>
<div>
एक समय भी गुज़रता है ,</div>
<div>
सुरमचू की तरह ,और</div>
<div>
याद आते हैं वह दिन,</div>
<div>
जब आप नुक्कड़ों पर खड़े,</div>
<div>
किसी परी चेहरा दोशीजा के ,</div>
<div>
वहां से गुजरने का इंतज़ार करते थे,</div>
<div>
जिसके एक नज़र आपको ,</div>
<div>
देख लेने भर से ,दिन भर</div>
<div>
प्रेम की बूंदें टपकती रहतीं थीं ,</div>
<div>
दिल के मटके में |</div>
<div>
<br /></div>
<div>
३.</div>
<div>
<br /></div>
<div>
सच कहूं ,तो</div>
<div>
आप इमानदार नहीं हैं ,</div>
<div>
अपनी नींद के साथ भी ,</div>
<div>
और जीना चाहते हैं ,</div>
<div>
विंडचाइम और कालबेल ,</div>
<div>
की घंटियों के बीच ही कहीं ,</div>
<div>
अपने बचे हुए समय को ,</div>
<div>
गहरी काली रातों में ,</div>
<div>
सायं-सायं करती तेज़ हवा चलती है ,</div>
<div>
और हवा से हिलती ,</div>
<div>
विंडचाइम की पाइपें,</div>
<div>
एक दुसरे से टकराती हैं ,</div>
<div>
सर्द रातों में भी आप ,</div>
<div>
दरवाज़ा खोल कर देखते हैं ,</div>
<div>
जहाँ किसी ने ,</div>
<div>
अब होना ही नहीं है |</div>
<div>
*****</div>
<div>
<h3 class="post-title entry-title" itemprop="name" style="background-color: #fff9ee; color: #222222; font-family: Georgia, Utopia, 'Palatino Linotype', Palatino, serif; font-size: 24px; font-weight: normal; line-height: normal; margin: 0.75em 0px 0px; position: relative;">
<a href="http://mitradeepak.blogspot.se/2013/04/blog-post_4331.html" style="color: #888888; text-decoration: none;">जागता....... </a></h3>
<div class="post-header" style="background-color: #fff9ee; color: #222222; font-family: Georgia, Utopia, 'Palatino Linotype', Palatino, serif; font-size: 13px; line-height: 1.6; margin: 0px 0px 1.5em;">
<div class="post-header-line-1">
</div>
</div>
<div class="post-body entry-content" id="post-body-6414127680837431470" itemprop="description articleBody" style="background-color: #fff9ee; color: #222222; font-family: Georgia, Utopia, 'Palatino Linotype', Palatino, serif; font-size: 15px; line-height: 1.4; position: relative; width: 570px;">
<div dir="ltr" trbidi="on">
<span class="userContent">मैं बहुत दिन से सोया नहीं ,कि<br />आँख का भार से झपक जाना होता सोना ,तो<br />मैं जागा ही नहीं कभी .<br /><br />दरअसल जागने और सोने के अंतराल को,<br />कलाई घडी से नापते निकल गयी,<br />सो सकने की वह उम्र,<br />जब समय से उगे सूरज की पहली आँख छूती किरण,<br />गुस्ताख प्राकृति की छेड़ लगती थी,<br />और सुरमे सी आँख में फिरती रौशनी,<br /><span class="text_exposed_show">तालाब की भैंस को बाहर निकालते,<br />उचारी गयी जोर की टिचकारी,<br /><br />अब दिन भर की उदासियों को,<br />अपनी उँगलियों से छू,<br />जब जा पाता हूँ सोने ,<br />मेरी आँख में तैरती रहती हैं ,<br />बिना पलक की मछलियां,<br />जिन्हें मूंद्नी नहीं पड़ती पलकें सोने को ,कि<br />पलकों का मूंदना होता सोना,तो<br />हर सुबह अंगडाई तोड़ उठती दुनिया .<br />सच जाग ही जाती .<br /><br />यूँ भी कहाँ सोता है सच में कोई,<br />जब बैठा होता है ,<br />एक दूसरे को थपक सुलाने का ख्याल,</span></span><span class="userContent"> पलकों के भीतर .</span></div>
</div>
</div>
<div>
दीपक अरोड़ा</div>
<div>
<br /></div>
<div>
(साभार- प्रथम पुरुष)</div>
</span></span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: #0000ee; font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><u><br /></u></span></span></div>
<div style="text-align: center;">
<span style="color: #741b47; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div style="color: #741b47; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: left;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiL3I97omRUN-SnvknKvnHR6ArJjVUhfMNTUTYQBuehDe777w7I3IUyBiAV_ndiAw5Zx4WM5f0sic04yOKLGz7esY2PUTWd02uvnnMYZYJN84E6c-0ZmQ4Uwrax2UJS0Tdf3_6gmkXM_80/s1600/fantasy_women_paint_05.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"></a><b> </b></div>
</div>
</div>
<div style="clear: both;">
</div>
</div>
</div>
नवनीत पाण्डेhttp://www.blogger.com/profile/14332214678554614545noreply@blogger.com4tag:blogger.com,1999:blog-7569491288960158612.post-87815742731645055282013-06-08T08:52:00.000-07:002013-06-08T22:17:51.543-07:00’जो टूट गया, मैं तो उसके लिए लिखता हूं कविता...’ मायामृग<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<table cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="float: right; margin-left: 1em; text-align: right;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhJK_ngxUsGQTMaLjXaNBJcVSNE0pet3k40Vqemc1Kd_aTQLkqkevZvtZqrg-VHGWt2uNx1UgRYv_lcwMVsOoc3QUTkpkExOEc_12dQhbfNiVoO7gk25zDNO0UTm66E00EVnZf_jIWRjcxf/s1600/mayamrig.JPG" imageanchor="1" style="clear: right; cssfloat: right; margin-bottom: 1em; margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="200" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhJK_ngxUsGQTMaLjXaNBJcVSNE0pet3k40Vqemc1Kd_aTQLkqkevZvtZqrg-VHGWt2uNx1UgRYv_lcwMVsOoc3QUTkpkExOEc_12dQhbfNiVoO7gk25zDNO0UTm66E00EVnZf_jIWRjcxf/s200/mayamrig.JPG" width="153" yya="true" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><strong>मायामृग</strong></td></tr>
</tbody></table>
<div class="post-body entry-content">
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div style="background-image: url(http://www.i-backgrounds.com/left_border_backgrounds/FloralBorder12.jpg); border-bottom: #ddddff 5px solid; border-left: #ddddff 5px solid; border-right: #ddddff 5px solid; border-top: #ddddff 5px solid; color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; margin: 0px; padding-bottom: 15px; padding-left: 135px; padding-right: 15px; padding-top: 15px; text-align: justify;">
<b><span style="font-size: medium;"><em>"</em></span><em><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;"><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;">गुनाह भीतर होता है बाहर से पहले</span></span><span style="font-size: medium;">.....</span><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;"><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;">होने से पहले जुटा लेता है बेगुनाही के सबूत</span></span><span style="font-size: medium;">...</span><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;"><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;">। गुनाह जो हो ना सका</span></span><span style="font-size: medium;">, </span><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;"><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;">सोचा गया</span></span><span style="font-size: medium;">, </span><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;"><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;">हो ही गया</span></span><span style="font-size: medium;">....</span><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;"><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;">। सबूत गुनाह के भी बहुत थे</span></span><span style="font-size: medium;">, </span><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;"><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;">बेगुनाही के भी </span></span><span style="font-size: medium;">.. </span><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;"><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;">बेगुनाही के सबूत हमेशा कच्चे होते हैं</span></span><span style="font-size: medium;">.</span><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;"><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;">कुछ छिपा लिए</span></span><span style="font-size: medium;">...</span><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;"><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;">कुछ दिखा दिए</span></span><span style="font-size: medium;">...</span><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;"><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;">।</span></span><span style="font-size: medium;">... </span><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;"><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;">बुरा वक्त सजा का नहीं</span></span><span style="font-size: medium;">, </span><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;"><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;">बुरा है फैसले के इंतजार का वक्त</span></span><span style="font-size: medium;">....</span><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;"><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;">अपने गुनाह से ड रता रहा</span></span><span style="font-size: medium;">...</span><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;"><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;">तुम्हारी बेगुनाही से भी</span></span><span style="font-size: medium;">....</span><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;"><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;">तुम बेगुनाह थे</span></span><span style="font-size: medium;">,</span><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;"><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;">चीख तो सकते थे</span></span><span style="font-size: medium;">....</span><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;"><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;">मैं गुनाहगार</span></span><span style="font-size: medium;">....</span><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;"><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;">चुप न रहता तो क्या करता</span></span><span style="font-size: medium;">......</span><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;"><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;">तकदीरों और तदबीरों का खेल खत्म होने के बाद</span></span><span style="font-size: medium;">, </span><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;"><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;">तुम्हें हो तो हो</span></span><span style="font-size: medium;">...</span><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;"><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;">मुझे किसी फैसले का इंतजार नहीं</span></span><span style="font-size: medium;">....</span><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;"><span style="font-family: Mangal; font-size: medium;">"</span></span></em></b></div>
</div>
</div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b><i><br /></i></b></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b><i>मायामृग</i></b></span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">जन्म: 26 अगस्त 1965( फ़ाजिल्का- पंजाब)</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">शिक्षा: एम. ए., बी.एड., एम.फ़िल.(हिन्दी)</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">प्रकाशन: शब्द बोलते हैं- 1988, कि जीवन ठहर जाए-1999</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">संप्रति: स्वतंत्र लेखन व प्रकाशन व्यवसाय उनके द्वारा संचालित बोधि प्रकाशन ने सस्ते मूल्य पर अच्छी और सुरुचिपूर्ण पुस्तकें प्रकाशित पूर्व प्रकाशकों द्वारा फ़ैलायी गयी इस धारणा को गलत साबित कर दिया कि किताबें बिकती नहीं हैं। बोधि प्रकाशन हर अपने स्थापना वर्ष से ही स्तरीय पुस्तकें छाप ही नहीं रहा बल्कि बिक्री के नए आयाम भी स्थापित कर रहा है। </span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">संपर्क: बोधि प्रकाशन, एफ़-77 करतारपुरा इंड.एरिया, बाइस गोदाम, जयपुर-302006 मो. ०9829018087</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b>मायामृग की कविताएं</b></span><br />
<br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b><br /></b></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b>(एक चुप्पे शख्स की डायरी सीरीज की कुछ गद्य कविताएं)</b></span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b>१</b></span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b><br /></b></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">तुम्हें अपनी बेचैनियां कहनी होती हैं, मुझे अपना सुकून तलाशना होता है....प्रेम अगर बेचैनी से परे कुछ नहीं तो प्रेम की तलाश पूरी होने तक यह सफर बीच में छूट जाना तय है....हर कदम जो इस राह पर पड़ा, उसके निशान सिर्फ देखने के लिए नहीं....पीछे आते को राह दिखाने के लिए भी हैं....। चलो...यह सफर यूं ही सही....तुम कहते रहो, मैं चुप रहूंगा....</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">(एक चुप्पे शख्स की डायरी...पन्ना नंबर ग्यारह....एक और एक दो कि......एक और एक ग्यारह....सारी कहावतें चुप खड़ी हैं.....)</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b>२</b></span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b><br /></b></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">सम्बन्धों से तय होगी जरुरतें कि जरुरतों से तय होंगे सम्बन्ध....जो बदलते गए, वे सम्बन्ध रहे होंगे....जो दिखते रहे वे जरुरतों में शामिल थे....बदलना भी तय था, दिखना भी....सम्बन्ध भी सच थे...जरुरतें भी...चुप रहकर सम्बन्ध निभाए....बोल बोलकर जरुरतें दर्शाई....इस ढेर सारे सन्देह के नीचे सम्बन्ध दबे हैं कि जरुरतें, चलो खोजते हैं....</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">(एक चुप्पे शख्स की डायरी, सत्रहवां पन्ना ...कुछ तो है यहां, मिले भले ना मिले....)</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b>३</b></span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b><br /></b></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">पकड़ के साथ ही तय हो जाता है छूटना.....कि जैसे छूट गए थे आखिरी कुछ शब्द बात पूरी होने से पहले...जिन्हें मुड़ने से पहले सुन नहीं पाए तुम.......सफर में छूट जाता है पीछे फालतू सामान...खाली बोतलें पानी की...कि याद नहीं रखना होता ...छूटा हुआ कुछ भी....छूट ही गया था वह गमला कसकर थामे हुए हाथों से भी...कि जिसमें पहली बार उगा था लाल फूल....और वह सफेद मनकों की माला...जिसके मनके बिखर गए हाथ से छूटते ही....। फकीर की झोली में रखे सफेद पत्थर उसी माला के हैं...जिनसे तोड़ता है वह भीतर का महामौन...और छोड़ता चलता है चुप्पियां पीछे राह भर.....</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">(एक चुप्पे शख्स की डायरी चालीसवां पन्ना.....पता नहीं क्या है वह जो तुम्हारे छोड़कर चले जाने बाद भी नहीं छूटा ........)</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b>४</b></span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b><br /></b></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">गुनाह भीतर होता है बाहर से पहले.....होने से पहले जुटा लेता है बेगुनाही के सबूत...। गुनाह जो हो ना सका, सोचा गया, हो ही गया....। सबूत गुनाह के भी बहुत थे, बेगुनाही के भी........बेगुनाही के सबूत हमेशा कच्चे होते हैं......कुछ छिपा लिए...कुछ दिखा दिए....।.... बुरा वक्त सजा का नहीं, बुरा है फैसले के इंतजार का वक्त....अपने गुनाह से डरता रहा...तुम्हारी बेगुनाही से भी....तुम बेगुनाह थे,चीख तो सकते थे....मैं गुनाहगार....चुप न रहता तो क्या करता......तकदीरों और तदबीरों का खेल खत्म होने के बाद, तुम्हें हो तो हो...मुझे किसी फैसले का इंतजार नहीं....</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">(तुम्हारी अदालत में कटघरे में हूं....मुन्सिफ ना होते तो होते तुम भी यहीं...... एक चुप्पे शख्स की डायरी....80 वां पन्ना)</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b>५</b></span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b><br /></b></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">याद है...वो छोटी सी चिडि़या...जिसे बहुत बार छूना चाहा तुमने....हर बार उंगुलियों की हरकत भर से डर गई जो....जिसका नाम रखने को लेकर बहुत देर तक लड़े थे हम...आखिर वही तय हुआ जो तुमने चुना....तुमने रख दिया...मुझे वही नाम बहुत अच्छा लगा....चितकबरे पंखों की खूबसूरती पर हमेशा कुर्बान रहे तुम....पता है पंखों की खूबसूरती उनके रंग में नहीं....उनकी उड़ान में थी...आमसान घुट जाने के बाद समझ आया मुझे.....बहुत दिन बाद तक आती रही रोज...वहीं उसी जगह बैठती ....मैंने उस दिन के बाद उसे दाना चुगते नहीं देखा....जीती कैसे होगी िफर भला....पर चिडि़या के सामने कहां हैं इतनी विवशताएं....इतनी अनिवार्यताएं जीने की...मन की मौजी..मन हुआ तो चुगा...न हुआ तो न हुआ....उसे कहां सफाई देनी होती है अपने हर काम की....। सुनो, .....आज सुबह वहीं उसी जगह उसके पंख नुचे हुए मिले....उनमें चितकबरा रंग अब भी था....बस उड़ान नहीं थी....मुझे सुन्दर नहीं लगे पंख....तुम्हें क्या अब भी अच्छे लगते हैं चितकबरे पंख......</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">(उस चिडि़या में किसी और के हों न हों....उसके अपने प्राण जरुर बसते थे.......एक चुप्पे शख्स की डायरी...91 वां पन्ना ..)</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b>(दीवाने के खत सीरीज की दो गद्य कविताएं)</b></span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b><br /></b></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b>दीवाने के खत : चौथा खत</b></span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b>---------------------------------</b></span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">मेरे प्रिय</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">आंख आंसुओं से नम नहीं होती, सपनों से होती है। यह कभी नहीं जान पाता, जो उस दिन तुम्हारी आंखों में ना झांका होता। आंखें देखीं, आंखों में ठहरा पनियाया सपना देखा। भीगे हुए सपने सूखे जीवन को सींचते हुए जाने किस हरियाये पल के सपने देखते हैं। पूछना तो है पर किससे पूछूं कि सपने देखना पानी पर पानी लिखने जैसा क्यूं है? </span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">पानी तुम्हारी आंख में था, पानी कांच के गिलास में भी था जिसे आधा छोड़ दिया तुमने। मेरी प्यास उस अधूरेपन से पूरी भर गई। तुमने नदी को उस छोर से छुआ होगा जरुर, वरना मुझ तक बहते आते कैसे बचा लेती इतना पानी। पानी कि जिस पर लिखा है तुम्हारा खत। हां, नम होकर पढ़ा हर बार मैने पानी पर लिखा पानी....</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">तुम्हारा ही</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">मैं</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b>दीवाने के खत : चौदहवां खत</b></span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b>---------------------------------</b></span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">मेरे प्रिय</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">किस बात का अफसोस है तुम्हें। नहीं कुछ भी नहीं है जिसे भूल कहा जाए। पता नहीं क्यो लगता है तुम्हें कि जो हुआ उसे बदला जाना था। उसे ऐसा नहीं होकर वैसा होना था। तुम्हारे बीते हुए दिन अफसोस के नहीं हैं, पछतावा और अफसेास फैसले में पहले से छिपे रहते हैं बस वक्त आने पर दिखने लगते हैं। इन चूकों के साथ ही जीना होता है, पुरानी भूलें नई भूल करने की जमीन तैयार करती हैं। नई भूल करें, पुरानी भूलों पर अफसोस नहीं रहेगा...गलतियां भी करें तो हर बार नई हों, बस इतना सा ही तो जीवन है....। भूलों को जताना दुनिया है, भूलों को भूल जाना प्रेम। जो प्रेम अतीत तो स्वीकार न कर सके वह भविष्य को स्वीकार करेगा, संदेह है। जो कल तुम्हारा था, वह मेरा हुआ, जो आज तुम्हारा है, वह मेरा हुआ, जो भविष्य मेरा है, लो यह तुम्हारा हुआ....</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">तुम्हारा ही</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">मैं</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b>(गलत व्याकरण सीरीज की दो कविताएं)</b></span><br />
<div>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b><br /></b></span></div>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b>१</b></span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b>मुहावरे </b></span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">पानी पानी में मिला</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">गागरें गागरों से</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">टकराती रहीं</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">सागर सरक कर सागर से जा मिला</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">पानी- पानी कौन हुआ...</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">विमर्शों में</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">कविता में सच ढूंढ़ने से बेहतर</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">और आसान था</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">सागर में गिरी सुई ढूंढ लेना...।</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b>२</b></span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b>युग्म</b></span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">तुम सही थे...</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">गलत मैं भी नहीं...</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">बस</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">इतनी सी बात थी...कि</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">हम मिल न सके!</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b>कुछ और चुनी हुयी कविताएं</b></span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b><br /></b></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b>१</b></span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b>रंग- सुगंध</b></span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">मैंने तुम्हें जो फ़ूल दिए</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">उनमें गंध नहीं थी...</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">मुझे पता है</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">तुम सुगंध भर दोगी इनमें...</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">तुमनें मुझे जो फ़ूल दिए</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">बेरंग हैं वे</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">तुम्हें यकीन रहा होगा</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">कि रंग भर ही दूंगा मैं...</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">तुम्हारा- मेरा प्रेम</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">दरअसल रंग और सुगंध की तलाश है..।</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">(तुम्हें पहले मिले तो तुम मुझे बताना, मुझे मिले तो मैं सबको बताऊंगा...)</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b>२</b></span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b>तुम्हारी किताब में मेरा हिसाब</b></span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">तुम्हारा हिसाब</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">मेरी किताब में दर्ज़ नहीं है</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">तुम्हारे खाते में जो ’दिया’ है</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">उसे मेरे ’लिया’ में चढा़ दो</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">मेरी कमज़ोरियों को</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">तुम्हारे उलाहनों से घटाकर</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">उन पलों में जोड़ दो</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">जब तुमने कहा था</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">हमारा मिलना बिना शर्त है...।</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">तलपट कुछ भी कहे</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">अपने लिखे में काट- छांट करना</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">तुम्हारा अधिकार है...।</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">मैंने लिखा नहीं,</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">इसलिए काटा नहीं...।</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">तुम्हारी किताब में मेरा हिसाब है</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">इसके बाद कोई हिसाब- किताब नहीं...।</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b>३</b></span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b>बिना धार के चाकू से</b></span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">पहले खुद को काटा</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">वह हर धागा काटा जो बांधता था</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">वह हर रास्ता काटा जो तुम तक पहुंचता था</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">बिना धार के चाकू से वह सब काटा</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">जो कट सकता था....</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">तुम्हारा एतराज अपनी जगह सही है</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">आखिर इतना कटा कटा सा क्यूं रहता हूं मैं आजकल...</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">सोचा, चाहा भी कहना पर... बहुत डर लगा अपना डर लिखते हुए...</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">(अपने डर सहेज कर जीता हूं... तुम कहते हो डर- डर के जीता हूं...)</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b>४</b></span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b>हामी</b></span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">उसने कहा, स्त्री! तुम्हारी आंखों में मदिरा है...</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">तुम मुस्करा दीं।</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">उसने कहा, स्त्री! तुम्हारे चलने में नागिन का बोध होता है...</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">तुम्हें नाज़ हुआ खुद पर...।</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">अब वह कहता है-</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">तुम एक नशीली आदत और ज़हरीली नागिन के सिवा कुछ भी नहीं...।</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">(ओह! इसका अर्थ यह भी होता है)</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">तुमने पहले क्या सोचा था स्त्री...</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">उसकी तारीफ़ पर हामी भरते हुए!</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b>५</b></span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b>एक कहानी थी</b></span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">एक कहानी थी... दरअसल एक ही कहानी थी।</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">कुल जमा दो हिस्सों में जिया इसे</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">पहला हिस्सा फ़ैसले लेने में बिताया...</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">दूसरा हिस्सा फ़ैसलों को बदलने में...</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">यह पता नहीं किसकी कहानी है... शायद आपकी... शायद मेरी...</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b>६</b></span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b>आग</b></span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">आग को घेरे बैठे हैं लोग</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">उन्हें लगता है आग ताप रहे हैं</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">दरअसल उन्हें ठीक से पता नहीं</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">आग तपा रही है उन्हें</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">मुझे तो यह भी पता है कि</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">आग को घेरा नहीं जा सकता</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">जब भी घेरेगी</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">आग ही घेरेगी उन्हें...।</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">(यूं कुछ भी सोचकर खुश होने का नैतिक अधिकार अब भी सुरक्षित है... तमाम वर्जनाओं के बाद भी...)</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b>७</b></span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><b>जो टूट गया</b></span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">सधे हाथों से</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">थाप थाप कर देता है आकार</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">गढ़ता है घड़ा</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">गढ़ता है तो पकाता है</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">पकाता है तो सजाता है</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">सज जाता है जो.. वह काम आता है...</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">हर थाप के साथ</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">खतरा उठाते हुए</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">थपते हुए</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">गढ़ते हुए</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">रचते हुए</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">पकाते हुए</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">टूट जाता है जो... टूट जाता है...</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">जो काम आया... उसकी कहानी आप जानते हैं</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">जो टूट गया, मैं तो उसके लिए लिखता हूं कविता...।</span><br />
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;"><br /></span>
<div style="text-align: right;">
<span style="font-family: Arial Unicode MS; font-size: medium;">- मायामृग</span></div>
<div style="text-align: right;">
<br /></div>
</div>
<div align="justify">
</div>
<div style="text-align: justify;">
</div>
<div style="color: #741b47; text-align: justify;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiL3I97omRUN-SnvknKvnHR6ArJjVUhfMNTUTYQBuehDe777w7I3IUyBiAV_ndiAw5Zx4WM5f0sic04yOKLGz7esY2PUTWd02uvnnMYZYJN84E6c-0ZmQ4Uwrax2UJS0Tdf3_6gmkXM_80/s1600/fantasy_women_paint_05.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"></a><b></b></div>
<div style="clear: both;">
</div>
</div>
नवनीत पाण्डेhttp://www.blogger.com/profile/14332214678554614545noreply@blogger.com5tag:blogger.com,1999:blog-7569491288960158612.post-1124827454415515452013-05-28T08:35:00.000-07:002013-05-28T21:10:08.362-07:00औरतें सपने नहीं देखा करतीं व अन्य कविताएं - देवयानी भारद्वाज<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="post-header-line-1">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhZb7DRz6hxxIruptwpUAfMgOlyl0K87xm6vvdpoaz9-PtsHJqH-ReCY2Se8izMCqrlAZMiHXkpZGK5d0bcJ7USxGuQVmDwPoeZ4w2Ff1Xo6SSEwDsnBYKXL5Bm5r3Ft6X7HmX-SnDiCvzi/s1600/devyani+bhardwaz.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="200" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhZb7DRz6hxxIruptwpUAfMgOlyl0K87xm6vvdpoaz9-PtsHJqH-ReCY2Se8izMCqrlAZMiHXkpZGK5d0bcJ7USxGuQVmDwPoeZ4w2Ff1Xo6SSEwDsnBYKXL5Bm5r3Ft6X7HmX-SnDiCvzi/s200/devyani+bhardwaz.jpg" width="117" /></a></div>
<div class="post-body entry-content">
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div style="background-image: url(http://www.i-backgrounds.com/left_border_backgrounds/FloralBorder12.jpg); border: 5px solid rgb(221, 221, 255); margin: 0px; padding: 15px 15px 15px 135px; text-align: justify;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>"मेरे लिए यह दुनिया </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>घर की बाखर है </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जिसमें लगाती हूं दौड़ निःसंकोच </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>खेलती हूं, हंसती हूं, गाती हूं </b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>आसमान को छूने की जिद ठाने हूं"</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>मित्रो! उदाहरण में आज हमारे साथ हैं हमारे समय की कविता में एक महत्त्वपूर्ण और सशक्त युवा हस्ताक्षर देवयानी भारद्वाज। अपने अकूत विश्वास और हौंसलों से भरी "गोरैया सा चहकना चाहती हूँ मैं चाहती हूँ तितली की तरह उड़ना, और सारा रस पी लेना चाहती हूँ जीवन का" व "आसमान को छूने की जिद ठाने" युवा कवयित्री देवयानी भारद्वाज। "खुद के बनाए और खुद पर हावी होते साम्राज्य को खरोंचती ही रहती हूं अपनी छुटकी अंगुली से" का माद्दा रखनेवाली कवयित्री देवयानी की कविताएं अपने आसपास के परिवेश और विसंगतियों से उपजी हमारे रोजर्मरा की ज़िंदगी की जद्दोज़हद कविताएं हैं। इन कविताओं की बेबाकी, गहराई और धार सचमुच मार करनेवाली है।</b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>देवयानी भारद्वाज </b></span></span></div>
<div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जन्म </b>13 दिसंबर 1972 ,<b> शिक्षा</b> एम ए हिन्दी साहित्य (राजस्थान विश्व विद्यालय) व़र्ष 1995.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
</div>
<div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">वर्ष 1994 से 2004 तक पत्रकारिता के दौरान नियमित फिल्म समीक्षा तथा फीचर लेखन। वर्ष 2001 में प्रेम भाटिया फैलोशिप के तहत<b> 'विकास की असमानता और विस्थापित होते लोग' </b>विषय पर अध्ययन (अब तक अप्रकाशित)। भोजन के अधिकार आंदोलन के साथ एक नियमित बुलेटिन 'हक' का संपादन। व़र्तमान में शिक्षा में सक्रिय स्वयं सेवी संस्था 'दिगंतर' के साथ असोसिएट फैलो के रूप में कार्यरत। </span></div>
</div>
<div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कथन, शिक्षा विमर्श, जनसत्ता, आउटलुक आदि पत्रिकाओं तथा प्रतिलिपि, समालोचन, असुविधा, आपका साथ साथ फूलों का, परिकथा ब्लोगोत्सव आदि ब्लोग्स पर कविताएं प्रकाशित। अखबारों के लिए छिट-पुट लेखन कार्य जारी। अंग्रेजी एवं हिन्दी में शिक्षा से संबंधित अनेक अनुवाद प्रकाशित।</span></span></div>
</div>
<div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
</div>
<div>
<div style="font-family: verdana;">
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></div>
<div style="font-family: verdana;">
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>औरतें सपने नहीं देखा करतीं व अन्य कविताएं - देवयानी भारद्वाज</b></span></div>
</div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: verdana;"></span><br />
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>एक दिन</b></span></span></div>
<span style="font-family: verdana;">
</span>
<div>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<span style="font-family: verdana;">
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कपड़े पछीटते-पछीटते एक दिन </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मेरे हाथ दूर जा गिरे होंगे </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मेरी देह से </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">चूमते-चूमते छिटक कर </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अलग हो गए होंगे </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">होंठ मेरे चेहरे से </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">तुम्हारे दांतों बीच दबा स्तन </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">नहीं कराएगा मेरे ही सीने पर होने का अहसास </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">वह लड़की जो मुझमें थी </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">सहम कर दूर खड़ी होगी </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">तड़प रहा होगा कोई भ्रूण मुझसे हो कर जन्मने को </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">क्रूर </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">बेहद क्रूर होगी </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मेरे आस-पास की शब्दावली </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">निश्चेष्ट पड़े होंगे मेरे अहसास </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कठिन </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उस बेहद कठिन समय में </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">रचना चाहूंगी जब एक बेहतर कविता </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मेरी कलम टूट कर गिर गई होगी </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">लुढ़क गई होगी मेरी गर्दन एक ओर </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">तुम अपलक देख रहे होगे </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उस दृश्य को</span><br />
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>तुम </b></span><br />
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">तुमसे ज्यादा कुछ नहीं </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">तुमसे कम पर कोई समझौता नहीं </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">तुम्हारे सिवा कोई नहीं है </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मंज़ूर मुझे</span><br />
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>मुश्किल न था कुछ भी </b></span><br />
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">आसमान छूना चाहा होता मैंने </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">तो मुश्किल न थी </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">आसमान छूना </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">चाहा नहीं था मैंने </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">दुनिया को बदलने का सोचा होता </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">तो कूद सकती थी </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">एक अंधी लड़ाई में </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">दुनिया को बदलने का </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">सोचा नहीं था मैंने</span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">सत्ता ने कभी लुभाया होता मुझे </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अपने आस-पास </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कोई तो साम्राज्य गढ़ ही लेती मैं </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">सत्ता ने कभी </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">लुभाया नहीं मुझे </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">आसमान को जहां था </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">वहीं देखना चाहा </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">दुनिया को समझने की कोशिश में </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">बिता आई हूं चौथाई सदी </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">खुद के बनाए </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">और खुद पर हावी होते साम्राज्य को </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">खरोंचती ही रहती हूं </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अपनी छुटकी अंगुली से </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">दरअसल </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">सपनों को लेकर </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कोई महत्वाकांक्षा </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">पाली नहीं थी मैंने </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अपनी सतह पर रहते </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उससे उठने की कोशिश करते </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">सपनों को देखना और जीना </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">लुभाता रहा मुझे</span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>इच्छा</b></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मेरी इच्छा के गर्भ में पल रही संतान </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मेरे सपनों में अक्सर ठहरती है तू </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मैं जुटा नहीं पाती इतना हरा </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अपने भीतर और बाहर </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जो लहलहा उठे तेरे आने से </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">तेरे आने की इच्छा करने से </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">रोकती हूं अपने को</span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<br /></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>हीनता </b></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कह जो दिया मैंने </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">क्या सोचेंगे सब लोग </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">छिछोरी बात, हल्के शब्द </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जाहिल छोरी</span></div>
<div>
<br /></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>नदी - एक </b></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">बहने को आतुर है </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">एक नदी </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">वेगमयी </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">बांध के उस ओर </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">बांध के द्वार खुलें </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">तो देखें </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">नदी का पारावार </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>नदी - दो </b></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">नदी बहना जानती है </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जानती है मिल जाना </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">समुद्र के विस्तार में </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अपने समूचे वेग से </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">भिगोती चलती है </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">आस-पास की धरती </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">वह तुम ही थे </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जिसने बनाए बांध </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">रोक दिए नदी के पांव </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">आज प्यासे बैठे हो </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">नदी आए </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">तो पानी लाए</span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जन्म की कथा</b></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मां बताती थी </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">आसमान से घर की बाखर में गिरी थी मैं </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">ऐन मां की आंखों के सामने </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">और उन्होंने गोद में उठा लिया था मुझे </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जन्म की कथा तो मां ही जानती हैं </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कितने ही आसमानों से गिरी हूं जाने कितनी बार </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मां ने हर बार भर लिया बांहों में </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">दिया दुलार </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मेरे लिए यह दुनिया </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">घर की बाखर है </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जिसमें लगाती हूं दौड़ निःसंकोच </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">खेलती हूं, हंसती हूं, गाती हूं </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">आसमान को छूने की जिद ठाने हूं </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">पिता सीढ़ी ले आते हैं </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मां साया बन साथ रहती है</span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>रोटी की गंध</b></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">पेट की भूख का रिश्ता रोटी से था </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">यूं रोटी का और मेरा एक रिश्ता था </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जो बचपन से चला आता था </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">रोटी की गंध में </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मां की गंध थी </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">रोटी के स्वाद में </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">बचपन की तकरारों का स्वाद </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">इसी तरह आपस में घुले-मिले </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">रोटी से मां, भाई और बहन के रिश्तों का </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मेरा अभ्यास था </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">पिता </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">वहां एक परोक्ष सत्ता थे </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जिनसे नहीं था सीधा किसी गंध और स्वाद का रिश्ता </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">बचपन के उन दिनों </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">रोटी बेलने में रचना का सुख था </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">तब आड़ी-तिरछी </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">नक्शों से भी अनगढ़ </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">रोटी बनने की एक लय थी </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जो अभ्यास में ढलती गई </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अब</span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">रोटी की गंध में </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मेरे हाथों की गंध थी </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">रोटी के स्वाद में </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">रचना और प्रक्रिया पर बहसों का स्वाद </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">रोटी बेलना अब रचना का सुख नहीं </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">बचपन का अभ्यास था</span></div>
<div>
<br /></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>औरतें सपने नहीं देखा करतीं</b></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">हर सफल आदमी के पीछे </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">होती है एक औरत ...</span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">नितांत अकेली और असफल </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जिसकी इच्छाओं के जंग लगे संदूक में </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">बंद पड़े हैं कई अधूरे सपने </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">गर्द में सने </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">सुगबुगाते हैं कभी अकेलेपन में उपजी इच्छाओं में </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">और होते जाते हैं जमा </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उसी संदूक की अंधेरी तहों में </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जिसका ताला बरसों से खोला नहीं गया है </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जमी है जिस पर धूल </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जंग खा रहे हैं जिसके कुंदे </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">चाबी जिसकी मिली नहीं कभी </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जीवन नदी के वेग में </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कब उसके हाथ से छूटी और बह गई </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अब तो यह भी याद नहीं </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उसका नहीं होता कोई एकांत </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जानते हैं सब </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">औरतें सपने नहीं देखा करतीं</span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
</div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>उसका जाना </b></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">वह एक जंगल में गया </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जो बाहर से बीहड़ था </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अंदर से बेहद सुकुमार </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">वहां जगमगाती रोशनियां थीं, </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">रंग थे, फूलों वाली झाड़ियां थीं, </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">सम्मोहक तंद्रिल संगीत था </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">वह गया </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कि उतरता चला गया </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उसकी स्मृतियों में पीछे छूट चुके हम थे </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जिनके बाल बिखरे थे </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जिनके पैरों पर धूल जमी थी </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जो कई-कई दिनों में नहाते थे </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">पलट कर उसने देखा नहीं </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">हम देखते रहे उसका जाना </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">एक बीहड़ में </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">खौफनाक जानवरों के बीच </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">हमें देख हिलाते हाथों की ऊर्जा उसकी नहीं थी</span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>दबंग</b></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">वे जो अपनी दबंगता के लिए </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">प्रभावित करते रहे थे मुझे </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">दरअसल जीवन में सफल </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">न हो पाने पर </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अपनी खीझ में </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">ऊंचा बोलते थे बहुत</span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>सहेलियां </b></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अब भी एक-दूसरी के जीवन में </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">बनी हुई है उनकी जरूरत </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">बीते समय के पन्नों को पलटते हुए कभी </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">झांक जाता है जब </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">किशोरपने का वह जाना-पहचाना चेहरा </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मुस्कान की एक रेखा </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">देर तक पसरी रहती है होठों पर </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अनेक बार </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मन ही मन </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अनेक लंबे पत्र लिखे उन्होंने </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">इच्छाओं की उड़ानों में </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कई बार हो आती हैं एक-दूसरी के घर </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">खो जाती हैं </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">एक-दूसरी के काल्पनिक सुखों के संसार में </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">सचमुच के मिलने से बचती हैं </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">एक-दूसरी के सुख के भ्रम में रहना </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कहीं थोड़ी सी उम्मीद को बचा लेना भी तो है</span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>बेकार की कविताई</b></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कविता करना भी कितना बेकार का काम है </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">स्त्री होकर भी करना कविता तो </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">घोर अनर्थ करना है </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कविता से न चूल्हा जलता है </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">न घर चलता है </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">बच्चे नहीं सोते मां की लिखी कविता सुन कर </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उन्हें लोरियां सुननी हैं </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जिनमें परियों की बातें हों </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जिनमें चांद के किस्से हों </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मां की कविता में जीवन का खटराग है </span></div>
<div>
<span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कविता करना भी कितना बेकार का काम है</span></div>
<div style="font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
</span></div>
<div style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: right;">
<b>देवयानी भारद्वाज</b></div>
</div>
<div style="color: #741b47; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: left;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiL3I97omRUN-SnvknKvnHR6ArJjVUhfMNTUTYQBuehDe777w7I3IUyBiAV_ndiAw5Zx4WM5f0sic04yOKLGz7esY2PUTWd02uvnnMYZYJN84E6c-0ZmQ4Uwrax2UJS0Tdf3_6gmkXM_80/s1600/fantasy_women_paint_05.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"></a><b> </b></div>
</div>
</div>
<div style="clear: both;">
</div>
</div>
</div>
नवनीत पाण्डेhttp://www.blogger.com/profile/14332214678554614545noreply@blogger.com5tag:blogger.com,1999:blog-7569491288960158612.post-15082005674611292902013-05-04T23:10:00.000-07:002013-05-04T23:10:48.376-07:00 नीलोत्पल की कविताएं<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjUxYs2ZnkFkPrt5uDD_bz2hrGxof9uqvYByf0dO9dbmDRTP9djrJ-VJx_omdZa7CSiqiMIaN1yWDKKvYQWFcDhLllrwGAaGwnn3JEbKHjc16U-EvvnTPcf4xqfztxd6odAsuweQYMa40yN/s1600/neelotpal.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjUxYs2ZnkFkPrt5uDD_bz2hrGxof9uqvYByf0dO9dbmDRTP9djrJ-VJx_omdZa7CSiqiMIaN1yWDKKvYQWFcDhLllrwGAaGwnn3JEbKHjc16U-EvvnTPcf4xqfztxd6odAsuweQYMa40yN/s1600/neelotpal.jpg" style="cursor: move;" /></a><br />
<br />
<div style="background-image: url(http://www.i-backgrounds.com/left_border_backgrounds/FloralBorder12.jpg); border: 5px solid rgb(221, 221, 255); margin: 0px; padding: 15px 15px 15px 135px; text-align: justify;">
<div style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<b><i>मित्रो! ज्ञानपीठ के नवलेखन पुरस्कार से सम्मानित और ज्ञानपीठ से ही प्रकाशित संकलन 'अनाज पकने का समय' के कवि हमारे समय के महत्त्वपूर्ण युवा काव्य-हस्ताक्षरों में से एक हैं। नीलोत्पल की कविताएँ हमारे समय और हमारे बाहर- भीतर के परिवेश की ऎसी कविताएं हैं जिन्हें पढते हुए एक अलग ही तरह की अनुभूति होती है। नीलोत्पल की कविता में कवि नहीं, कविता बात करती है वह भी अपने पूरे उद्दाम के साथ। हमारी मनुष्यता में हो रहे स्खलन को बहुत ही बारीकी से जांचती- परखती</i></b></div>
<br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">"घर लौटते हुए ज़रूर देख लेना कि</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">फुटपाथ पर सोये बेघर लोग</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कितने संशयों से भरे पड़े हैं</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">हो सके तो</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उठे नहीं उन पर कोई हिकारत भरी नज़र</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">इसका ध्यान रखना"</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">+++</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">"चलना है दुनिया के साथ</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जो कि बाहर से ज़्यादा उमड़ती है भीतर</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">यहाँ एक चिडि़या का डर आसमान छूता है</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">और सैकड़ों शब्द निकल जाते हैं जीभ लपलपाते"</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span><b><i>उनकी यह सूक्ष्म संवेदन द्दष्टि ही हमें उनकी कविता का पाठक बनाती है। निरंजन श्रोत्रिय द्वारा संपादित 'युवा द्वादश' में भी शामिल होने के अलावा नीलोत्पल की कविताएं नया ज्ञानोदय, वसुधा, समकालीन भारतीय साहित्य, सर्वनाम, बया, साक्षात्कार, अक्षरा, काव्यम, समकालीन कविता, दोआब, इंद्रप्रस्थ भारती, आकंठ, उन्नयन, दस्तावेज़, सेतु, कथा समवेत इत्यादि विभिन्न पत्र-पत्रिकाओं में कविताएं निरंतर प्रकाशित होती ही रहती हैं। </i></b></span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><i><br /></i></b></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>नीलोत्पल</b></span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जन्म:</b> 23 जून, 1975, रतलाम, मध्यप्रदेश. </span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>शिक्षा:</b> विज्ञान स्नातक, उज्जैन. </span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>प्रकाशन:</b> ‘अनाज पकने का समय‘ काव्य संग्रह भारतीय ज्ञानपीठ से प्रकाशित. </span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>पुरस्कार:</b> ज्ञानपीठ का नवलेखन पुरस्कार व विनय दुबे स्मृति सम्मान </span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>सम्प्रति: </b>मेडिकल रिप्रेज़ेंटेटिव</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>सम्पर्क:</b> नीलोत्पल, 173/1, अलखधाम नगर, उज्जैन, 456 010, मध्यप्रदेश, मो.: 0-98267-32121</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><b>नीलोत्पल की कविताएं</b></span></span><br />
<span style="font-family: verdana; font-size: large;"><span style="line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b> १.</b></span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>नमक का पानी</b></span></span><br />
<br />
<br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">घंटे भर से रो रही है</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">वह औरत</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जहां वह रो रही है</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">वह जगह उसकी नहीं है</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">शायद किसी दूसरे की भी नहीं</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">वह रास्ता है</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">लोग निकलते हैं</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">और उसका रोना देख</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">ठहर जाते हैं कुछ देर के लिए</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कुछ देर के लिए लगता है</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जैसे शामिल होने जा रहे हों</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जैसे दौड़ ही पड़ेगा अभी कोई</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उसे समझााने के लिए</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">लेकिन पाँव आगे बढ़ते नहीं</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">लोग निकल रहे हैं</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">और ऐसा चल रहा है</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जबकि</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">पत्ते गिर रहे हैं लगातार</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मिट्टी सोख रही है नमक का पानी</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">सुखा देगी हवा उसके गालो पर ठहरे दुख को</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">लेकिन ऊपर ही ऊपर तैरते शब्द</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">नहीं जान पाएंगे</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">वह नमक का पानी</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कितने समुंदर का मथा है</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कितने अहसास डूबे हैं उसके भीतर</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">-----------0----------</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"> <b> २.</b></span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>मैं बताना चाहता था फ़सलों की अनंत स्मृतियां</b></span></span><br />
<br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">डरता हूँ खुद के करीब जाते हुए</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">डरता हूँ कहीं कोई देख न ले</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">पकड़ न ले अपनी निगाह में</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कहीं कुछ छिपा रहा हूँ</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कोई खिड़की खोल दे</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मारे शर्म के धँस पडँू</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कितनी ही बातें नंगा करती रहीं</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जिन्हें ढ़ँकने की कोशिश में लगा रहा</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">बचता जिनके खि़लाफ़ होना था</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">फतवे, जुलूस, झण्डों के पीछे नहीं गया</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">चीज़ों के मायालोक में नहीं धँसा</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">फिर भी झुलसाती रहीं उनकी लपटें</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">चीखता रहा वसंत को वसंत कहते हुए</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">लेकिन लोगों का ध्यान दंगों ने खींचा</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">ये मेरी हक़ीक़त है</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मैं रोटी के लिए नहीं लड़ा</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">रोटी बनाने वाले हाथों ने मेरा साथ दिया</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मैं कह नहीं पाया उनके बारे में</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">वे हमेशा देते रहे अपने होंठों और हाथों की गरमाई</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मै बताना चाहता था फसलों की अनंत स्मृतियाँ</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">और हाथों का तनाव भरा जि़क्र</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">वक़्त के चाक पर सभी को होना है</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">समुद्र की तरह न सही</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">लहर की तरह न सही</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">बून्द की तरह न सही</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">समुद्र की छाया में तन रही चट्टान की तरह</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जीना चाहता हूँ समुद्र का आवेग</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जो बार-बार टकराता है मुझसे</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">--------------0--------------</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"> 3.</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>तुम्हारे सहारे ही जीता आया हूँ अंधेरा</b></span></span><br />
<br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">रात घिर रही है</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उतर रही हो तुम</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मेरे अंधेरे में</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उदास मन और ज़ख़्मों को सहलाते हुए</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">तुम्हें समेट लेना मेरे बस में नहीं</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जैसे तनाव में ढिली छोड़ी रस्सी</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">साँस ले रही है</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">तुम्हें जीतने के इरादे से हारा</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">खुल रहा हूँ बेहद शांत</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">तिनके की तरह हलका होता</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">नहीं चाहता</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">समय की आपाधापी में</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">नष्ट हो तुम्हारे साथ जीये गए सपने</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">नदियों, दरख़्तों, हवाओं को सौंपने से पहले</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">भींगना चाहता हूँ एक बार फिर</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उसी बारिश में</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">तुम्हारे साथ के भरोसे ही</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जीता आया हूँ अब तक</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">तुम महज़ स्त्री नहीं हो मेरे लिए</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">पराजित योद्धा की आँखों में</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">डूबती हुई उदास चीज़ों पर</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">रचती रही हो समय का पहला पतझर</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">वसंत के लिए</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">तुम्हारे सहारे ही जीता आया हूँ अंधेरा</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">-----------0-------------</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"> <b> ४.</b></span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>मैंने अपने दिनों को उम्मीदों से सराबोर रखा</b></span></span><br />
<br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मेरे मरने के बाद भी</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">इस दुनिया को सुंदर बनाने की कोशिशं जारी रखना</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मैं जो खटता और खपता रहा हँ तुम्हारी ही तरह</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मैंने अपने दिनों को उम्मीदों से सराबोर रखा</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">प्यार के उन दिनों की तरह</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">सपनों से भरपूर उमंगों में जीते हुए</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">घर लौटते हुए ज़रूर देख लेना कि</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">फुटपाथ पर सोये बेघर लोग</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कितने संशयों से भरे पड़े हैं</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">हो सके तो</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उठे नहीं उन पर कोई हिकारत भरी नज़र</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">इसका ध्यान रखना</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मज़दूरों के हाथ बड़े सख़्त</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">और कपड़े कुछ मैले हैं</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उनसे हाथ मिलाते या गले लगते हुए</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">संकोच मत करना</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">प्यार करते हुए</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अपनी आत्मा को गवाह बनाना</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">और याद रखना</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उगती पत्ती तुम्हें और झरती</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">तुम्हारे प्यार को बना रही है</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जब कभी थककर हारने लगो</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">गुनगुनाना कविता में अपनी बेचैनी</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">हो सकता है दुनिया तुम्हारे खि़लाफ़ हो</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">नापसंद हों उसे तुम्हारे शब्द</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">लेकिन खुले आकाश के नीचे</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">तुम्हारी कोशिश भरी हार भी</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">सबब बन सकती है दूसरों के लिए</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">कोशिश करना कि अपने होने के बाद भी</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">बातें कर सके अगली पीढ़ी</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अपनी इस पीढ़ी के बारे में</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">उन्हें लगे नहीं कि</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">दो वृक्षों के बीच छायाएँ पनपती नहीं</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">-----------0-------------</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"> <b> ५.</b></span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>जहां एक चिडि़या का डर आसमान छूता हैं</b></span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span>
<br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जिस तरह शामिल होता हूँ जीवन में</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">बकबकाता हूँ</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">ग़ुस्से या अधीरता से</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">लड़खड़ाते जूझता हूँ</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">चाहे कोढ़ी के सामने फेंके सिक्के-सा</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">अचकचाया होऊं</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">या अपनी कलप छिपाने के लिए</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मुस्कराता फिरूं</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">भिड़ना है मुझे अपनी ही असंगति से</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">चलना है दुनिया के साथ</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जो कि बाहर से ज़्यादा उमड़ती है भीतर</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">यहाँ एक चिडि़या का डर आसमान छूता है</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">और सैकड़ों शब्द निकल जाते हैं जीभ लपलपाते</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">इसी मिट्टी में बदलता है रंग</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">चीज़ें हरी होने लगती हैं</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मिलते हैं शब्द यहीं</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मेरी बेचैनी शब्दों के लिए नहीं</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">है जीवन में उठ रहे अंतर्विरोधों को लेकर</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जैसे कोई दरवाज़ा खुलने को है</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">और सारी इबारतें नक़्शा हैं इस व्यापक जीवन का</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">ख़ुद को खोता हूँ</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">लगता है आगे लहरें हैं</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">लहरों को ठेलती-तोड़ती हुईं</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मेरे अंदर की सत्ता</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">इसी कशमकश का परिणाम है</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मेरे लिए यही कविता है कि</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">मैं चुका नहीं हूँ</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">जीवन में गहरी होती जा रही फाँकों के बीच</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">खु़द को धर देने के लिए</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span>
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;">-------------0----------</span></span><br />
<div style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<br />
<div style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: right;">
<b>नीलोत्पल, उज्जैन</b></div>
<div style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
</div>
<div style="clear: both;">
</div>
</div>
नवनीत पाण्डेhttp://www.blogger.com/profile/14332214678554614545noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-7569491288960158612.post-33889547772227454282013-04-20T23:42:00.002-07:002013-04-23T23:13:00.644-07:00होस्टल की लड़कियां : विमलेश त्रिपाठी की कविताएं <div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="post-header-line-1">
</div>
<div class="post-body entry-content">
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div style="background-image: url(http://www.i-backgrounds.com/left_border_backgrounds/MusicBorder12.jpg); border: 5px solid rgb(221, 221, 255); font-family: verdana; line-height: 20px; margin: 0px; padding: 15px 15px 15px 135px; text-align: justify;">
<div style="color: white; font-size: 17px;">
</div>
<div style="color: white; font-size: 17px;">
</div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<div style="font-size: 17px;">
<table cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="float: left; margin-right: 1em; text-align: left;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiBPa1vPzRyhXglnwlRt83MdMnrd65NVx_oOt8EsHr4TbNFMUAc3Tf0pj6dj0N2czPS-d-qMiXhRzQH8P3zakgmp1JQshturadpPS5lVrAl2l-dCNe3HM_3ZspIZOB1CVQhQYIvS9xaMZyx/s1600/vimlesh+tripathi.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; margin-bottom: 1em; margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="200" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiBPa1vPzRyhXglnwlRt83MdMnrd65NVx_oOt8EsHr4TbNFMUAc3Tf0pj6dj0N2czPS-d-qMiXhRzQH8P3zakgmp1JQshturadpPS5lVrAl2l-dCNe3HM_3ZspIZOB1CVQhQYIvS9xaMZyx/s200/vimlesh+tripathi.jpg" width="164" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">विमलेश त्रिपाठी </td></tr>
</tbody></table>
<span style="color: white;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12pt;">मित्रो! उदाहरण में आज हैं युवा ज्ञानपीठ नवलेखन, 2010 पुरस्कार से सम्मानित हमारे समय के युवाओं में चर्चित और ध्यान खींचनेवाले कवि विमलेश त्रिपाठी। विमलेश की कविताओं में मुझे हमारे समय की चिंताएं और उनसे जूझने की व्यग्रताएं दिखायी देती है। किसी भी तरह के बनावटीपन से दूर ये कविताएं सहज सी दिखती जरुर है कितुं सहज है नहीं।</span></b> </span><br />
<span style="color: white;"><br /></span>
<span style="color: white;">7 अप्रैल 1979 को बक्सर, बिहार के एक गाँव हरनाथपुर में जन्मे विमलेश त्रिपाठी प्रेसिडेंसी कॉलेज से स्नातकोत्तर, बीएड के पश्चात कलकत्ता विश्वविद्यालय में शोधरत हैं और देश की लगभग सभी पत्र-पत्रिकाओं में कविता, कहानी, समीक्षा, लेख आदि प्रकाशन के साथ 2004-5 के वागर्थ के नवलेखन अंक की कहानियां राष्ट्रीय स्तर पर चर्चित। “हम बचे रहेंगे” कविता संग्रह,दिल्ली व ’अधूरे अंत की शुरूआत, कहानी संग्रह, भारतीय ज्ञानपीठ कृतियां प्रकाशित हो चुकी हैं और ’एक देश और मरे हुए लोग’ कविता संग्रह व ’कैनवास पर प्रेम’ उपन्यास शीघ्र प्रकाश्य।</span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<br /></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">पुरस्कार व सम्मान- </span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">सांस्कृतिक पुनर्निर्माण मिशन की ओर से काव्य लेखन के लिए युवा शिखर सम्मान।कहानी संग्रह अधूरे अंत की शुरूआत पर युवा ज्ञानपीठ नवलेखन, 2010 पुरस्कार। 2004-5 के वागर्थ के नवलेखन अंक में प्रकशित ‘अधूरे अंत की शुरुआत’ और ‘परदे के इधर-उधर’ और 2010 में नया ज्ञानोदय में प्रकाशित कहानी ‘चिंदी-चिंदी कथा’ विशेष तौर पर चर्चित। डा.पूरनसिंह स्मृति सम्मान, सूत्र सम्मान, राजीव गांधी एक्सिलेंट अवार्ड<span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span>“हम बचे रहेंगे” कविता संग्रह नयी किताब, दिल्ली से शीघ्र प्रकाश्य। कहानी लेखन में भी समान रूप से सक्रिय।</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
</div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">संप्रति- कोलकाता में रहनवारी,परमाणु ऊर्जा विभाग के एक यूनिट में सहायक निदेशक (राजभाषा) के पद पर कार्यरत।</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">संपर्क: साहा इंस्टिट्यूट ऑफ न्युक्लियर फिजिक्स,</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">1/ए.एफ., विधान नगर, कोलकाता-64.</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">·<span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span>ब्लॉग: http://bimleshtripathi.blogspot.com</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">·<span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span>Email: bimleshm2001@yahoo.com</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">·<span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span>Mobile: 09748800649</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">चिट्ठा: अनहद</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">समकालीन कविता में हमारे भरोसे को बनाए रखने में उन कवियों की भूमिका कम महत्वपूर्ण नहीं है जिनके पास बतौर ताक़त न तो जोड़ तोड़ की गणित है और न ही कोई विश्वसनीय आलोचक। ऐसे ही एक कवि हैं विमलेश त्रिपाठी। विमलेश की कविताओं में समय की उदासी है। उदास समय में कवि कहता है :</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">"मैं समय का सबसे कम जादुई कवि हूँ </span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">मेरे पास शब्दों की जगह </span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">एक किसान पिता की भूखी आँत है </span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">बहन की सूनी माँग है </span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">छोटे भाई की कम्पनी से छूट गई नौकरी है </span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">राख के ढेर से कुछ गरम उधेड़ती </span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">माँ की सूजी आँखें हैं" </span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">कितना त्रासद है उदास समय के सबसे कम जादुई कवि का यह आत्मस्वीकार। किसान पिता जो अन्न उपजाता है वह भूखा है। बहन है जो अनब्याही है। भाई है जो छँटनी या बन्द कारखाने की वजह से बेकार-बेरोजगार है। माँ है जिसकी आँखें सूजी हुई हैं। यह चित्र कविता में निस्सन्देह कोई कम जादुई कवि ही खींच सकता है। शब्दों का कोई बड़ा जादूगर तो क़लम की नोक से अनाज के दाने और बन्दूक की गोली एक साथ परोस देता है। लेकिन जो कम जादुई है वह अपेक्षाकृत अधिक ईमानदार है। कम से कम वह मध्यवर्गीय महानगरीय चेतना को लबादे की तरह नहीं ओढ़ता है बल्कि कपड़े की तरह पहनता है और कभी कभी त्वचा की तरह महसूस भी करता है। </span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: right;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;"><b><br /></b></span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: right;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>-नीलकमल</b></span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal; text-align: right;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;"><b>विमलेश त्रिपाठी की कविताएं </b></span></span><br />
<span style="color: white;"><br /></span>
<span style="color: white;"><br /></span>
<span style="color: white; font-size: large;">होस्टल की लड़कियां-1</span><br />
<span style="color: white;"><span style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span><span style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">वे जोर-जोर से हंसती हैं</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">कभी-कभी चिढ़ाने की हद तक</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">दौड़ती हैं पिंजरे से छूट गए</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">खरगोश की तरह</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">उनके बक्से में रखी होती है जादू की पुड़िया</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">जिसे मां ने छुपकार रखे थे उनके आंचल में घर से निकलते समय</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">कहा था</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">कि बांधे रखेगी उन्हें</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">खानदान की मर्यादा और समाज के बंधनों से</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">यही जादू की पुडिया</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">वे रात के अंधेरे में</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">निकल जाती हैं बहुत दूर</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">कि जैसे चिड़िया अपनी पंखों की उड़ान नापती है</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">उनके सपने में उनके पैर</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">कभी थकते नहीं</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">वे सपने के बाद के जीवन को</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">बदल देना चाहती हैं</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">हर महीने बदलने वाले गंदी पट्टियों की तरह</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">बन जाती हैं जोगिन</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">बनाती हैं अपनी-अपनी जादू की पुड़िया</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">समय का दुर्गम पुल पाल करती करीने से</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">वे जीना चाहती हैं तय समय में</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">अपनी तरह की जिंदगी</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">जो उन्हें भविष्य में कभी नसीब नहीं होना...।।</span></span><br />
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">*****</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="color: white;"><br /></span>
<span style="color: white;"><br /></span>
<span style="color: white; font-size: large;">होस्टल की लड़कियां-2</span><br />
<span style="color: white;"><span style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span><span style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">वे बिना नाम की नदियां हैं</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">सदियों से बहती आ रहीं सतत्</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">कागज की छोटी नौकाएं</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">हमें खींचकर ले जातीं बचपन के नादान दिनों में</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">वे अमराइयों में पहली बार आई बौर हैं</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">हैं झीम-झीम हवा जो फागुन के ठीक पहले बहती</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">हमारे शरीर में नशे की तरह सेंध लगाती</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">वे सावन की बूंदे हैं</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">धरती की कोख को नम करतीं अपनी हंसी से</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">वे विलुप्त हो रही औषधियां हैं</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">जिनके बिना स्वस्थ नहीं रह सकती यह धरती</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">आकाश गंगाएं हैं वे</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">जिन्हें सदियों से मापने की कोशिश में है पूरी दुनिया...।</span></span><br />
<span style="color: white;">*****</span><br />
<span style="color: white;"><br /></span>
<span style="color: white;"><br /></span>
<span style="color: white; font-size: large;">होस्टल की लड़कियां-3</span><br />
<span style="color: white;"><span style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span><span style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">उन्हें झुलनी नथिया या पायल की जरूरत नहीं </span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">जरूरत हवा की</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">जो घर की दीवारों के बीच उनके लिए बहुत कम </span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">उन्हें जरूरत नहीं महंगे आई लाइनर्स नेल पॉलिश </span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">या खूब चटक आलता की</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">ऊब चुकी उनकी देह इन श्रृंगार प्रसाधनों से</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">उन्हे जरूरत खूब चमकीले धूप की</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">जिस पर जता सकें वे अपना हक किसी भी मनुष्य से अधिक</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">जिसे भर सकें अपनी आत्मा के सबसे गोपन जगह में</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">सुरक्षित पूरे जीवन भर के लिए बेहिचक</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">उन्हें जरूरत उस संगीत की जो जीवन में</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">एक बार ही बज पाता है </span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">सबसे खूबसूरत और सबसे सधे और मीठे सूर में</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">उन्हें जरूरत उस मृत्यु की</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">जिसके बाद सचमुच का जीवन शुरू होता है...।।</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: medium; line-height: normal;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="color: white; font-size: 17px; line-height: 20px;">*****</span></span></div>
<div style="font-family: 'Times New Roman'; line-height: normal;">
<div style="text-align: right;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="background-color: black; color: white; font-size: large; line-height: 20px;">- विमलेश त्रिपाठी</span></span><b style="color: white; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: justify;"><span lang="HI" style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12pt;"> </span></b></div>
</div>
</div>
</div>
</div>
</div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="font-size: 17px; line-height: 20px;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="color: #741b47; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: left;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiL3I97omRUN-SnvknKvnHR6ArJjVUhfMNTUTYQBuehDe777w7I3IUyBiAV_ndiAw5Zx4WM5f0sic04yOKLGz7esY2PUTWd02uvnnMYZYJN84E6c-0ZmQ4Uwrax2UJS0Tdf3_6gmkXM_80/s1600/fantasy_women_paint_05.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"></a><b> </b></div>
<div style="clear: both;">
</div>
</div>
नवनीत पाण्डेhttp://www.blogger.com/profile/14332214678554614545noreply@blogger.com4tag:blogger.com,1999:blog-7569491288960158612.post-56386890218082858952013-03-08T22:21:00.000-08:002013-03-10T07:19:24.286-07:00अपने मुर्दार ज़मीरों से उबर कर तो देखो<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="post-header-line-1">
</div>
<div class="post-body entry-content">
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div style="background-image: url(http://www.i-backgrounds.com/left_border_backgrounds/FloralBorder12.jpg); border: 5px solid rgb(221, 221, 255); margin: 0px; padding: 15px 15px 15px 135px; text-align: justify;">
<div style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span style="font-family: Arial Unicode MS;"></span><br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjA_sso3K9OGmD4rBwZeJxnTBhqXk0OeRhwmRjqKiabpTGaRDVC0iZEP8cDTR7KvuZFNt-qBXHV6mvX-g2hIgVP_4XUA8NPwU-EGO1yGGCh3XHY4LqcPaeBE3V7ssArNPnnp-b-nNKdKqdc/s1600/Azizazad.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; cssfloat: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" jsa="true" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjA_sso3K9OGmD4rBwZeJxnTBhqXk0OeRhwmRjqKiabpTGaRDVC0iZEP8cDTR7KvuZFNt-qBXHV6mvX-g2hIgVP_4XUA8NPwU-EGO1yGGCh3XHY4LqcPaeBE3V7ssArNPnnp-b-nNKdKqdc/s1600/Azizazad.jpg" /></a></div>
<div class="MsoNormal" style="border: medium none; color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin: 0in 0in 0pt; text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS','sans-serif'; font-size: 14pt;">मित्रो! आज उदारण में आपके सामने हैं उर्दू के तरक्की पसंद व आवाम के शायर मरहूम अज़ीज़ आज़ाद की चंद चुनिंदा गज़लें। अज़ीज़ साहब की ये गज़लें ज़माने और आदमी की फ़ितरत को जिस अंदाज़ में हमारे सामने रखती है, वह काबिल ए तारीफ़ है। गज़ल के एक एक शेर जैसे आप से ही मुखातिब हो एक ऎसा सवाल आपके भीतर छोड़ देते हैं जिसके जवाब में आप बगलें झांकते दिखायी देंगे। अमन और इंसानियत अज़ीज़ आज़ाद की गज़लों का मौजूं है। कुछ लोग मशहूर होते हैं और कुछ महबूब। अज़ीज़ साहब अपने सुननेवालों के महबूब शायर थे। शायरी और अदबकारी के अलावा आवाम में अपनी रफ़ाकत के लिए भी जाने जाते थे </span></i></b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS','sans-serif'; font-size: 14pt;">21 मार्च 1944 को बीकानेर में बीकानेर में जन्मे अज़ीज़ आज़ाद साहब ने 20 सितंबर 2006 को यकबयक दुनिया से रुख्सत हो गए लेकिन अपनी बिंदास और मस्त शख्सियत की बदौलत अपने नाम की तरह सबके अज़ीज़ रहे। वे सही बात कहने से कभी नहीं चूकते थे भले ही सामने कोई लाट साहब ही क्यों न हो।<o:p></o:p></span></i></b></div>
<div class="MsoNormal" style="border: medium none; color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin: 0in 0in 0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin: 0in 0in 0pt; text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS','sans-serif'; font-size: 14pt;">प्रकाशित कृतियां</span></b><span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS','sans-serif'; font-size: 14pt;">- टूटे हुए लोग(उपन्यास), उम्र बस नींद सी, भरे हुए घर का सन्नाटा, चांद नदी में डूब रहा है( गज़ल संग्रह), हवाओं और हवाओं के बीच (कविता संग्रह), कोहरे की धूप( कहानी संग्रह) व<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>देश की सभी पत्र-पत्रिकाओं में रचना प्रकाशन के अलावा राजस्थान उर्दू अकादमी के सदस्य होने के साथ-साथ अकादमी से संपादित ’तजकरा शोरा-ए- बीकानेर का संपादन व मुशायरों में शरीक।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin: 0in 0in 0pt; mso-layout-grid-align: none;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin: 0in 0in 0pt; mso-layout-grid-align: none;">
<div style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span style="font-family: 'Arial Unicode MS','sans-serif'; font-size: 14pt;"><strong><em>अज़ीज़ आज़ाद की गज़लें</em></strong></span></div>
<div style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span style="font-family: 'Arial Unicode MS','sans-serif'; font-size: 14pt;"><strong><em><br /></em></strong></span></div>
<br />
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">1<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">सावन
को ज़रा खुल के बरसने की दुआ दो<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">हर
फ़ूल को गुलशन में महकने की दुआ दो<o:p></o:p></span><br />
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">मन
मार के बैठे हैं जो सहमे हुए डर से</span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">उन
सारे परिंदों को, चहकने की दुआ दो<o:p></o:p></span><br />
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">वो
लोग जो उजड़े हैं फ़सादों से बला से</span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">लो
साथ उन्हें फ़िर से, पनपने की दुआ दो<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">कुछ
लोग जो खुद अपनी निगाहों से गिरे हैं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">भटके
हैं खयालात बदलने की दुआ दो<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">जिन
लोगों ने डरते हुए दरपन नहीं देखा<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">उनको
भी ज़रा सजने-संवरने की दुआ दो<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">बादल
है के कोहसार पिघलते ही नहीं है<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">आज़ाद
इन्हें अब तो बरसने की दुआ दो<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[if !supportLineBreakNewLine]--><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">2<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">चलो
ये तो सलीका है बुरे को बुरा मत कहिए<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">मगर
उनकी तो ये ज़िद है हमें तो अब खुदा कहिए<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">सलीकेमंद
लोगों पे यूं ओछे वार करना भी<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">सरासर
बदतमीज़ी है इसे मत हौसला कहिए<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">तुम्हारे
दम पै जीते हम तो यारो कब के मर जाते<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">अगर
ज़िंदा हैं तो किस्मत से बुजुर्गों की दया कहिए<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">हमारा
नाम शामिल है वतन के जांनिसारों में<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">मगर
यूं तंगनज़री से हमें मत बेवफ़ा कहिए<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">तुम्हीं
पे नाज़ था हमको वतन के मो’तबर लोगों<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">चमन
वीरान-सा क्यूं है गुलों को क्या हुआ कहिए<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">किसी
जान ले लेना तो इनका शौक है आज़ाद<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">जिसे
तुम कत्ल कहते हो उसे इनकी अदा कहिए<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span><br />
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">3<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">जो
दुनिया में छाए-छाए फ़िरते हैं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">मौत
से क्यूं घबराए फ़िरते हैं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">सन्नाटे
पसरे हैं मन की वादी में<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">फ़िर
भी कितना शोर मचाए फ़िरते हैं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">खुद
का बोझ नहीं उठता जिन लोगों से<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">वो
धरती का भार उठाए फ़िरते हैं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">खुद
को जरा सी आंच लगी तो चीख पड़े<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">जो
दुनिया में आग लगाए फ़िरते हैं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">उनके
लफ़्ज़ों में ही खुश्बू होती है<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">जो
सीने में दर्द छुपाए फ़िरते हैं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">क्या
होगा आज़ाद भला इन गज़लों से<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">लोग
अदब से अब कतराए फ़िरते हैं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span><br />
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">4<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">इस
दौर में किसी को किसी की खबर नहीं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">चलते
हैं साथ-साथ मगर हमसफ़र नहीं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">अपने
ही दायरों में सिमटने लगे हैं लोग<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">औरों
की गम-खुशी का किसी पे असर नहीं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">दुनिया
मेरी तलाश में रहती है रात-दिन<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">मैं
सामने हूं मुझ पे किसी की नज़र नहीं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">वो
नापने चले हैं समंदर की वसुअतें<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">लेकिन
खुद अपने कद पे किसी की नज़र नहीं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">राहे-वफ़ा
में ठोकरें होती हैं मंज़िलें<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">इस
रास्ते में मौत का कोई डर नहीं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">सज़दे
में सर काट के खुश हो गया यज़ीद<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">वे
साफ़ बुज़दिली है तुम्हारा हुनर नहीं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">हम
लोग इस ज़हान में होकर हैं गुम अज़ीज़<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">जीते
रहे हैं ऎसे के जैसे बशर नहीं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[if !supportLineBreakNewLine]--><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">5<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">तुम
ज़रा प्यार की राहों से गुजर कर तो देखो<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">अपने
ज़ीनों से सड़क पर भी उतर कर तो देखो<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">धूप
सूरज की भी लगती है दुआओं की तरह<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">अपने
मुर्दार ज़मीरों से उबर कर तो देखो<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">तुम
हो खंज़र भी तो सीने में समा लेंगे तुम्हें<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">प’
ज़रा प्यार से बाहों में भर कर तो देखो<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">मेरी
हालत से तो गुरबत का गुमां हो शायद<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">दिल
की गहराई में उतर कर तो देखो<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">मेरा
दावा है कि सब ज़हर उतर जाएगा<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">तुम
मेरे शहर दो दिन ठहर कर तो देखो<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">इसकी
मिट्टी में मुहब्बत की महक आती है<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">चांदनी
रात में दो पल पसर कर तो देखो<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">कौन
कहता है कि तुम प्यार के काबिल नहीं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">अपने
अंदर से भी थोड़ा संवर कर तो देखो<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[if !supportLineBreakNewLine]--><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">6<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">देते
हैं लोग हक भी खैरात की तरह<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">खुद
मांगते हैं ज़ान भी सौगात की तरह<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">जीते
हैं ख्वाहिशात का लश्कर लिए हुए<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">रहते
हैं खुद में कैद हवालात की तरह<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">जो
खुद ही इक सवाल हैं देंगे भी क्या ज़वाब<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">मिलिए
न आप उनसे सवालात की तरह<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">सुलझे
हुए खयाल किताबों में दफ़्न हैं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">उलझें
हैं हम तो आज के हालात की तरह<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">ये
ज़िंदगी भी ज़हर के प्याले-सी हो गई<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">पीना
पड़ेगा अब हमें सुकरात की तरह<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;"><br /></span>
<span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">रखते
हैं लोग कैसे परिंदों को कैद में</span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">होते
हैं ये भी आपके ज़ज़्बात की तरह<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[if !supportLineBreakNewLine]--><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">7<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">कुछ
नंगे भी उनसे कितने अच्छे हैं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">जो
कपड़ों में रहकर बिल्कुल नंगे हैं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">शाम
ढले जब सूरज डूबा तो जाना<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">हमसे
हमारे साए कितने लंबे हैं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">हो
के समंदर तुम फ़ैले तो हमको क्या<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">हम
तो प्यासे अब भी पहले जैसे हैं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">भोले-भाले
कातिल शातिर और मक्कार<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">इक
चेहरे में कितने कितने चेहरे हैं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;"><br /></span>
<span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">बच्चे
भी कुछ बुढों जैसे लगे हमें</span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">कुछ
बुढे भी अब तक बिल्कुल बच्चे हैं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">क्यों
लोगों के ऎब ही देखें हम आज़ाद<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">वे
भी देखो कुछ हम से अच्छे हैं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[if !supportLineBreakNewLine]--><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">8<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">मेरे
वजूद का रिश्ता ही आसमान से है<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">न
जाने क्यूँ उन्हें शिकवा मेरी उड़ान से है<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">मुझे
ये ग़म नहीं शीशा हूँ हश्र क्या होगा<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">मेरी
तो जंगे-अना ही किसी चट्टान से है<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">सभी
ने की है शिकायत तो ज़ुल्म की मुझ पर<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">मगर
ये सारी शिकायत दबी ज़बान से है<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">मैं
जानता था सज़ा तो मुझे ही मिलनी थी<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">मुझे
तो सिर्फ़ शिकायत तेरे बयान से है<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">भरे
घरों को जला कर यूँ झूमने वालों<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">तुम्हारा
रिश्ता भी आख़िर किसी मकान से है<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;"><br />
<!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">हमें
ज़माना ये कैसी जगह पे ले आया<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in;">
<span style="font-family: "Arial Unicode MS","sans-serif"; font-size: 12.0pt;">ज़मीं
से है कोई रिश्ता न आसमान से है<o:p></o:p></span></div>
<span style="font-family: 'Arial Unicode MS','sans-serif';"></span></div>
</div>
</div>
</div>
<div>
</div>
<div style="clear: both;">
</div>
</div>
नवनीत पाण्डेhttp://www.blogger.com/profile/14332214678554614545noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-7569491288960158612.post-64368290082162231412012-06-14T10:31:00.001-07:002012-06-14T20:44:29.060-07:00रामदेव आचार्य की कविताएं<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="post-header-line-1">
</div>
<div class="post-body entry-content">
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgYUYE-u4ojFYUAC1PQ20oycRrv_t_66wW-WABDJwcPQGE_vZkl6TEVmuhxmPZmG_2BjzZbtr4tPVhyA9zKuERvvdF-qhEHy8swTrH33oUcIfqQ6w5bQRIQpqaSnXc-ND-JVaibPYpzNz27/s1600/ramdev+acharya.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="200" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgYUYE-u4ojFYUAC1PQ20oycRrv_t_66wW-WABDJwcPQGE_vZkl6TEVmuhxmPZmG_2BjzZbtr4tPVhyA9zKuERvvdF-qhEHy8swTrH33oUcIfqQ6w5bQRIQpqaSnXc-ND-JVaibPYpzNz27/s200/ramdev+acharya.jpg" width="156" /></a></div>
<div style="background-image: url(http://www.i-backgrounds.com/left_border_backgrounds/FloralBorder12.jpg); border: solid 5px #ddddff; color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; margin: 0; padding-bottom: 15px; padding-left: 135px; padding-right: 15px; padding-top: 15px; text-align: justify;">
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मित्रो! उदाहरण में आज है 15 जून को बीकानेर में जन्मे हिन्दी व राजस्थानी
के पुरोधा कवि व सत्तर के दशक के चर्चित व आम आदमी के आक्रोश के स्वर देने वाले कवि स्व. रामदेव आचार्य की 78वीं जयंति पर उनकी कुछ चुनी हुयी कविताएं। रामदेव आचार्य की इन
कविताओं को आप पढेंगे तो आपका तात्कालिक आलोचना की एक और कारगुजारी से साक्षात्कार
होगा। रामदेव आचार्य की ये कविताएं उस समय
की ही नहीं आज की भी प्रासंगिकता लिए दिखेंगी। इन कविताओं में उपेक्षित की पीड़ा व आक्रोश
को कवि ने बहुत ही सहज लेकिन चमत्कारिक ढंग से व्यक्त किया है। इसका प्रमाण कवि के
इस आत्मकथ्य से समझा जा सकता है कि कविता कवि के लिए सिर्फ़ कविता भर नहीं है। आचार्य
के शब्दों में,’अपनी कविताओं को शिल्प और कथ्य की दृष्टि से एकान्विति के रूप में देखूं
तो मैं कहूंगा कि आभिजात्य के मोह से रिक्त मेरी कविताएं सहजता-साधारणता-आत्मीयता की
कविताएं हैं। मेरे लिए कविता का सत्य एक गहरा और त्रासदायक अनुभव है। मैं कविता लिखते
समय एक भीतरी व्यथा से संत्रस्त हो जाता हूं। मेरी अस्मिता आंदोलित और विचलित हो जाती
है। मैं अपने परिवेश की घुटन को आकृति देता हूं। मेरी कविताओं का मूल भाव परिवर्तन
का है। मेरे मन में वर्तमान के प्रति नफ़रत-भरा आक्रोश है तथा भविष्य के प्रति एक आस्थापूर्ण
श्रध्दा है।’ आक्रोश के साथ भविष्य के प्रति यह आस्थापूर्ण श्रध्दा ही रामदेव आचार्य
की कविता का मूल स्वर है। <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;"> पहले कविता संग्रह
’अक्षरों का विद्रोह’ के प्राक्कथन में बालकृष्ण राव के शब्दों में,’रामदेव आचार्य
को भीड़ से डर नहीं लगता, अपनी विशिष्टता को गंवा देने की आशंका से वे व्याकुल नहीं
हैं, भीड़ में खो जाने के भय से रात भर जागते नहीं रहते। विशिष्टता के आग्रह और अनूठेपन
के लोभ में अकेलेपन का वरण करने की तथाकथित आधुनिक प्रवृत्ति इनकी रचनाओं में परिलक्षित
नहीं होती। इसी कारण इनकी रचना साधारणता का वरण करती है अत: असाधारण हो जाती है।’<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;"> दूसरे कविता संग्रह
’रेगिस्तान से महानगर तक’ की भूमिका में डा.जगदीश गुप्त कहते हैं,’ रामदेव आचार्य ने
अपने कवि-कर्म के पीछे एक दायित्त्वबोध, एक विशद् सम्पृक्ति, एक आंतरिक दबाव अनुभव
किया है, जो उपेक्षणीय नहीं है। उनका कवि-व्यक्तित्व इन वाक्यों में मुखर होकर सम्बध्द
कविताओं के साथ प्रतिमूर्त हुआ है। <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">संप्रति
व सृजन:</span></b><span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;"> डूंगर महाविद्यालय में अंग्रेजी के व्याख्याता रामदेव आचार्य ने ’अक्षरों
का विद्रोह’ व ’रेगिस्तान से महानगर तक’ हिन्दी व राजस्थानी में ‘सोनै रौ सूरज’ काव्य
संग्रह साहित्य को दिए। उस समय की सभी प्रतिष्ठित पत्र-पत्रिकाओं में प्रकाशन। राजस्थान साहित्य अकादमी की मुख पत्रिका ’मधुमती’ के संपादन के साथ डा. जगदीश गुप्त द्वारा संपादित ’त्रयी-१(1974) के प्रथम कवि भी रहे।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
</div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">रामदेव आचार्य की कविताएं<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">रचना का जन्म<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">जब-जब लिखने बैठता हूं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">सारे जिस्म का खून<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">उंगलियों की पोरों पर जमा हो जाता है।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">सारा अस्तित्व<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">एक अप्रत्याषित रोमांच से तरंगित हो जाता है।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">दिमाग के पर्दे पर<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">भूली-बिसरी यादों के<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">छाया-चित्र उतरने लगते हैं।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">बीते दिन पहाड़ की तरह सामने खड़े हो जाते हैं।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">आंखों में सूरज उतर आता है।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">नस-नस में विस्फोट होने लगता है।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">शिराओं में गर्म लावा भर जाता है।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">पिघले हुए लोहे की तरह<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">शब्द पन्नों पर फ़ैल जाते हैं।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">एक-एक क्षण<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">एक-एक अवधि बन जाता है।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">जब-जब लिखने बैठता हूं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">सारे जिस्म का खून<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">उंगलियों की पोरों पर जमा हो जाता है।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">ऐसे समय कोई बदशक्ल,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">कोई बेईमान चेहरा<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">मेरे सामने आने का साहस नहीं करता।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">गरदन-झुकाए सारे विलेन<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">हाथ-बंधे अपराधियों की तरह<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">रचना के दरबार में खड़े हो जाते हैं।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">सारे शिखंडी<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">राष्ट्रीय-अंतर्राष्ट्रीय आवरणों से<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">नंगे हो जाते हैं।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">आदमी और आदमी के<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">फासले मिट जाते हैं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">कपटी गिद्ध लाशों से हट जाते हैं।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">चींटियां शव घसीटना छोड़ देती है।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">बिच्छू का डंक कट जाता है<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">सांपों की विषैली थैलियां फूट जाती हैं।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">अपना बोझ, अपना दर्द<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">सबका बोझ, सबका दर्द-बन जाता है।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">मेरा ‘मैं’<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">और तुम्हारा ‘तुम’<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">पीछे छूट जाते हैं।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">समूचा आदमी कागजों पर उतर आता है।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">जब-जब लिखने बैठता हूं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">सारे जिस्म का खून<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">उंगलियों की पोरों पर जमा हो जाता है।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">*****<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">जिन्दा मुर्दें!<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">मेरे दिमाग में कब्रें हैं,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">जिनमें जिंदा सपने<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">दफना दिए गए हैं!<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">हर रात को<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">ये जिंदा मुर्दे<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">अपनी कब्रों से बाहर निकलते हैं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">और<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">हर दिन की समाधि पर<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">चढ़ा देते हैं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">भावना के कुछ सड़े हुए फूल<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">जला देते हैं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">इच्छाओं के कुछ तेल-हीन दीपक!<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">कि ये जिंदा मुर्दे<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">अपनी कब्रों में लौट जाते हैं।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">*****<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">गिद्ध और गांधी<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">नयी-नयी उद्घाटित, अनावृत<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">आदमकद गांधी की प्रतिमा पर<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">लम्बी लाल चोंचवाले<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">विकराल गिद्ध को<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">डेन फड़फड़ाकर मंडराते देखा,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">तो मुझे मेरी कविता का कथ्य मिल गया,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">और देश का अपना बिंब<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">*****<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">प्रतिबिंब<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">मेरे पास मुखौटे नहीं हैं,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">न प्राइवेट, न सार्वजनिक<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">मेरा चेहरा वही है,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">जो मेरा चेहरा है।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">मेरे दोस्त!<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">यदि इस पर भी तुम्हें<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">मेरे चेहरे पर मुखौटे नजर आते हैं,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">तो मेरे चेहरे में<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">तुम अपना ही चेहरा देख रहे हो!<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">*****<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">मसीहा<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">मसीहा होते हैं वे<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">जो खुद को मसीहा कहते नहीं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">समझते हैं।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">उन्हें मसीहा कहने के लिए<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">उनके साथ एक जत्था चलता है,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">जत्थे के सभी लोग<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">स्वार्थी,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">कमीने<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">या मूर्ख होते हैं।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">मसीहा देते हैं उपदेष<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">तो लोग ऊंघते हैं,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">पर जत्थेवाले कहते हैं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">कि लोग झूमते हैं।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">न-कुछ विषय पर<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">मसीहा घंटों बोलते हैं,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">भारी-भारी परिभाषाओं के<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">खाते खोलते हैं।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">नहीं समझ पाते साधारण लोग<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">जत्थेवाले समझाते हैं,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">(कन्फ्यूज्ड़) मसीहाओं को समझ पाना<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">टेढ़ी खीर बताते हैं।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">मसीहा के विचारों को<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">नयी-नयी शैलियों में ढालते हैं,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">जो स्वयं मसीहा नहीं समझा पाए<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">ऐसे ऐसे गूढ़ अर्थों पर<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">जत्थेवाले प्रकाष डालते हैं।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">सुना है आदि-काल से<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">सभी मसीहा जत्थे पालते हैं,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">जत्थेवालों के पेट में अनाज<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">और लोगों की आंखों में<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">धूल डालते हैं।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">*****<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">सरदी की रात का गीत<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">सरदी की यह सुनसान रात<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">है सुन्न सड़क,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">भूखों के लटके मुखड़ों सी<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">कुछ घास-फूस की झोंपड़ियां<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">हैं आसपास,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">जो एक हवा के थप्पड़ को सह सके नहीं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">लगती हैं यों<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">परित्यक्त प्रियतमा हो निराश!<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">मिल के कल-पुर्जों<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">की ध्वनियां हैं गूंज रहीं,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">बारह बजने की सुस्ती<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">दिखती गिरजाघर की आंखों में,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">चिमनी गाती है गीत मषीनों<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">का मीठी झपकी लेकर,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">भर रही उड़ाने ढलती रात<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">उदास हवा की पांखों में।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">लड़खड़ा रही है मौन रोषनी<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">लैम्प-पोस्ट की बांहों में,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">कुछ कुत्ते रह रह भौंक रहे,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">चमगादड़ पलकें बिछा रहे हैं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">नयी सुबह की राहों में!<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">*****<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">चांदनी रात में गांव<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">मिट्टी के घरों की बाहों में<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">करवट बदलता गांव,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">स्नेही आकाष-पिता के<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">सीने से चिपका<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">नन्हें शिशु सा चांद,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">मिट्टी के घरों की छतों से<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">पेड़ों की शाखों तक<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">झूलती, झूमती,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">छलांग लगाती<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">लुकती-छिपती चांदनी।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">यह रात<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">कि जैसे किसी कुशल चित्रकार ने<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">पेत दी है मटमैले रंगों में<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">एक गौरवर्ण गृहिणी की आकृति<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">अधुले वस्त्रों में!<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">पत्तों से टकराकर लड़खड़ाती<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">शराबी हवा,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">व्यापक क्षेत्र में<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">समाधि लगाए विचार-मग्न प्रकृति<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">यदा-कदा टूटता तारा<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">और वातावरण की गुमसुम चुप्पी,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">और मेरे मन पर<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">बनते-बिगड़ते<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">अनेक तैल-चित्र।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">*****<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">एक ईमानदार प्रणय-गीत<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">यहां आओ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">और रख दो मेरे होठों पर<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">अपने दहकते गुलाब,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">भर दो मेरी बाहों में<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">अपनी देह के अंगारे,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">घघका दो मेरी घमनियों में<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">ज्वालामुखी लपटें,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">मेरी नस-नस में डाल दो तेजाब,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">अपनी जुल्फों से कहो<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">मुझे डस ले सौ बार,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">आज की रात तो<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">हो जाने दो मेरी मौत,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">बनने दो चांद को<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">इस हसीन मौत का गवाह<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">मेरे खून की प्यास है,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">मेरी देह को देह की भूख है।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">*****<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">रक्त सने हस्ताक्षर<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">अपनी हत्या मैंने खुद की है।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">खूब सोच-समझकर<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">ये मेरे रक्त-सने हस्ताक्षर हैं।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">एक अन-चाहे बोझ को ढोना,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">और जिंदा होने का ढोल बजाना<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">कोई जिंदगी नहीं है।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">जिंदगी-भर जिंदगी से जूझना,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">और मौत को जिंदगी की तरह पूजना<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">कोई जिंदगी नहीं है।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">एक आकार-हीन लाष को लिए घूमना<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">खौफनाक दृष्यों के समीप से गुजरना,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">हसीन फरेबों, मित्रता-पूर्ण षड़यंत्रो, और<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">कपटी संस्कारों में सांसे गिनना,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">खुषामद और चापलूसी की चपेट में कराहना,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">अधूरे उदरों, निरीह आंखो, टूटे जिस्मों का सामना करना<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">और इन सबको जिंदगी कहना<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">कोई जिंदगी नहीं है।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">नफरत। नफरत। घोर नफरत।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">भाषा जिसे कह नहीं सकंे,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">मर्यादाएं सह नहीं सकें।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">मौत कोई वरण-लायक औरत नहीं है।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">वह पत्नी नहीं बन सकती।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">हो सकता है वह जिंदगी से कम भयानक हो।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">एक ऐसी प्रेमिका हो, जो जिस्म को राहत दे सके।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">जिंदगी तो रोग ग्रस्त मक्कार वेष्या है।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">देश के नक्शे पर कोई सोने की चिड़िया नहीं है।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">चन्द फूले हुए, फैले हुए उदर हैं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">और पिचके हुए, निचुड़े हुए गाल हैं।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">मेरे इतिहास ने पूरी कौम का पुरूषत्व छीन लिया है!<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">धर्म ने मेरे स्वरूप की अनेक हत्याएं की हैं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">ईश्वर के नाम पर।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">परिवार भरता रहा है मेरे खून में पानी<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">फेफड़ों में तपेदिक।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">परम्परा चाटती रही है मेरे चेतना के तल।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">यह कोई रहने लायक।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">कहने लायक।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">सहने लायक।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">जिंदगी नहीं है।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">अपनी मौत का गवाह मैं खुद बनता हूं।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">ये मेरे रक्त सने हस्ताक्षर हैं।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">*****<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">आओ, मेरे साथ आओ!<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">आओ, मेरे साथ आओ!<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">कुछ मूर्तियों को तोड़ना है,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">कुछ प्रतिमाओं को खंडित करना है,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">जिन्होंने हमें भीगी बिल्लियां बना दिया है।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">आओ, मेरे साथ आओ!<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">कुछ देवताओं को अस्वीकारना है,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">कुछ धर्मों का नकारना है,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">जिन्होंने आदमी को जानवर बना दिया है।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">आओ, मेरे साथ आओ!<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">कुछ परकोटों को मिटाना है।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">कुछ स्तम्भों को गिराना है<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">जिन्होंने हमारी प्रतिभा को कुण्ठित कर दिया है।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">आओ, मेरे साथ आओ!<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">कुछ खाइयों को पाटना है।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">कुछ सांकलों को काटना है।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">जिन्होंने समूचे राष्ट्र को नपुंसक बना दिया है।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">आओ, मेरे साथ आओ!<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">कुछ संस्कारों को जलाना है।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">कुछ विष्वासों को हिलाना है।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">जिन्होंने हमारी आत्माओं को नंगा कर दिया है।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">आओ, मेरे साथ आओ!<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">कुछ पंजों को मोड़ना है।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">कुछ जबड़ों को तोड़ना है।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">जो हमें जिंदा निगलने की साजिष कर रहे हैं।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">आओ, मरे साथ आओ!<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">*****<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">टूटन का गीत<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">सूनी वादी में गूंज रही<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">खण्डित आदर्षों की ध्वनियां<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">रेगिस्तानों की परतों में<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">दब गयी कल्पना की परियां,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">बन गई राख का एक ढेर<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">अभिलाषाओं की फुलझड़ियां<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">एकांतों को है भुगत रही<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">रंगीन जिंदगी की घड़िया,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">जिनको समझा मुक्तामणियां<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">वे निकलीं आंसूओं की लड़ियां<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">जुड़ना था जिनको सूत्र-बद्ध<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">वे कटी साधना की कड़ियां,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">चेतन पथ पर हैं भटक रहीं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">सब प्रष्नों की अस्वीकृतियां,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">सपनों की नगरी में उभरी<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">हैं खण्डहरों की आकृतियां<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">*****<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">मैं और मेरी पीड़ा!<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">मुझमें ऐसा क्या है<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">कि मैं टूटता नहीं हूू,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">मैं बिखरता नहीं हूं।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">चोटें सहता हूं अनेक<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">हर चोट खाकर तिलमिलाता हूं,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">घायल हो जाता हू,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">पर मेरी पीड़ा<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">कभी भी आत्म-हत्या की<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">प्रेरणा नहीं बनती,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">मृत्यु का आनंद नहीं बनती।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">मैं घावों को सहला लेता हूं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">मरहम-पट्टी कर लेता हूं,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">फिर स्वस्थ होकर<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">नए सिरे से<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">जीवन को पकड़ने के लिए<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">चल पड़ता हूं।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">फिर जब अपने चारों और देखता हूं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">तो पाता हूं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">कि मुझ पर पड़ी प्रत्येक चोट<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">स्वयं टूट गयी है,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">बिखर गई है।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">*****<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">मेरी परछाइयां!<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">अतीत एक मैली चादर है,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">मैंने उसे उतार फैंका है।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">मैंने नए परिधान पहन लिए हैं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">और मैं नई राहों की तलाष में<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">निकल गया हूं।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">लेकिन यह क्या?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">मैं स्तब्ध हूं!<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">मैं रोमांचित हूं!!<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">अभी जब मैंने<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">पीछे मुड़कर देखा<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">तो पाया<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">कि मेरी ही परछाइयां<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">मेरा पीछा कर रही हैं।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt;">*****<o:p></o:p></span></div>
<br />
<div style="color: #741b47; text-align: left;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiL3I97omRUN-SnvknKvnHR6ArJjVUhfMNTUTYQBuehDe777w7I3IUyBiAV_ndiAw5Zx4WM5f0sic04yOKLGz7esY2PUTWd02uvnnMYZYJN84E6c-0ZmQ4Uwrax2UJS0Tdf3_6gmkXM_80/s1600/fantasy_women_paint_05.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"></a><b> </b></div>
</div>
</div>
<div style="clear: both;">
</div>
</div>
</div>नवनीत पाण्डेhttp://www.blogger.com/profile/14332214678554614545noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7569491288960158612.post-67877600535066649912012-05-05T10:29:00.000-07:002012-05-05T10:34:27.765-07:00सुशीला शिवराण की कविताएं<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="post-header-line-1">
</div>
<div class="post-body entry-content">
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgpwVI_I3O_0pQg1Z_xWwkxD4FR-VNB-XCiZldM1Srz8zPB6JqRFYbHBOUakDveJ8lTDjipOZw49sVEkW7WUGMH0QnTiJ75EA31rLie2vXQvc9r7WkczyKT4fRF3vIW9MXiTd_184PoVQI7/s1600/shushila+shivran.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="120" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgpwVI_I3O_0pQg1Z_xWwkxD4FR-VNB-XCiZldM1Srz8zPB6JqRFYbHBOUakDveJ8lTDjipOZw49sVEkW7WUGMH0QnTiJ75EA31rLie2vXQvc9r7WkczyKT4fRF3vIW9MXiTd_184PoVQI7/s200/shushila+shivran.jpg" width="200" /></a></div>
<div style="background-image: url(http://www.i-backgrounds.com/left_border_backgrounds/FloralBorder12.jpg); border: solid 5px #ddddff; color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; margin: 0; padding-bottom: 15px; padding-left: 135px; padding-right: 15px; padding-top: 15px; text-align: justify;">
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मित्रो! इस
बार उदाहरण में आपके सामने हैं इन दिनो फ़ेसबुक
पर अपने हाइकुओं से सर्वाधिक सक्रिय कवयित्री
सुशीला शिवराण। सुशीला जी की कविताएं अपने मूड और मिज़ाज की कविताएं हैं। ईमानदार कविताएं…जिनमें
जैसा वह महसूसती है, कागज़ पर उतार देती है। उनकी कविताओं में आपको कहीं कोई कवित्त कारीगरी भले ही न लगे, दिखे पर कविता
का एक उनमान जरूर दिखायी देगा।<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;"><br /></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
</div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मुंबई और कोच्ची
में नेवल पब्लिक स्कूल, बिरला पब्लिक स्कूल, पिलानी, डी.ए.वी. गुड़गाँव से अपनी शिक्षण-यात्रा
करते हुए आजकल सनसिटी वर्ल्ड स्कूल, गुड़गाँव में अध्यापनरत । अध्ययन-अध्यापन के अतिरिक्त
खेलों से विशेष प्रेम। दिल्ली विश्वविद्यालय और दिल्ली राज्य का वॉलीबाल में प्रतिनिधित्व
के अलावा भ्रमण का भी शौक रखनेवाली सुशीला शिवराण हिन्दी साहित्य, कविता पठन एवं पिछ्ले
२० वर्षों से शिक्षण से जुड़ी हैं।<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जन्म:</span></i></b><i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">२८नवंबर१९६५
झुण्झुनू,राजस्थान, <b>शिक्षा : </b>बी.कॉम.,बी.एड.,
एम.ए., <b>संप्रति–</b> शिक्षिका<b><o:p></o:p></b></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सुशीला शिवराण की कविताएं <o:p></o:p></span></i></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जला है जिया.......<o:p></o:p></span></i></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">गीली लकड़ी
सा धुँआ<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">लिपटा है वज़ूद
से<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कलेजे की हूक
से<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">भीगी पलकों
से<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उलझी अलकों
से<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">नम गालों से<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बिखरे बालों
से<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">लरजते होंठ
से<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मन की चोट से...<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कलेजा भिंचता
सा<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">अंतस में कुछ
खिंचता सा<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">गले में कुछ
अटका सा<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">किरच-किरच दिल
टूटता सा<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">श्वास कुछ-कुछ
रूकता सा....<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बाँच के पाती<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कहता है मीत
-<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मेरी शांति
के लिए<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मुझे कुछ दे
सकते हो?<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">दफ़ना दो अहसासों
को <o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">प्यार भरी बातों
को<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मधुर यादों
को<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हसीन ख्वाबों
को<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बिसरा दो मुझे<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">और हर उस शय
को<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जो मुझसे जुड़ी
है<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बोलो मेरी शांति
के लिए<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">क्या मुझे ये
दे सकते हो !<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">*****<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;"><br /></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;"><br /></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
</div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">स्त्री होकर सवाल करती है!<o:p></o:p></span></i></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ओ दम्भी पुरूष
!<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सदियों से छला
है तुमने<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कभी देवी-गृहलक्ष्मी<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">अन्नपूर्णा-अर्धांगिनी<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ह्रदय-स्वामिनी-
भामिनी<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">क्या-क्या नहीं
पुकारा मुझे?<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पुलकित-आनंदित<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बहलती रही मैं<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तुम्हारे बहलावों-छलाओं
से !<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">देवी बनकर लुटाती
रही<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तुम पर सर्वस्व
अपना<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कहाँ की मैंने
अपेक्षा<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तुम्हारी रही
सदैव<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">प्रस्तर-प्रतिमा<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">आंगन तुम्हारे<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ना कोई आशा<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ना अभिलाषा<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पीती रही दर्द
के प्याले<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पिघलती रही
पल-पल<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जलती रही तिल-तिल<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सिमटती, मिटती
रही !<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पुत्री बन बनी
अनुगामिनी<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">प्रेयसी थी
समर्पिता<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पहन मंगलसूत्र<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">नाम-गोत्र-पहचान<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">किए न्यौछावर
खुशी-खुशी<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मातृत्व-सुख
से हुई<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">गर्वित-निहाल<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पाला उनको<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जो थे अंशी<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">तेरे-मेरे लाल
।<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">आज खोजती हूँ
खुद को<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पूछती हूँ खुद
से<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कौन थे तुम<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जो आए अचानक<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">लील गए सपने
मेरे<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बो दिए सपने
अपने<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">भीतर मेरे-बहुत
गहरे<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">पूछती हूं पा
एकांत खुद से<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कर पाईं क्या
न्याय स्वयं से तुम<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मेरे भीतर उठते
इन सवालों से<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सचमुच बहुत
डरती हूँ<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मुझ तक सीमित
हैं जब तक<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सब ठीक है-सुंदर
है तब तक<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">हो जाएंगे जब
कभी मुखरित<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बहुत सताएंगे
सवाल तुमको<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">फ़िर तुम चिल्लाओगे<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">स्त्री होकर
सवाल करती है !<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">ये क्या बवाल
करती है?<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">सोच लो !<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">क्या तुम तैयार
हो<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मचते बवाल के
लिए<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उठते सवाल के
लिए ?<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">*****<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;"><br /></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
</div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">कुछ हाइकु<o:p></o:p></span></i></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">1)<o:p></o:p></span></i></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मुद्दतें हुईं<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">खुल के हँसा
है वो<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">रोने के बाद<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">2)<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">रजनीगंधा<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">रातों को महकाए<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जग तो सोए<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">3)<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">देखा न कभी<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बसता है मुझी
में<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मिलन की प्यास<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">4)<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">उपजी पीड़<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बहता गया नीर<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">खाली मनवा ।<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">5) <o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">घर की धुरी<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">बुनते भ्रमजाल<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt;">
<i><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">जग निहाल<o:p></o:p></span></i></div>
*****<br />
<br />
<br />
<div style="color: #741b47; text-align: left;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiL3I97omRUN-SnvknKvnHR6ArJjVUhfMNTUTYQBuehDe777w7I3IUyBiAV_ndiAw5Zx4WM5f0sic04yOKLGz7esY2PUTWd02uvnnMYZYJN84E6c-0ZmQ4Uwrax2UJS0Tdf3_6gmkXM_80/s1600/fantasy_women_paint_05.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"></a><b> </b></div>
</div>
</div>
<div style="clear: both;">
</div>
</div>
</div>नवनीत पाण्डेhttp://www.blogger.com/profile/14332214678554614545noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7569491288960158612.post-5200660330397050942012-04-28T23:53:00.000-07:002012-04-28T23:54:10.908-07:00विपिन चौधरी की कविताएं<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="post-header-line-1">
</div>
<div class="post-body entry-content">
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjLMKlnKLQCnFCeTXp5-6pnz5ZsmKlFhcyFTxRywwIIkvygQ8edbx-bIYdzPHYgXqSruq4xQQNy4d3AtDPpji0Qpi92Q1OmPGx6ot_uJ3D93ngg6T9LY57OQFV3J7b9ORDth4a4oBThbJBa/s1600/vipin+choudhary.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="150" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjLMKlnKLQCnFCeTXp5-6pnz5ZsmKlFhcyFTxRywwIIkvygQ8edbx-bIYdzPHYgXqSruq4xQQNy4d3AtDPpji0Qpi92Q1OmPGx6ot_uJ3D93ngg6T9LY57OQFV3J7b9ORDth4a4oBThbJBa/s200/vipin+choudhary.jpg" width="200" /></a></div>
<div style="background-image: url(http://www.i-backgrounds.com/left_border_backgrounds/FloralBorder12.jpg); border-bottom-color: rgb(221, 221, 255); border-bottom-style: solid; border-bottom-width: 5px; border-image: initial; border-left-color: rgb(221, 221, 255); border-left-style: solid; border-left-width: 5px; border-right-color: rgb(221, 221, 255); border-right-style: solid; border-right-width: 5px; border-top-color: rgb(221, 221, 255); border-top-style: solid; border-top-width: 5px; margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px; padding-bottom: 15px; padding-left: 135px; padding-right: 15px; padding-top: 15px; text-align: justify;">
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><span style="color: #333333; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;">मित्रो!
उदाहरण में आज आपके सामने हैं युवा कवयित्री विपिन चौधरी। एक ऎसी कवयित्री जो कविता
के माध्यम से अपने समय से प्रतिरोध व मुठभेड़ करती है। विपिन चौधरी कविताएं पढते हुए
आपको महसूस होगा कि उनकी कविता किस तरह एक नए हथियार की धार तेज कर रही है । अपने दौर
को चुलबुला मानते हुए कैसे उनकी कविता नई कहानियां ज़मीन पर उतार रही है । बाहर-भीतर
के सभी सच से साक्षात् करती उनकी कविता सच में आदमी से आदमी की यात्रा की कविताएं
ही लगती हैं। उनकी कविताओं में उनमानों का
वैविध्य चकित करनेवाला है। व्यष्टि से समष्टि की उनकी यह काव्य अनुभूतियां निश्चिय
ही कविता पढनेवालों में भरोसा जगाएगी।</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><i><span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt;">आत्मकथ्य<br />
कहा जाता है कि एक कवि की तीसरी आँख जाग्रत होती है यदि सचमुच में ऐसा है तो मुझे
लगता है कि मैं अपनी हर कविता से उस जाग्रत आंख में अंजन लगाती हूँ<o:p></o:p></span></i></b></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<b><span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt; line-height: 115%;">आत्मपरिचय<span class="apple-converted-space"> </span></span></b><span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt; line-height: 115%;"><br />
</span><span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 115%;">नाम-विपिन चौधरी<span class="apple-converted-space"> </span><br />
जन्म -२ अप्रैल १९७६ जिला भिवानी ( हरियाणा ) के गाँव खरकड़ी मखवान में<span class="apple-converted-space"> </span><br />
शिक्षा - बी.एस. सी, ऍम ए<span class="apple-converted-space"> </span><br />
प्रकाशित कृतियाँ- दो काव्य संग्रह प्रकाशित<span class="apple-converted-space"> </span><br />
सम्प्रति- मानव अधिकार संघ नामक स्वयं सेवी संस्था का सञ्चालन<span class="apple-converted-space"> </span><br />
</span><span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt; line-height: 115%;">सम्पर्क - १००८, हाउसिंग बोर्ड कालोनी, सेक्टर १५ ए, हिसार, हरियाणा,
पिन १२५००१<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt; line-height: 115%;">प्रकाशन<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<b><span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 115%;">अँधेरे के मध्य से</span></b><span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt; line-height: 115%;">
2008 mamta publiction gazibad<span class="apple-converted-space"> </span><br />
</span><b><span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 115%;">एक बार
फिर</span></b><span style="color: #222222; font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif; font-size: 10pt; line-height: 115%;"> 2008 mamta publication gaziabad (hariyana sahitaya
academy se anudaan prapt)<span class="apple-converted-space"> </span><br />
०९८९९८६५५१४</span><span style="font-family: 'Arial Unicode MS', sans-serif;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<o:p> </o:p><span style="font-family: Mangal; font-size: 14pt; line-height: 115%;"> </span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt; line-height: 115%;">विपिन चौधरी
की कविताएं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt; line-height: 115%;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="color: black;">
</div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt; line-height: 21px;">साँझ के हथियार<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">खुद सूनी साँझ एक नुकीला हाथियार मुझे सौंप</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">सुस्ताने लगती है</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">हर शाम मैं बरामदे में बैठ</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">एक नए हथियार की धार तेज़ करती दिखती हूं</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">आज शाम की इस बारिश ने</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">कई छोटी बड़ी बर्छियां मुझे थमा दी हैं</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">साँझ दर साँझ</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">ढेर सारे हथियारों का ज़खीरा</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">मेरे क़दमों में बिछ गया है</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">सप्ताहांत मैं इन सभी हथियारों को इक्कठा कर</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">पीछे के आंगन में रख</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">सोने चल देती हूं</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">यह अनुमान लगाते हुए कि कल की साँझ</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">मुझ कौन सा नया हथियार सौंपेगी<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">*****<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt; line-height: 21px;">एक प्रश्न के जवाब में</span><b><span style="font-size: 14pt; line-height: 21px;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">कितनी जल्दी</span><span lang="HI" style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">बुढे हो जाते हैं</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">हमारे चहेते काका</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;">-</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;"> दादा लोग </span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">रोज़ नई अडंगी डालने वाले </span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">कमीज़ में सुराख़ करने वाले</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">नई</span><span lang="HI" style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">रबर पेंसिल चोरी करने वाले </span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">टिफिन बॉक्स से लज़ीज़ खाना गड़प करने वाले</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">दोस्त तो सदा कड़क जवान बने रहते हैं </span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">मंगलू काका</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">जो रोज़ इक नई कहानी को जमीन पर उतारा करते </span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">कांसी की थाली में परोसी बाजरे की खिचड़ी को</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">इतनी देर तक फेंटते</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">की खिचड़ी की सफेदी खुद शर्माने लगती</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">कभी- कभी लगता कि काकी का चूल्हे ने अधपकी खिचड़ी पकाई है</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">बाकी का कमाल तो काका की ऊंगलियों ने किया है </span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">काका देर रात गए घडे बनाते और</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">मैं उकडू बैठ उनकें उँगलियों का जादू बिना पलक झपकाए देखा करती</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">चाक पर मिटटी का लौंदे से सुराही बनाते काका</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">जादूगर के सगे भाई दिखाई देते </span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"> </span><span style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">अपने उस चुलबुले दौर में</span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">घर वाले सिपाही के नाती लगते </span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">और काका फरिश्तो के दूत </span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">घर वालों की टोली में से एक बाशिंदा</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">मुझे ढूँढने काका के दलान में आ धमकता </span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">काका गिरते भागते</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">अधेरे कों टटोलते मुझे</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">कहीं गुल कर दिया करते</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">काका की चेचक के निशान से लदे दागिले काले चेहरे पर</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">आँखों की बजाये दो काले गड्ढे थे </span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">जिन पर मैं अपनी नन्ही उंगलियां</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">कुछ इस अनुमान से फेरती कि</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">किसी तरह दिख जाए काका को मेरा नन्हा चेहरा</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">दिख जाये मेरे घुंघराले बाल</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">एक आँख में डला काज़ल</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">मेरी धुल सनी चड्डी -बनियान</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">एक वक्त के बाद</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">किसी शाप की छाया के नीचें आ</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">काका-भतीजी का यह रिश्ता</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">दो देशो जैसा कंटीला हो गया</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">मेरे दादा की काका से बिगड गई</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">इस बैर-राग का पहला और आखिरी निशाना</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">मैं ही बनी </span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;">‘</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">टांग तोड़ दूंगा कुम्हार मोहल्ले की तरफ देखा भी कभी तो</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;">’<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">छोटे चचा ने आँख तरेरी</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;">’<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">मेरे आंसुओं की कहानी</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">किसी किताब में बंद हो गयी </span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">मेरा कद ऊँटनी से टक्कर लेने लगा</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">मेरी युवा आँखों के सामने</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">यह दुनिया गर्म पानी में रखे अंडे की तरह मेरे सामने उबलने लगी</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">इस बार गाँव आने पर </span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">आँखों के गढ्ढों में गंदगी लिए मैले-कुचले काका को देख कर</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">मैं अपने में सिमट</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">दो कदम पीछे हट गई</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">दोष मेरा नहीं मेरी साफ़ सुधरी विरासत का था</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">जिसे हर मैली चीज़ से उबकाई आती थी</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">मेरी बचपन की चपलता को काला चोर ले गया</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">गांव के चौबारे में एक लड़की और</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">वह भी शहर से आयी हुई,</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">दुनिया कुछ अलग तरह से सोचती है और मैं</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">क्या सोचती हूँ </span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">उसकी किसी को परवाह नहीं है</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">मंगलू काका तो दुनिया को चालू हालत में छोड</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">अपने धाम चले गए </span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">मै वापिस अपनी उस दुनिया में हाथ-पाँव मारने लगी </span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">जहाँ पर ना कोई मंगलू कुम्हार सा सिद्धहस्त हाथ हैं ना </span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">कोई स्नेहिल मंगलू काका<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">***** </span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt; line-height: 21px;">गांठ में बंद आखर<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">मन का अपना फलसफा हुआ करता है</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">और मन की चमड़ी का अपना</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">चमड़ी चूँकि बाहर की हवा में साँस लेती थी</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">सो हमारी दोस्ती उसी से थी</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">मन के इसी फलसफे में</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">एक तख्ती के लिए भी जगह थी</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">जिस पर लाख साफ़ करने पर भी</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">शब्द मिटते नहीं थे<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">सफाई से महज़ धूल ही साफ़ होती है</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">या फिर मन भी</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"> ? <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">कुछ साफ़ करने से मन का तापमान भी घटता बढ़ता है क्या</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">निश्चित काम को दोहराते-फलाते </span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">पुरानी गठरी में रोज़ एक नई गांठ लगती जाती है</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">पुरानी गांठ के ऊपर एक नई आंट</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">शब्दों पर मोती टांकना</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">का जुनून हुआ करता था तब</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">और होड भी सबसे करीबी दोस्त से होती <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">तब कोई गांठ बंधती भी थी तो</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">दसों उँगलियों के संकोच बिना</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">मास्टर की मार का असर जितना घमासान होता था</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">उतना आज पूरा का पूरा आसमान टूटने पर भी नहीं होता</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">रात के भोजन से भी ज्यादा जरूरी था</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">तख्ती के पुराने सूखे हुए हर्फों को साफ़ करना</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">मुल्तानी मिटटी खत्म हो गई है</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">तेज दौड़ के साथ पड़ोसन काकी के घर से ला</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">कुछ देर भीगो कर उससे तख्ती को साफ़ करना</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">सभी कामों का सरताज होता </span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">कई गांठे तो आज भी मन में कुंडली जमाए बैठी हैं</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">तख्ती पर आड़े लेटे आखर आज भी लेटे हैं मुस्तैद</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">आज भी मन की वह गांठ कसी कसाई</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">है ज्यों की त्यों</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">और तख्ती पर उकरे शब्द आज भी</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">गीले हैं<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">*****</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt; line-height: 21px;">महानगर</span><b><span style="font-size: 14pt; line-height: 21px;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">महानगरों में बने रहते हैं हम</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">अपने आपको लगातार ढूँढते हुए</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">इसके अतिरिक्त भार को अपने कमज़ोर कंधो पर ढोते</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">अभिमान से अभिज्ञान तक के लंबे सफर में</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">बेतरतीब उलझे हुए हम</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">महानगर की बोझिल धमक हमें</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">हर कदम पर साफ़ सुनाई देती है</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">इसके कंटीले शोर में हम खो गए हैं</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">फ़िलहाल हम इसके शयनकक्ष में आ चुके हैं</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">अब यहीं से अपने आप को खोने का पूरा मुआवजा लेंगे</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">दूर तक बिखरी हुई उदासी से</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">खुशी के बारीक कणों कों छानते हुए</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">महानगरों के सताये हुए हम</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">अपने गांव- कस्बों से</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">बटोर लाई खुशियों को बड़ी कंजूसी से खर्च करते हैं</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"> </span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"> </span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">महानगर के करीब आ कर</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">हमे बरसों के गठरी किये सपनों कों परे सरका कर</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">कठोर जमीन पर नंगे पाँव चलने की आदत डालनी पडी हैं</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">महानगर के पास ख़बरों का दूर तक</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">फैला हुआ कारोबार है</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">जो महीन खबरें तुम्हारें पथरीले पैरों तले कुचली जाती है</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">वही हमारे लिए पीड़ा का सबब बनती है</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">महानगर</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">फ्लाई ओवर के नीचे से गुज़रतें हुए</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">एक रेडीमेड उदासी हमारे अगल-बगल हो लेती है</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">लंबी चौड़ी इमारतें के ठीक बगल में</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">अपनी झोपड़ी</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">हमें अपने फक्कडपन का अहसास दिला देती है</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">महानगर तुम्हें लांघते हुए चलना</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">अपने आप कों</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">बड़ा दिलासा देना है</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">तुम्हारी चाल बहुत तेज़ है महानगर</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">लेकिन तुम्हें शायद यह मालूम नहीं</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">एक समय के बाद</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">दौड़ते फांदते इठलाते खरगोश की</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">चाल भी मंद पड़ जाती है</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;">*****<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14pt; line-height: 21px;">आदमी से आदमी तक की यात्रा</span><span style="font-size: 14pt; line-height: 21px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">शुरुआत से अंत तक का सफर</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">आदमी से आदमी तक का ही है</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">भीड़ में गुम होता आदमी</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">तनहाई से गुज़रता आदमी</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">आदमी से भिड़ता आदमी</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">आदमी के भीतर इंसान खोजता आदमी</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">इतना सब होने पर भी</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">हरेक आदमी की एक आँख</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">ढूंढती रहती है</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">अपने लिए ज़मीन का वह टुकड़ा</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">जिस पर किसी</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">दूसरे आदमी के पदचिन्ह ना हों <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">*****</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<b><span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">बहाने से</span></b><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">अतीत की तलहटी में गोता लगाने के लिए</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">यह ध्यान रखना भी ज़रूरी था कि</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">साथ- साथ चल रहे समय के माथे पर बल न पडे</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">तब कई महीन बहाने तलाशने का काम करना पडा</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">फिर उन </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">बहानों </span><span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;"> की डोर पर चल कर वो सब याद किया</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">जो मेरे ना चाहते हुये भी </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">कहीं</span><span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;"> पीछे छूट गया था</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">यह कुछ-कुछ उल्टी दिशा में जा कर सोचने की बिमारी की तबियत का भी काम था</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">कुछ ठोस ना रचने की समय सारणी में मैंने</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">एक बहाना तलाशा और उस बहाने के ज़रिये</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">पुरानी यादों की धार तेज़ की</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">तब दूर छिटक गयी सहेलियों के बहाने से गुमशुदा सुख याद आया</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">अपने साथ खींच लाया </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">जो</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">कुएँ</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;">, </span><span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">ढोल और पडछती और गाँव की धूल भरी गलि</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">यां</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">शादी की रीत और बढती उमर पर बात चलते ही</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">माँ-पिता का सम्बन्ध विच्छेद और दुध का जला छाछ भी फूक-फूक कर पीने वाली कहावत दोनों</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">इकटठे ही याद आये</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">जीवन की तेज रफतार के बहाने</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">चतुर सयाने लोग याद आये</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">पिछले दुखः को भूलने के उपक्रम में</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">बहाने से नया ताज़ा ओढा दुख याद आया</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">इसी बहाने </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">की मार्फ़त</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">दुनिया के </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">तमाम </span><span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">दुखों से दोस्ती का माकूल बहाना मिल सका।</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;">*****<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<b><span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">टुंड्रा प्रदेश</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;"> का सच</span></b><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">जीवन को</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">अपनी सदाबहार हरियाली तज कर</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">अचानक से टुंड्रा प्रदेश</span><span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;"> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">में रूपांतरित होते हुए</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">मैंने देखा</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">देखते दखते वह किसी अप्रत्याशित जादू की तरह बौना हो गया</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">यह लगभग-लगभग उन दिनों की बात है</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">जब प्रकर्ति और प्राणी आपसी बगावत की कश्मकश में थे</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">सपनों की मृगमरीचिका से बचने के लिये </span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">छोटी मुनियाँ दायी तरफ करवट लेकर सोने लगी थी</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">जन्मपत्री में बताये दिशा निर्देशानुसार </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">मैंने<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">मोरपँख अपने सिरहानें रख</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;"> लिए थे</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">बौनेपन में उतरने ही</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">जीवन ने इस कदर समाधी धारण कर ली</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">कि नयी ज़मीन की कच्ची पक्की</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;">, </span><span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">जली भुनी सभी मंत्र-सिद्ध तरकीबें उसे रट गयी</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">और</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">बाहर और भीतर के बीच मध्यस्ता स्थापित कर ली</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">व</span><span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">ह नज़ारा देकते ही बनता था जब वह अपने चेहरे पर पूरे ओज़ के साथ</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">दिन दहाडे अपनी सुविधापुवक भीतर प्रविष्ट हो जाता</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">और अपनी सुविधापूर्वक तेजी के साथ बाहर की दुनिया में गोते खाने लगता</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">उसकी काई में फिसलने की सारी सुविधाऐ थी</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">काँटेदार झाडियाँ से बिना खरोंच के निकल पाने की उम्मीद बेमानी</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;"> थी </span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">फिर भी </span><span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">मैं </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">वहाँ </span><span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">अपनी आदतनुसार स्थायी रूप से जम गई </span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">उत्तरी ध्रुव से दक्षिणी ध्रुव तक</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">एक से एक नयनाभिराम नज़ारे मेरी आँखों के सामने थे</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">पर उस सर्द बौनेपन में मेरे दिमाग से लेकर</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">आत्मा तक पर सफेद बर्फ जम चुकि थी और बौनापन मुझ पर भी भारी पडने लगा</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">जीवन के बौनेपन की लेफ्ट-राईट और तमाम मक्कार कलाबाज़ियों देख चुकने को अभयस्त हो चुकि ये आँखें</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">उधर देखने लगी जहाँ</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">जहाँ एक रेगिस्तान आँखों में इंतज़ार लिये अब भी खडा था।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; font-size: 12pt; line-height: 18px;">*****</span><span style="font-size: 12pt; line-height: 18px;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; line-height: 17.25pt;">
<b><br /></b></div>
<div class="MsoNormal">
</div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">हम मुट्ठी बंद औरतें</span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;"><br /></span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">फ़रिश्ते आकाश से उतरते हैं </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">और हम मुठ्ठी बंद औरतें धरती में समाती है </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">ज्यादा अंतर ने भी हमे दुःख दिया </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">कम अंतर ने भी बरसो प्रतीक्षा करवाई </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">पर इस बार अंतर कुछ अधिक घना था </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">घनी मूछों और नाजुक बिछुओं में </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">हमारे मामले में एक जमा एक दो ही बनता आया था </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">बारहखड़ी का खाका भी हमारे करीब कुछ यूँ ही बना </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">कि कुछ मात्राएँ हमें देखने को भी न मिली </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">सब कुछ तभी बेआवाज़ था </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">जब हम पलकों की तरह खुलती और </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">मछली की तरह चलते- चलते ही सो लेती थी </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">विप्लव तो इसके बाद आया </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">जब हम अपनी तयशुदा जगह से जरा सी हिली </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">एक नसल के हाथ मे</span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">दूसरी नसल की कमान देने का फैसला खुदा का था </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">पर तुम तो खुदा के भी खुदा निकले </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">बंदरबांट के नाम पर </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">कुये के भीतर लटका डोल हमारे हाथ में थमा कर </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">दुनिया की और जाने वाली दिशा मे अंतर्ध्यान हो गए </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">हमारी बाट देखने की आदत को तुमने खूब भुनाया </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">हम फूंकनी से फूंक मार मार कर हलकान होती रही</span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">तुम्हारे बच्चो को पिठ्ठू पर लटकाये</span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">झूठी आस के सपने बुनती रही </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">हम सबके कानों मे तुम्हारी ही मरदूद कहानी थी </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">हम रंग छोड़ चुकी तस्वीरों </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">हम मुट्ठी बंद औरतों की कहानी इतनी ही थी </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">कि हम </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">झूठे बचे -खुचे अन्न के टुकड़ों के साथ </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">एकमत से चुपचाप मुठ्ठी बंद लिये ही परम धाम लौट गयी</span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">तुम्हारी अखंड शांति में बिना कोई दखल दिये.</span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">*****</span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;"> </span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold;">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">अतिंम रुदाली को आवाज़ दो </span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">पहलेपन की सौंधियाई महक और आखिरीपन की गीली थकावट को याद रखते हुये</span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">सब भूल गए इस भीषण अंतराल को </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">हमारी कमज़ोर स्वरलहरियों पर क्या गुजरी </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">लहलहाती भूख नहीं थी यह जो </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">मोडुलर रसोई की आधुनिक चिमनी तले या कि </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">सफदरजंग फ्लईओवर की दो ईंटों के चूल्हे पर रोटी बेलती औरत की नाभि से दो ऊँगल ऊपर उठ रही थी </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">वह जीवित आक्रतियो का पाखण्ड था जो सदियों से सर चढ़ कर बोलता रहा था </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">छठी इंद्रियां बिना हरकत किये </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">आत्मा का अल्पज्ञात रहस्य बताती चलती थी कि </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">क्यों कुछ कहते-कहते रूक जाती रूहे</span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">लम्बी ठंडी साँस ले</span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">अधखुले दरवाज़ों की ओट में दाँतों तली ऊँगली दबाती आत्मायें</span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">किस सोच मे पड़ कर शिथिल हो जाती है </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">सच के पाँव मजबूत थे </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">वह बिना डोले बोल देता था कि हम </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">अपनी चल अचल सम्पति दुपट्टे के किनारे बाँध</span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">नगे पाँव तपती रेत पर चल देती हैं </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">अपने वाष्पित आसूओं को पीछे बिसराती हुई </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">किसी पश्चिमी गर्म प्रदेश में अपने दामन पर पैबंद टांके </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">भरी दुपहरिया में भरोटी धोई </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">नून गंठे के साथ खेत की मुंडेर पर उकडू बैठ टूक तोडे हमने </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">होठो पर पपड़ी जमा देने वाली सर्द हवाओ मे </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">सीढी चढ़ाई और रपटीली गहराई बिना नापे तय की </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">हमे सबसे शांत मुहावरों की आड़ मे सहलाया गया </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">हम चकित थी </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">ताउम्र पानी ढो कर भी </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">हमारी बावडी कैसे सूखी की सूखी रह गयी </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">खुशियों की गंध को अपने भीतर बंद कर खुश हो लेती </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">बुरेवक़्त को सिलबट्टे से रगड़ डालने का उपक्रम करती </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">पर हमारे सुकून पर काली बिल्ली ने गेडा मारा </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">और ये चंद खुशियाँ भी उस रोज़ मारी गयी </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;"><br /></span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">जब भरे पूरे उठान वाली सुबह </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">नाचते गाते शोर मचाते ढेर सारे बहेलिये आये </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">हमारे कानों में चंद मीठी बातें कर </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">चालाकी से बारीक बुनावट वाला रेशमी जाल हमे उढ़ा, बगल मे मुस्तैद हो गए </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">वो दिन है और आज का दिन है </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">हम रोना भूले हुए है </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">जीने का अंतिम सहारा हमसे छूट गया है </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">कोई बक्शो हमे </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">अंतिम रुदाली को जरा जल्दी आवाज़ दो. </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: verdana;"><span style="line-height: 23px;">*****</span></span></div>
<div style="font-family: verdana; line-height: 17.25pt;">
<br /></div>
<br />
<div class="MsoNormal" style="font-family: verdana; line-height: 17.25pt;">
<b><br /></b></div>
<div class="MsoNormal">
</div>
<br />
<br />
<br />
<div style="color: #741b47; font-family: verdana; font-size: 17px; line-height: 20px; text-align: left;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiL3I97omRUN-SnvknKvnHR6ArJjVUhfMNTUTYQBuehDe777w7I3IUyBiAV_ndiAw5Zx4WM5f0sic04yOKLGz7esY2PUTWd02uvnnMYZYJN84E6c-0ZmQ4Uwrax2UJS0Tdf3_6gmkXM_80/s1600/fantasy_women_paint_05.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"></a><b> </b></div>
</div>
</div>
<div style="clear: both;">
</div>
</div>
</div>नवनीत पाण्डेhttp://www.blogger.com/profile/14332214678554614545noreply@blogger.com0